Thanh tra Chính phủ (TTCP) đã công bố kết luận thanh tra đối với Công ty Cổ phần Phân đạm và Hóa chất Hà Bắc (Công ty đạm Hà Bắc).

Theo Thanh tra Chính phủ, về thực hiện Dự án đầu tư mở rộng Nhà máy phân đạm Hà Bắc, trong đấu thầu lựa chọn nhà thầu tư vấn lập dự án, mặc dù đã mở thầu nhưng Công ty đạm Hà Bắc vẫn chấp nhận cho liên danh nhà thầu WEC-CECO bổ sung Giấy ủy quyền tham dự thầu và bổ sung Giấy đăng ký kinh doanh (có công chứng), vi phạm quy định tại Điều 17, Nghị định 111/2006/NĐ-CP ngày 29/9/2006 của Chính phủ hướng dẫn thi hành Luật Đấu thầu năm 2005.

Khi nghiệm thu hồ sơ, tài liệu Dự án do nhà thầu WEC-CECO (gồm Công ty hữu hạn CP khoa học kỹ thuật Ngũ Hoàn Trung Quốc và Công ty CP thiết kế công nghiệp hóa chất Việt Nam) lập, nhà thầu cung cấp thiếu các hồ sơ, tài liệu quan trọng làm căn cứ cơ sở để xác định tổng mức đầu tư (TMĐT) của Dự án (thiếu thỏa thuận với nhà chế tạo về giá thiết bị chính mà Dự án sẽ sử dụng, thiếu tài liệu tính toán chi tiết vốn đầu tư cho từng hạng mục công trình, cho thiết bị chính, thiếu báo giá chi phí bản quyền công nghệ, thiếu văn bản xác nhận tính khả thi của công nghệ...), vi phạm Hợp đồng số 02/HĐ-XD-ĐHB ngày 25/6/2007 nhưng Công ty đạm Hà Bắc vẫn nghiệm thu và thanh toán cho nhà thầu đủ số tiền theo hợp đồng đã ký.

Do vi phạm quy định của pháp luật về đấu thầu trong lựa chọn nhà thầu tư vấn lập dự án, TMĐT của dự án được xác định không có căn cứ, cơ sở, không sát thực tế, là nguyên nhân chính dẫn đến sau này Công ty đạm Hà Bắc không chọn được nhà thầu EPC, phát sinh chi phí 3,571 tỷ đồng; phải điều chỉnh dự án, đấu thầu lại làm tăng chi phí đầu tư, mất cơ hội khi giá đạm tăng cao; bổ sung 10% thuế GTGT thiết bị nhập khẩu, chịu ảnh hưởng giá than tăng cao, chênh lệch tỷ giá tăng là một trong những nguyên nhân dẫn đến dự án thua lỗ.

Những vi phạm trên có dấu hiệu hình sự trong đấu thầu (theo quy đinh tại Điều 222 Bộ luật Hình sự năm 2015). Vi phạm về bảo đảm công bằng, minh bạch trong hoạt động đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng.

Trong thẩm định, phê duyệt Dự án năm 2008 (lần 1), Tổng công ty Hoá chất Việt Nam chỉ thẩm định TMĐT dự án, không thẩm định các nội dung khác của Dự án là vi phạm quy định tại Khoản 5, Điều 1, Nghị định số 112/2006/NĐ-CP ngày 29/9/2006 của Chính phủ.

Mặc dù, TMĐT của dự án thiếu các hồ sơ, tài liệu quan trọng để xác định nhưng vẫn được Tổng Cty Hoá chất thẩm định phê duyệt (tại QĐ số 212/QĐ-HCVN ngày 19/3/2008 là 392,375 triệu USD) là thiểu căn cứ, cơ sở.

Dự án đầu tư bằng ngoại tệ, nhưng thẩm định, phê duyệt dự án không phân tích ảnh hưởng của yếu tổ tỷ giá...; quyết định phê duyệt Dự án đầu tư khi chưa có Báo cáo đánh giá tác động môi trường là không đúng quy định của pháp luật về môi trường.

Trong lập dự án điều chỉnh, thẩm định, phê duyệt dự án điều chỉnh năm 2009, Công ty đạm Hà Bắc không đủ điều kiện, không đủ năng lực nhưng vẫn tự lập dự án điều chỉnh và được Tổng công ty Hóa chất thẩm định, phê duyệt không đúng quy định về quản lý xây dựng.

