Văn hóa phải đi đôi với an toàn vệ sinh

Hiện tại ẩm thực đường phố Việt Nam được nhiều bạn bè quốc tế đánh giá cao. Nước ta có nhiều món ăn đường phố được xếp hạng, trong đó như bánh mì, phở, nem, chả, bún…luôn nằm trong những món ăn được yêu thích trong các bảng xếp hạng quốc tế. Tuy nhiên, để phát huy những giá trị đó, trước hết vấn đề đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm cần phải được ưu tiên hàng đầu.

Câu chuyện tại tỉnh Lâm Đồng, địa phương có nhiều sản phẩm du lịch, trong đó có ẩm thực đường phố sẽ giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện về vấn đề này. Trao đổi với phóng viên Báo Nhà báo & Công luận, ông Trịnh Văn Quyết Phó Giám đốc Sở Y tế tỉnh Lâm Đồng chia sẻ: Văn hóa ẩm thực đường phố và ẩm thực nói chung là một thế mạnh đặc biệt đối với du lịch của Đà Lạt nói riêng và Lâm Đồng nói chung.

Tại Lâm Đồng, nhằm quản lý chặt chẽ các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm, kinh doanh dịch vụ ăn uống, thức ăn đường phố, đảm bảo tránh chồng chéo và bỏ sót cơ sở, UBND tỉnh Lâm Đồng đã ban hành Quyết định số 26/2020/QĐ-UBND ngày 28/4/2020 về việc ban hành quy định phân cấp quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng và Quyết định số 17/2023/QĐ-UBND ngày 21/02/2023 về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Quy định ban hành kèm theo Quyết định số 26/2020/QĐ-UBND, trong đó đã phân cấp cụ thể cho cho các ngành Nông nghiệp & phát triển nông thôn, Công thương, Y tế, một số ngành khác có liên quan và UBND cấp huyện, cấp xã... đã tạo được sự đồng bộ, thống nhất, xuyên suốt.

Theo đó, đối với thức ăn đường phố sẽ được UBND các xã, phường, thị trấn quản lý trực tiếp. Nhằm tăng cường công tác đảm bảo an toàn thực phẩm đối với nhóm đối tượng này, các cơ quan y tế từ tỉnh đến xã, phường, thị trấn đã phối hợp với chính quyền địa phương triển khai các hoạt động như: Hoạt động thông tin, giáo dục, truyền thông về an toàn thực phẩm cho đối tượng là chủ cơ sở, người trực tiếp kinh doanh thức ăn đường phố được triển khai thường xuyên, liên tục như: tuyên truyền qua hệ thống loa phát thanh của các xã, phường, thị trấn, huy động các kênh truyền thông, tổ chức các buổi tập huấn, nói chuyện chuyên đề về an toàn thực phẩm…

“Công tác kiểm tra đối với các cơ sở này được địa phương triển khai thường xuyên, liên tục, đặc biệt là tập trung vào các đợt cao điểm của năm. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng có khoảng 2.887 cơ sở kinh doanh thức ăn đường phố.

Trong 5 tháng đầu năm 2024, ngành chức năng các cấp đã tiến hành kiểm tra 710 cơ sở, trong đó 664 cơ sở đảm bảo các điều kiện về an toàn thực phẩm, đạt tỉ lệ 93,52%”  - ông Trịnh Văn Quyết chia sẻ. Bên cạnh đó, nhằm quản lý tốt hơn ẩm thực đường phố, tại thành phố Đà Lạt đã phát triển mô hình khu phố ẩm thực đêm.

Câu chuyện xảy ra tại Lâm Đồng có thể bài học cho nhiều địa phương khác áp dụng. Tuy nhiên, với thực trạng ngộ độc đáng báo động hiện nay thì cần thiết phải có sự nhìn nhận tổng về công tác quản lý.

Liên quan đến công tác quản lý, theo ông Trịnh Văn Quyết, công tác bảo đảm an toàn thực phẩm dù đã được quan tâm, có nhiều cải thiện, nhưng vẫn còn một số khó khăn, bất cập.

Ông Trịnh Văn Quyết nêu: Cơ quan thường trực ban chỉ đạo liên ngành về an toàn thực phẩm tại một số cấp huyện, cấp xã còn thiếu về số lượng, hạn chế về nghiệp vụ lại phải kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ khác; hoạt động chủ yếu giao cho ngành y tế. Công tác phối hợp liên ngành chủ yếu tập trung trong các dịp trọng điểm; một số đoàn kiểm tra tuyến huyện và xã chưa thực hiện nghiêm xử phạt vi phạm về an toàn thực phẩm...

