“Vết rạn” đầu tiên

Năm 2022, Việt Nam lần đầu tiên đối mặt với tình trạng thiếu nguồn cung xăng dầu cục bộ ở nhiều địa phương trên cả nước, nhất là các tỉnh, thành phố ở khu vực phía Nam. Nhiều cây xăng trong tình trạng “tạm ngừng hoạt động vì hết xăng”, khiến cuộc sống của người dân bị đảo lộn.

Mặc dù cơ quan chức năng đã nhanh chóng đưa ra giải pháp, để giải quyết triệt để tình trạng thiếu xăng cung ứng trong nước. Thế nhưng, việc gián đoạn nguồn cung xăng dầu cục bộ đã để lại rất nhiều tai hại đến kinh tế - xã hội trong nước, bộc lộ nhiều lỗ hổng trong việc điều hành xăng dầu của cơ quan chức năng.

Có nhiều nguyên nhân khiến nguồn cung xăng trong nước bị gián đoạn, nhưng lý do chính được các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đưa ra là chiết khấu xăng dầu thấp, gần như bằng 0, điều này dẫn đến hiện tượng doanh nghiệp càng bán càng lỗ.

Một số chuyên gia nhận định, có thể coi đây là “vết rạn” đầu tiên trong việc phối hợp điều hành xăng dầu của hai Bộ Tài chính - Công thương.

Bởi lẽ, trước khi hiện tượng thiếu xăng xảy ra, Bộ Công thương đã nhận được nhiều đơn thư, phản ánh từ các doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu xăng dầu về một số chi phí cấu thành giá xăng dầu rất cao và đã lỗi thời. Do đó, để đảm bảo lợi nhuận của chính mình, khi phân phối tới các doanh nghiệp bán lẻ, mức chiết khấu gần như bằng 0.

Cùng một thời điểm, Bộ Công thương cũng nhận được nhiều phản ánh từ các doanh nghiệp bán lẻ, về mức chiết khấu thấp, dẫn đến việc càng bán càng lỗ.

Mặc dù đã nhận ra “lỗ hổng”, nhưng việc điều chỉnh lại chi phí trong công thức tính giá xăng dầu do Bộ Tài chính chịu trách nhiệm. Do đó, Bộ Công thương đã 4 lần đề nghị Bộ Tài chính xem xét, tính toán lại chi phí trong công thức tính giá cơ sở để tháo gỡ nút thắt cho các doanh nghiệp bán lẻ và doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu khẩu.

Lần đầu tiên Bộ Công thương kiến nghị là vào tháng 2/2022, nhưng phải đến tháng 10/2022, tức là giai đoạn “cao điểm” của việc thiếu nguồn cung xăng dầu, Bộ Tài chính mới thông qua.

Trao đổi với phóng viên Báo Nhà báo & Công luận, lãnh đạo một doanh nghiệp bán lẻ xăng dầu tại TP.HCM chia sẻ: Bộ Công thương là đơn vị chịu trách nhiệm chính về quản lý xăng dầu, cũng như điều tiết xăng dầu cung ứng trong nước.

Trong bối cảnh thị trường thiếu nguồn cung xăng dầu, các cây xăng chấp nhận “đóng cửa nghỉ bán” vì mức chiết khấu thấp, Bộ Công thương sẽ là đơn vị chịu trách nhiệm giải trình với Chính phủ. Có thể nói, mỗi khi nguồn cung xăng dầu bị gián đoạn, Bộ Công thương sẽ như “ngồi trên đống lửa”.

“Chính sự phối hợp thiếu chặt chẽ, thiếu đồng bộ giữa hai Bộ đã khiến hiện tượng thiếu xăng cục bộ xảy ra. Bộ nào cũng có lý do chính đáng riêng. Vì vậy, muốn mọi thứ đều thông suốt, chỉ nên giao việc điều hành xăng dầu cho 1 Bộ quản lý”, vị này đưa ra quan điểm.

“Vết rạn” thứ hai

Câu chuyện điều hành xăng dầu tưởng chừng như đã ngã ngũ khi Thủ tướng Chính phủ cho biết đã chỉ đạo việc nghiên cứu, sửa đổi Nghị định 95 về kinh doanh xăng dầu, theo hướng Bộ Công thương là đầu mối quản lý thống nhất.

Thế nhưng, mới đây, hai Bộ Tài chính - Công thương tiếp tục gây bất ngờ khi đưa ra 2 văn bản đùn đẩy trách nhiệm cho nhau trong việc điều hành giá xăng dầu.

Tại kỳ họp Quốc hội tháng 10/2022, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã đề nghị giao toàn diện hoạt động xăng dầu cho Bộ Công thương quản lý.

Đến tháng 1/2023, Bộ Công thương tiếp tục có đề xuất ngược lại, chuyển đầu mối điều hành xăng dầu về Bộ Tài chính “để đúng với chuyên môn, nghiệp vụ”.

Theo Bộ Công thương, trước năm 2014, Bộ Tài chính từng là cơ quan chủ trì, đảm trách việc tính toán, điều hành và công bố giá bán lẻ. Sau thời điểm này, khi Nghị định 83/2014 về kinh doanh xăng dầu có hiệu lực, việc điều hành, công bố giá được giao cho Bộ Công thương chủ trì, Bộ Tài chính có trách nhiệm phối hợp tính toán các chi phí xăng dầu trong công thức tính giá cơ sở.

Do đó, Bộ Công thương cho rằng, việc đưa điều hành giá xăng dầu về Bộ Tài chính là đảm bảo đúng chức năng nhiệm vụ của Bộ, ngành được phân công.

