Mới đây, Bộ Công Thương đã công bố dự thảo sửa đổi Quyết định 24 về cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân. Trong dự thảo này, Bộ Công Thương đề xuất  giá bán lẻ điện bình quân dự kiến tính thêm chênh lệch tỷ giá, lỗ sản xuất kinh doanh.

Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, đề xuất này nếu được thông qua, có nghĩa giá điện sẽ gánh thêm khoản lỗ của Tập đoàn Điện lực (EVN), như vậy là trái với nhiều quy định.

Ông Nguyễn Tiến Thỏa, Chủ tịch Hội thẩm định giá Việt Nam, nguyên Cục trưởng Cục quản lý giá nhấn mạnh, đề xuất này  trái với quy định pháp luật về giá điện hiện hành, đặc biệt là Luật Giá 2012.

Ông Thỏa lấy dẫn chứng, trong Luật Giá 2012 quy định rõ, Nhà nước quản lý giá theo cơ chế thị trường, với nguyên tắc xuyên suốt là giá phải "đảm bảo bù đắp chi phí sản xuất, kinh doanh thực tế hợp lý, có lợi nhuận phù hợp với mặt bằng giá thị trường, chủ trương, chính sách phát triển kinh tế xã hội của Nhà nước trong từng thời kỳ.

Như vậy, không có bất kỳ quy định nào được hạch toán lỗ do khách quan hay chủ quan cho bất cứ loại hàng hoá, dịch vụ nào trong nền kinh tế. Đây cũng là điều chưa có trong tiền lệ.

Liên quan tới vấn đề này, Cục Điều tiết Điện lực, Bộ Công Thương cho biết, đề xuất này đã được xem xét dựa trên quy định của pháp luật và tình hình thực tế, cũng như ý kiến của các Bộ, ngành…

Theo đó, Điều 4 Quyết định 24 quy định các thành phần cấu thành lên giá bán lẻ điện bình quân hàng năm bao gồm chi phí của các khâu trong chuỗi sản xuất-cung ứng điện (phát điện, truyền tải điện, phân phối - bán lẻ điện, điều độ hệ thống điện và điều hành giao dịch thị trường điện lực, chi phí dịch vụ phụ trợ hệ thống điện, chi phí quản lý chung của Tập đoàn Điện lực Việt Nam) và các khoản chi phí khác chưa được tính vào giá điện.

Cục Điều tiết điện lực cho biết, theo quy định tại Quyết định 24, các khoản chi phí khác chưa được tính vào giá điện bao gồm cả chênh lệch tỷ giá đánh giá lại chưa được phân bổ được đưa vào giá thành sản xuất kinh doanh điện năm N (năm tính giá) do Bộ Công Thương, Bộ Tài chính xem xét, quyết định hàng năm. 

“Quyết định 24 đã quy định việc các khoản chi phí đã phát sinh nhưng chưa được tính vào giá điện trong các lần điều chỉnh trước đây sẽ được xem xét để tính toán phân bổ vào giá điện của kỳ đang tính toán”, cơ quan này nêu.

Bên cạnh đó, trong giai đoạn trước khi ban hành Quyết định 24, chênh lệch tỷ giá là khoản chi phí lớn nhất thường bị treo chưa hạch toán vào giá thành sản xuất kinh doanh điện cũng như giá điện hoặc chỉ được hạch toán phân bổ một phần tùy tình hình tài chính của mỗi năm.

Cục Điều tiết điện lực lấy dẫn chứng, từ giữa Quý I năm 2022, giá nhiên liệu thế giới đã tăng cao do ảnh hưởng của tình hình địa chính trị thế giới, dẫn đến làm tăng chi phí mua điện từ các nhà máy điện sử dụng nhiên liệu nhập khẩu hoặc có giá nhiên liệu tham chiếu theo giá thị trường. 

Chi phí mua điện tăng cao nhưng giá bán lẻ điện được giữ ổn định dẫn đến kết quả sản xuất kinh doanh điện của EVN năm 2022 lỗ hơn 26 nghìn tỷ đồng (đã tính đến các khoản doanh thu và thu nhập khác từ hoạt động cho thuê cột điện và hoạt động tài chính). 

Giá nhiên liệu năm 2023 tuy đã bớt căng thẳng so với năm 2022 nhưng vẫn ở mức cao so với giai đoạn trước 2022, gây ảnh hưởng lớn đến cân bằng tài chính của EVN.

Việc điều chỉnh tăng giá bán lẻ điện bình quân năm 2023 ở mức 3% từ ngày 04 tháng 5 năm 2023 (là mức tăng thấp nhất theo quy định tại Quyết định 24 và thấp hơn so với kết quả tính toán) để đảm bảo tác động đến kinh tế vĩ mô, sản xuất của doanh nghiệp và đời sống của người dân là nhỏ nhất cũng đã giải quyết một phần khó khăn cho tình hình tài chính và dòng tiền của EVN.