Công tác quản lý các dịch vụ thức ăn đường phố, lưu động… còn hạn chế, do các cơ sở này không cố định, nhỏ lẻ, mang tính thời vụ. Chưa quản lý được hoạt động kinh doanh thực phẩm trên mạng xã hội, đặc biệt tại các tài khoản cá nhân (zalo, facebook, tiktok...). Việc kiểm soát, giám sát ô nhiễm thực phẩm mới chỉ được thực hiện ở các cơ sở, chợ có quy mô tập trung; còn các cơ sở nhỏ lẻ chưa được kiểm soát thường xuyên do nhân sự mỏng và thiếu phương tiện.

Ngoài ra, nhận thức của cộng đồng, ý thức chấp hành các quy định về an toàn thực phẩm của một số chủ cơ sở và người trực tiếp tiếp xúc với thực phẩm chưa cao.

Về công tác thanh tra ông Trịnh Văn Quyết cho rằng, theo Luật Thanh tra ngày 14/11/2022 có hiệu lực từ ngày 01/7/2023 thì Chi cục an toàn vệ sinh thực phẩm không còn chức năng, nhiệm vụ thanh tra chuyên ngành về an toànn thực phẩm, không còn thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính về an toàn thực phẩm, do đó gặp khó khăn trong công tác xử lý vi phạm hành chính về an toàn thực phẩm.

Việc kiểm thực ba bước và lưu mẫu thức ăn theo Quyết định 1246/QĐ-BYT ngày 31/3/2017 của Bộ Y tế đối với cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống còn nhiều bất cập (chỉ phù hợp với các cơ sở chế biến các món ăn với số lượng lớn trong một bữa như bếp ăn tập thể, nhà hàng tiệc cưới, cơm đoàn...; rất khó thực hiện đối với các nhà hàng, quán ăn phục vụ nhiều món ăn với số lượng ít...).

Hiện tại, trên địa bàn tỉnh có một số Trung tâm kiểm nghiệm được công nhận phù hợp ISO 17025; tuy nhiên, do chưa có đơn vị kiểm nghiệm nào được chỉ định làm cơ sở kiểm nghiệm thực phẩm phục vụ quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm nên mẫu kiểm nghiệm phải gửi các đơn vị ở tỉnh khác tốn nhiều thời gian, kinh phí và không kịp thời (đặc biệt là các mẫu nghi ngờ gây ngộ độc thực phẩm thường có thời gian sử dụng ngắn, quy trình bảo quản phức tạp).

Quản lý chưa khoa học

Theo thông tin mới nhất từ Bộ Y tế, tính riêng trong quý I, năm 2024, toàn quốc đã ghi nhận 16 phụ ngộ độc thực phẩm làm 637 người mắc, 6 người tử vong. Nguyên nhân được cho là do yếu tố vi sinh vật và độc tố tự nhiên.

Trước việc ngộ độc thực phẩm xảy ra nhiều nơi, quy mô lên đến hàng trăm người, PGS, TS Trần Đáng (Nguyên Cục Trưởng Cục Vệ Sinh An Toàn Thực Phẩm Bộ Y Tế - Chủ Tịch Hiệp Hội Thực Phẩm Chứng Năng Việt Nam khi trao đổi với phóng viên Báo Nhà báo & Công luận cho rằng, việc để xảy ra liên tiếp các vụ ngộ độc, có những vụ ngộ độc hàng loạt hay xảy ra quán thức ăn đường phố, các nhà hàng, bếp ăn tập thể có nhiều nguyên nhân.

Trước hết, do ô nhiễm môi trường, ô nhiễm thực phẩm. Ví dụ ăn bánh mì bị ngộ độc, ăn thức ăn cơm gà bị ngộ độc… Điều này, chứng tỏ sự ôi nhiễm thực phẩm quá lớn, quá phổ biến nhưng chưa thể khắc phục sớm. Ôi nhiễm này có nguồn gốc từ môi trường, từ bảo quản hoặc  từ người chế biến. Bên cạnh đó, còn có nguyên nhân sâu xa do sự phân công cơ bản về quản lý an toàn thực phẩm.