Mặc dù, dự án không thay đổi về quy mô, công suất, khi thẩm định điều chỉnh dự án, TMĐT dự án, trong đó có một số nội dung về chi phí thiết bị chưa được làm rõ (đã được Ban ĐTXD Tổng Cty nêu trong Báo cáo kết quả thẩm định) nhưng vẫn được Tổng Cty Hoá chất thẩm định, phê duyệt điều chỉnh dự án, với TMĐT (điều chinh) là 568,646 triệu USD, tăng 176,271 triệu USD (tăng 44,9%) điều này thiếu căn cứ, cơ sở, không đúng quy định của pháp luật về ĐTXD.

Đáng chú ý, năm 2008 khi thẩm định TMĐT dự án (392,375 triệu USD), Tổ thẩm định đã nêu: Dự án sẽ gặp khó khăn khi vốn đầu tư tăng 20% hoặc giá Urê giảm 8%; tuy Dự án không thay đổi mục tiêu, quy mô, công suất nhưng khi điều chỉnh dự án năm 2009 thì TMĐT của dự án tăng 44,9% so với TMĐT phê duyệt năm 2008, ảnh hưởng lớn đến tính hiệu quả dự án nhưng chưa được phân tích đánh giá, làm rõ trong quá trình điều chỉnh dự án. Tổng mức đầu tư dự án tăng làm tăng chi phí đầu tư, tăng chi phí lãi vay, tăng chi phí sản xuất, kinh doanh là một trong nguyên nhân chính dẫn đến dự án thua lỗ.

Theo Thanh tra Chính phủ, những vi phạm trên có dấu hiệu hình sự về thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng. Dự án khởi công khi chưa có giấy phép xây dựng; trong quá trình thi công, một số tiêu chuẩn thi công; một số hạng mục phụ về môi trường chưa hoàn thành; các nhà thầu trong liên danh không thực hiện đúng tỷ lệ công việc đã thỏa thuận trong Liên danh nhà thầu.

Ngoài ra, dự án chậm tiến độ, trong đó có nguyên nhân chủ yếu do phải điều chỉnh dự án, tổ chức đấu thầu lần 2 lựa chọn nhà thầu thực hiện gói thầu EPC, công tác giải phóng mặt bằng chậm (mặc dù Bộ Xây dựng đã có ý kiến về việc Chủ đầu tư cần xem xét kỹ về điều kiện thực tế của vị trí xây dựng dự án, nhưng Công ty đã không tổ chức khảo sát kỹ khi lập Báo cáo đầu tư....

Bên cạnh đó công tác tổ chức thực hiện giải phóng mặt bằng thực hiện dự án của địa phương tỉnh Bắc Giang chậm. Đến thời điểm thanh tra, các nội dung tranh chấp của Hợp đồng EPC chưa được các bên giải quyết; chi phí đầu tư của Dự án chưa được quyết toán. Tổng mức đầu tư của dự án là 568,646 triệu USD, tỷ lệ vốn tự có của Công ty tham gia dự án chỉ chiếm 17,9% TMĐT, còn lại chủ yếu là vốn vay chiếm 82,1%, dẫn đến chi phí lãi vay lớn, thua lỗ kéo dài.

Với những sai phạm trên, Thanh tra Chính phủ, kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Công an điều tra, xác minh, xử lý theo quy định của pháp luật đối với những vi phạm có dấu hiệu hình sự tại Dự án đầu tư cải tạo, mở rộng Nhà máy phân đạm Hà Bắc. Gồm, vi phạm trong tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà thầu tư vấn lập Dự án; Thiếu trách nhiệm trong việc lập, thẩm định, phê duyệt, điều chỉnh dự án.

Ngày 07/5/2020 Văn phòng Chính phủ có Văn bản số 3607/VPCP V.I thông báo ý kiến của Phó Thủ tướng Thường trực Trương Hòa Bình, đồng ý kiến nghị của Thanh tra Chính phủ về Kết luận thanh tra Công ty CP Phân đạm và Hóa chất Hà Bắc... Thanh tra Chính phủ chuyển hồ sơ liên quan đến những vi phạm có dấu hiệu hình sự tại Dự án đầu tư, cải tạo, mở rộng nhà máy phân đạm Hà Bắc nêu trong Kết luận thanh tra số 539/KL-TTCP ngày 10/4/2020 đến Bộ Công an để điều tra, xác minh, xử lý theo quy định của pháp luật.