Nguy cơ xung đột giữa Thổ Nhĩ Kỳ và các đồng minh NATO

Với mọi thứ đã xảy ra trong năm nay và bây giờ, người ta đang nhìn thấy tiềm ẩn nguy cơ "bão kép". Nếu một cuộc "xung đột vũ trang trong NATO", đây có lẽ là cú sốc lớn nhất trong thế kỷ. Đây thực sự là những gì có thể xảy ra nếu không có sự lãnh đạo của Hoa Kỳ ở Đông Địa Trung Hải ngày càng biến động và quan trọng về mặt chiến lược.

Washington phần lớn đã bỏ qua khu vực này trong nhiều thập kỷ sau khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, cả vì nó có đủ khả năng và vì nó ít có nhiều vấn đề cấp bách hơn ở những nơi khác. Nhưng hai xu hướng tách biệt ban đầu đang đến với nhau để định hình lại khu vực một cách mạnh mẽ với những cơ hội và thách thức mới đối với Hoa Kỳ.

Đầu tiên là sự chuyển đổi của Thổ Nhĩ Kỳ dưới thời Tổng thống Recep Erdoğan. Những gì từng là đối tác phương Tây dân chủ và thế tục bảo vệ sườn phía đông nam của NATO giờ đây lại mang tính chất Hồi giáo, dân tộc chủ nghĩa và chuyên quyền hơn nhiều. Một đặc điểm chính của Thổ Nhĩ Kỳ mới này là chủ nghĩa can thiệp xung quanh Đông Địa Trung Hải, đặc trưng cho một phiên bản ngoại giao pháo hạm “rất Thổ Nhĩ Kỳ”.

Thứ hai là việc Đảo Síp, Ai Cập, Israel và các nước khác trong khu vực phát hiện ra nguồn dự trữ năng lượng lớn dưới biển Địa Trung Hải trong tương lai. Thực ra, việc đẩy mạnh thăm dò và khai thác khí tự nhiên ngoài khơi là điều không phải là xa lạ ở bất kỳ đâu trên thế giới trong thập kỷ qua.

Tuy nhiên, hai xu hướng này kết hợp lần đầu tiên xuất hiện vào cuối năm ngoái khi Thổ Nhĩ Kỳ can thiệp quân sự vào cuộc nội chiến ở Libya. Để cứu nước này khỏi thất bại, Ankara đã bảo đảm với chính phủ Tripoli thuộc tổ chức Anh em Hồi giáo một thỏa thuận ranh giới biển, nhằm công nhận các yêu sách lãnh thổ rộng lớn ngoài khơi của Thổ Nhĩ Kỳ ở Đông Địa Trung Hải.

Không phải vô tình, thỏa thuận này đe dọa trực tiếp đến những người hàng xóm khác trong khu vực. Không giống như các nước láng giềng đồng ý áp dụng Luật Biển, Ankara tuyên bố duy nhất rằng các đảo không thể là một phần của vùng đặc quyền kinh tế (EEZ).

Do đó, thỏa thuận của họ với Tripoli kéo dài gần đến đường bờ biển của Síp và các đảo của Hy Lạp như Crete và Rhodes, đe dọa nỗ lực của các quốc gia này trong việc khám phá để tìm kiếm năng lượng bổ sung và - cùng với Israel - chuyển nó qua đường ống dẫn đến châu Âu.

Bây giờ căng thẳng đang nóng lên. Để chứng minh yêu sách đặc quyền kinh tế mới mở rộng của mình, Thổ Nhĩ Kỳ đã gửi các tàu thăm dò năng lượng với sự hộ tống của hải quân vào Síp và chỉ tháng trước là vùng biển của Hy Lạp.

Cùng với dấu ấn kinh tế và quân sự ngày càng tăng của Ankara ở Libya, những hành động khiêu khích này gần như đã kích hoạt các cuộc đọ súng với các tàu hải quân giữa các đồng minh NATO của Thổ Nhĩ Kỳ là Pháp và Hy Lạp. Trong những ngày và tuần gần đây, Thổ Nhĩ Kỳ, Nga, Pháp, UAE, Hy Lạp và Síp đều đã tăng cường sự hiện diện của quân đội trong khu vực.

Brussels và Berlin đã cố gắng xoa dịu những căng thẳng này trong khi bày tỏ sự ủng hộ đối với Hy Lạp và Síp, nhưng có vẻ như Thổ Nhĩ Kỳ sẽ leo thang hơn nữa.