“Trước đây mình quản lý tất cả thực phẩm là kinh doanh có điều kiện. Dù cơ sở lớn, cơ sở nhỏ mà thực phẩm trước khi lưu thông, đem ra thị trường tiêu thụ thì phải được một cơ quan chứng nhận là an toàn.

Thế nhưng, từ sau khi Nghị định 15/2018/NĐ-CP Quy định chi tiết thi hành một số điều của luật an toàn thực phẩm nhiều quy định đã cởi mở, cơ sở sản xuất không cần phải được kiểm tra mà tự làm, tự công bố, tự kiểm tra. “Tôi nghĩ đây là điều bất cập” – ông Trần Đáng nhấn mạnh.

Theo vị này, tự giác như ở nước Nhật Bản mà thực phẩm đưa ra thị trường người ta kiểm tra rất nhiều thời gian, phải có chứng nhận. Văn minh như Châu Âu, Bắc Mỹ cũng như vậy. “Nhưng ở nước ta, trình độ dân trí, sự tự giác còn rất thấp kém mà cho tự làm, tự công bố, tự đem ra buôn bán tôi cho rằng đó là sai lầm về mặt quản lý” – ông Trần Đáng nêu ý kiến.

Với cơ chế quản lý như vậy nên chuyên gia cho rằng, khi kinh doanh người kinh doanh chỉ nghĩ  đến lợi  nhuận. Họ bằng mọi cách có lợi nhuận với giá rẻ nhất. Ngoài ra, ông Trần Đáng cho rằng, sự phân công về quản lý an toàn thực phẩm ở nước ta hiện cũng không phù hợp.

“Bộ Nông Nghiệp quản lý 9 ngành hàng cơ bản, trong đó chủ yếu các ngành hàng thực phẩm. Đáng lẽ, ngành nông nghiệp chỉ có quản lý sản xuất chăn nuôi, trồng trọt. Còn khi thành thực phẩm lại phải do Bộ Y tế quản lý. Nhưng mà, theo Nghị định 15, Bộ Nông nghiệp quản lý 9 ngành hàng cơ bản từ A đến Z. Bộ Công thương quản lý 5 ngành hàng cơ bản.

Còn lại Bộ Y tế, một bộ chịu trách nhiệm chính về sức khỏe nhưng chỉ quản lý nước khoáng đóng chai, nước khoáng thiên nhiên, phụ gia thực phẩm và thực phẩm chức năng trong khi thực phẩm thông thường lại không quản lý” – ông Trần Đáng nêu.

Trong vụ ngộ độc ở Đồng Nai vừa rồi, bàn về chức năng quản lý thì pa-tê do Bộ Nông nghiệp quản lý, còn bột mì do Bộ công thương quản lý nhưng đến khi xảy ra ngộ độc cán bộ y tế lại vào điều tra, tìm nguyên nhân. “Tôi cho rằng, sự phân công như hiện nay chưa hợp lý về quản lý chuỗi thực phẩm” – Nguyên Cục Trưởng Cục An Toàn Thực Phẩm nhận định.

Cũng theo chuyên gia này, hiện nay rất lơi lỏng chế độ an toàn thực phẩm, quy tắc về an toàn thực phẩm. Do sự phân công, Bộ Y tế có trình độ, có chuyên môn nhưng không được phân công nên buông lỏng trong việc kiểm tra từ trong nhà máy, trong cơ sở chế biến.

“Trước đây trong giai đoạn Pháp lệnh an toàn thực phẩm, tất cả thức ăn đường phố phải thực hiện 10 tiêu chuẩn. Muốn kinh doanh, các cơ sở phải được cơ quan y tế cấp chứng nhận về đủ điều kiện an toàn vệ sinh thực phẩm. Nghị định 15 ra đời có việc lơi lỏng, tôi cho rằng đó cũng là nguyên nhân” - ông Trần Đáng chia sẻ.

Như vậy, bên cạnh ý thức người dân trong việc sử dụng thực phẩm chưa khoa học, còn nhiều chủ quan thì công tác quản lý cũng còn nhiều điểm tồn tại cần khắc phục. Nguyên nhân của nhiều vụ ngộ độc cho thấy công tác quản lý phải được hoàn thiện hơn nữa để phòng ngừa từ xa ngộ độc thực phẩm.

(còn nữa).