“Quản lý điều hành giá về một đầu mối, và cũng phù hợp với chức năng, nhiệm vụ chuyên môn của Bộ Tài chính về lĩnh vực tài chính, do đó việc tính toán, hướng dẫn và công bố giá điều hành... sẽ chính xác theo chế độ hạch toán, kế toán”, Bộ Công thương nêu quan điểm.

Ngay sau đề xuất của Bộ Công thương, một lần nữa, Bộ Tài chính đã có văn bản “từ chối” đề xuất của Bộ Công thương.

Theo đó, Bộ Tài chính đề xuất giao Bộ Công thương đảm nhận hết phần việc của Bộ Tài chính đang làm hiện nay liên quan tới quản lý kinh doanh xăng dầu, như giám sát trích lập, sử dụng quỹ bình ổn giá, rà soát tính toán công bố các khoản định mức để tính giá cơ sở xăng dầu. Bộ Tài chính sẽ chỉ thực hiện chức năng thanh, kiểm tra theo đúng quy định.

Bộ Tài chính cho rằng giao thống nhất cho Bộ Công thương quản lý kinh doanh xăng dầu là để vừa thống nhất về quản lý Nhà nước, vừa tăng tính chủ động, hiệu quả.

Bởi lẽ, hiện nay, Bộ Công thương là cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực kinh doanh xăng dầu, đồng thời là cơ quan chủ trì điều hành giá. Tuy nhiên, một số nhiệm vụ thuộc công tác điều hành giá xăng dầu lại được phân công cho Bộ Tài chính như giám sát trích lập, sử dụng quỹ bình ổn, rà soát tính toán chi phí định mức.

“Việc giao thống nhất nhiệm vụ về giá chuyển về Bộ Công thương sẽ giúp cơ quan chủ trì điều hành giá nắm bắt bản chất của các yếu tố hình thành giá cơ sở để điều hành giá phù hợp thực tế cũng như giám sát chi phí thực hiện của các thương nhân”, Bộ Tài chính phân tích.

Cơ quan này cho rằng việc phân tán như hiện nay làm phát sinh thêm quy trình và gây khó cho cơ quan điều hành giá vì giá cơ sở là tổng hòa của các yếu tố hình thành giá, không chỉ đơn giản là việc quyết định tăng/giảm giá tại thời điểm điều hành.

Đá bóng trách nhiệm?

Có thể thấy rằng, lý do 2 Bộ Tài chính - Công thương đẩy qua đẩy lại trách nhiệm điều hành giá xăng dầu trong nước không phải là không có cơ sở. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia đánh giá việc điều hành xăng dầu khá phức tạp, đây cũng là mặt hàng nhạy cảm gắn bó mật thiết với toàn nền kinh tế - xã hội. Đồng nghĩa với việc trách nhiệm của cơ quan quản lý là rất lớn, nên các Bộ đang “đá bóng trách nhiệm” lẫn nhau.

Theo PGS.TS Đinh Trọng Thịnh - chuyên gia kinh tế cho rằng, hiện nay dự thảo Luật Giá đang được sửa đổi theo hướng một cơ quan quản lý chuyên ngành sẽ quản lý giá của mặt hàng đó vì những mặt hàng này có đặc trưng đặc thù. Do đó, việc chuyển giao trách nhiệm điều hành giá xăng dầu cho Bộ Công thương là có cơ sở.

Bên cạnh đó, hoạt động kinh doanh xăng dầu mang đặc thù của hoạt động thương mại. Từ việc xuất nhập khẩu, quản lý cung cầu thị trường, quan hệ mua bán với nhà máy lọc dầu trong nước, Bộ Công thương đều quản lý. Bản chất, đây là khâu tổ chức thương mại, là hoạt động bán lẻ, nên vẫn phải do Bộ Công thương quản lý.

Do đó, theo PGS.TS Đinh Trọng Thịnh, giao trách nhiệm điều hành giá xăng dầu cho Bộ Công thương sẽ giúp cơ quan này chủ động và hiểu được cơ chế về chi phí tăng giảm thế nào, từ đó có phương án xây dựng giá tốt nhất.

“Công tác điều hành xăng, dầu nên được giao hoàn toàn cho Bộ Công thương là hợp lý. Để chuyển hoàn toàn quản lý xăng, dầu về Bộ Công thương, Nghị định 95 cần sớm được sửa đổi, sẽ giúp khơi thông được các đầu mối công việc”, ông Thịnh cho biết.

Đồng tình với nhận định này, ông Nguyễn Tiến Thỏa - Chủ tịch Hội thẩm định giá Việt Nam cho rằng, việc để cả 2 Bộ cùng điều hành giá như trước đây sẽ vừa chậm, vừa khó phân định trách nhiệm khi có những sự việc đáng tiếc xảy ra như thời gian vừa qua. Do đó, chỉ nên giao cho 1 Bộ quản lý, đó là Bộ Công thương.

Ông Thỏa phân tích: Hiện nay, Bộ Công thương đã chịu trách nhiệm rất nhiều trong việc điều hành lĩnh vực xăng dầu, chỉ trừ việc điều hành giá do Bộ Tài chính quản lý.

“Nếu tiếp tục làm như hiện nay, khi điều hành giá, Bộ Công Thương lại phải chờ Bộ Tài chính thông báo rồi mới “lắp” vào giá cơ sở để công bố và điều hành là vô cùng bất cập, không cần thiết. Nên giao tất cả việc điều hành giá cho Bộ Công thương là phù hợp”, vị này nêu quan điểm.

Định Trần