Ngay cả khi nói bằng một tiếng nói, Liên minh châu Âu vẫn thiếu động lực đáng tin cậy để ngăn chặn Ankara, đặc biệt là hiện nay khi tình hình suy thoái kinh tế bên trong Thổ Nhĩ Kỳ - tồi tệ hơn do virus Corona- làm gia tăng sự cám dỗ của Erdogan trong việc kích động chủ nghĩa dân tộc và tìm kiếm sự chuyển hướng ra nước ngoài.

Yếu tố địa chính trị khu vực Địa Trung Hải và vai trò của Mỹ

Ngay bên cạnh chiến trường Syria và những xung đột truyền thống giữa Israel và Palestine, khu vực Địa Trung Hải đang nổi lên là một điểm nóng mới của thế giới. Ngoài đặc trưng là khu vực đường thủy hoạt động không kém phần sôi động, yếu tố địa chính trị đang biến Địa Trung Hải trở thành “thùng thuốc súng”, nơi có sự hiện diện của những xu hướng chính trị biến động và đầy phức tạp.

Cho đến nay, Hoa Kỳ phần lớn đã để tình hình xấu đi bằng cách đứng sang một bên. Như Viện Do Thái về An ninh Quốc gia Mỹ (JINSA) đã đưa ra trong một số báo cáo gần đây, Washington phải khẳng định lại vai trò ổn định trước đây của mình trong khu vực, để giải quyết các cuộc khủng hoảng đang gia tăng này và bảo vệ lợi ích của Hoa Kỳ.

Một bước quan trọng là bổ nhiệm Đặc phái viên Hoa Kỳ về Đông Địa Trung Hải. Người này sẽ làm việc với Diễn đàn Khí đốt Đông Địa Trung Hải — Cyprus, Ai Cập, Hy Lạp, Israel, Ý, Jordan và Chính quyền Palestine — để tạo ra một đối trọng rõ ràng đối với sự cản trở ngày càng tăng của Thổ Nhĩ Kỳ đối với sự phát triển năng lượng trong khu vực.

Khả năng lãnh đạo ngoại giao của Mỹ có thể giúp giảm căng thẳng giữa Ankara và Athens, dù cả hai đều vẫn mở các cuộc đàm phán. Và thỏa thuận EEZ vào tháng trước giữa Hy Lạp và Ai Cập, đạt được theo luật pháp quốc tế, đã không cản trở các cuộc đàm phán trong tương lai giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Ai Cập.

Một đặc phái viên mới có thể sẽ giúp Mỹ kết thúc một thập kỷ “dẫn đầu từ phía sau” ở Libya, nơi Thổ Nhĩ Kỳ và Nga dường như đang thiết lập các đầu tàu thường trực và phối hợp để định hình tương lai của quốc gia Bắc Phi, mặc dù ở hai bên đối lập trong cuộc xung đột.

Trong số các ưu tiên khác, các quan chức Hoa Kỳ tập trung vào việc hạn chế ảnh hưởng của Ankara đối với chính phủ Tripoli. Những hạn chế này nên bao gồm các tùy chọn tận dụng để triển khai lại các tài sản quân sự của Hoa Kỳ ra khỏi Thổ Nhĩ Kỳ và có thể cân nhắc việc đặt chúng ở Hy Lạp.

Để bổ sung cho chính sách ngoại giao mạnh mẽ hơn, Hoa Kỳ cũng phải tăng cường sự hiện diện quân sự của mình ở Đông Địa Trung Hải. Mối quan hệ quốc phòng sâu sắc hơn với Athens sẽ giúp Mỹ định hình lại khu vực Địa Trung Hải, trước hết là ngăn chặn một nguy cơ xung đột thực tế giữa Thổ Nhĩ Kỳ và các đồng minh NATO và có thể là kiềm chế Nga mở rộng sự ảnh hưởng trong khu vực.

Điều này có thể đạt được thông qua các đợt triển khai luân phiên bổ sung của Hoa Kỳ, tăng cường tài trợ quân sự nước ngoài qua việc cho Hy Lạp mua vũ khí của Hoa Kỳ và thậm chí có thể đặt căn cứ lâu dài tại Hy Lạp.

Quyết định gần đây của Washington nới lỏng lệnh cấm vận vũ khí đối với Síp được giới bình luận coi là một bước đi hiệu quả nhằm loại bỏ sự hiện diện của chính Nga trên hòn đảo quan trọng chiến lược, để đổi lấy sự hợp tác quốc phòng chặt chẽ hơn của Mỹ với Nicosia.