Tuy nhiên chi phí năm 2023 tiếp tục bị dồn tích do mức điều chỉnh giá điện chưa đủ thu hồi chi phí đầu vào hình thành giá (mà chủ yếu là chi phí mua điện, chiếm hơn 80% tổng chi phí sản xuất kinh doanh điện của EVN). 

Như vậy, thực tế năm 2022, 2023, việc lỗ hoạt động sản xuất kinh doanh điện là do doanh thu từ hoạt động sản xuất kinh doanh điện không đủ bù dắp cho các chi phí phát sinh phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh điện (chính là việc giá bán lẻ điện chưa đủ bù đắp chi phí giá thành sản xuất kinh doanh điện). 

Do đó, các khoản chi phí đầu vào của các năm 2022, 2023 theo quy định tại Quyết định 24 được thu hồi thông qua giá điện mà chưa được thu hồi (năm 2022 không điều chỉnh tăng giá điện) hoặc chưa được thu hồi đầy đủ (năm 2023 chỉ điều chỉnh tăng ở mức 3%) để đảm bảo an sinh xã hội và phát triển chung thì cần được xem xét thu hồi trong các lần điều chỉnh giá điện tiếp theo.

Nguyên tắc định giá của Nhà nước được quy định tại khoản 1 Điều 20 Luật Giá năm 2012 như sau: “Bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất, kinh doanh thực tế hợp lý, có lợi nhuận phù hợp với mặt bằng giá thị trường và chủ trương, chính sách phát triển kinh tế - xã hội của Nhà nước trong từng thời kỳ”.

Luật Giá năm 2023 được Quốc hội thông qua ngày 19 tháng 6 năm 2023 (có hiệu lực từ ngày 01 tháng 7 năm 2024) quy định nguyên tắc định giá của Nhà nước là “Bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất, kinh doanh hợp lý, hợp lệ; lợi nhuận (nếu có) hoặc tích lũy theo quy định của pháp luật (nếu có) phù hợp với mặt bằng thị trường; bảo đảm phù hợp với cung cầu hàng hóa, dịch vụ, điều kiện thị trường tại thời điểm định giá và chủ trương, chính sách phát triển kinh tế - xã hội của Nhà nước trong từng thời kỳ”.

Như vậy căn cứ quy định hiện hành tại Luật Giá, giá điện cần đảm bảo bù đắp đủ chi phí thực tế hợp lý và có lợi nhuận phù hợp. Quyết định 24 đã có quy định về việc cho phép phân bổ các khoản chi phí khác chưa được tính vào giá điện trong tính toán giá điện hằng năm để đảm bảo giá điện phản ánh được đúng giá thành (và sau đó là có khoản lợi nhuận phù hợp).

Căn cứ vào thực tế Chính phủ điều hành giá điện để đảm bảo kinh tế vi mô, Dự thảo Quyết định thay thế Quyết định 24 cần có cơ chế để đảm bảo các chi phí chưa được thu hồi đủ trong các lần điều chỉnh giá điện thì được xem xét thu hồi trong các lần điều chỉnh tiếp theo. 

Giá điện kế hoạch ngoài việc đảm bảo thu hồi chi phí giá thành điện cho giai đoạn kế hoạch còn cần đảm bảo thu hồi chi phí giá thành điện thực tế đã phát sinh hợp lý hợp lệ trong quá khứ nhưng chưa được thu hồi đầy đủ dẫn đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp bị lỗ trong quá khứ. 

Nếu không có quy định cụ thể về việc xem xét thu hồi lỗ sản xuất kinh doanh điện trong quá khứ sẽ có thể ảnh hưởng đến khả năng phát triển và bảo toàn vốn Nhà nước của EVN nếu hoạt động sản xuất kinh doanh thua lỗ kéo dài trong bối cảnh giá điện tại một số thời điểm sẽ phải thực hiện điều chỉnh theo lộ trình, phù hợp với điều kiện kinh tế vĩ mô ở từng thời kỳ.

Dự thảo Quyết định thay thế Quyết định 24 cũng đã quy định các khoản chi phí khác chưa được phân bổ vào giá điện cần xác định theo Báo cáo tài chính đã kiểm toán, tức theo giá thành thực tế và có sự kiểm tra, giám sát của liên Bộ, ngành theo chương trình kiểm tra chi phí sản xuất kinh doanh điện hằng năm đã quy định tại Quyết định 24 (việc kiểm tra này tiếp tục được quy định tại Dự thảo Quyết định thay thế Quyết định 24).

Bộ Công Thương sẽ chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính, Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp rà soát phương án phân bổ các khoản chi phí chưa được tính vào giá điện do EVN đề xuất để báo cáo Thủ tướng Chính phủ xem xét, cho ý kiến, đảm bảo sự thống nhất trong quản lý, điều hành kinh tế vĩ mô mà giá điện là một yếu tố trong đó.

Hiện, Bộ Công Thương đã hoàn thiện Dự thảo Quyết định 24 và trình Thủ tướng Chính phủ xem xét quyết định sau khi lấy ý kiến của các Bộ, ngành, doanh nghiệp, người dân liên quan.