Năm 2024 chứng kiến sự tăng trưởng mạnh mẽ của thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) với tổng giá trị phát hành đạt 445.000 tỷ đồng, tăng gần 30% so với năm 2023. Đây là mức tăng trưởng cao nhất kể từ giai đoạn đỉnh cao năm 2020-2021, trước khi thị trường lao đao vì sự cố Tân Hoàng Minh. Tuy nhiên, ẩn sau những con số ấn tượng này là bức tranh không đồng đều, khi phần lớn sự tăng trưởng đến từ trái phiếu ngân hàng, trong khi trái phiếu doanh nghiệp phi ngân hàng, đặc biệt là ngành sản xuất, lại không để lại dấu ấn đáng kể.

Theo số liệu thống kê, nhóm ngân hàng chiếm tới 68,3% tổng giá trị phát hành trái phiếu năm 2024. So với năm trước, giá trị phát hành của nhóm này tăng tới 55%, vượt xa mức tăng 15% của nhóm bất động sản, trong khi các ngành khác thậm chí sụt giảm. Đáng chú ý, trái phiếu doanh nghiệp thuộc ngành sản xuất gần như biến mất khỏi thị trường, dù năm 2023 từng chiếm tỷ trọng 8%.

Hiện tượng này cho thấy sự khó khăn kéo dài của nền kinh tế sản xuất. Theo ông Ngô Thành Huấn, Giám đốc điều hành Công ty cổ phần Tư vấn đầu tư và Quản lý tài sản FIDT, tình trạng này xuất phát từ suy thoái kinh tế toàn cầu, làm giảm lực cầu và nhu cầu vốn của doanh nghiệp. Khi sức tiêu thụ giảm, các doanh nghiệp sản xuất không có nhu cầu huy động vốn lớn, dẫn đến sự vắng bóng của trái phiếu ngành sản xuất trên thị trường.

Bổ sung thêm nhận định, TS. Lê Xuân Nghĩa, chuyên gia kinh tế, cho rằng cấu trúc của nền kinh tế Việt Nam đang phụ thuộc lớn vào xuất khẩu và đầu tư nước ngoài, trong khi doanh nghiệp nội địa đóng góp không đáng kể vào xuất khẩu. Các ngành sản xuất nội địa, vốn là xương sống của nền kinh tế, đang đối mặt với nhiều rào cản như lãi suất phát hành trái phiếu cao, kỳ hạn ngắn và các điều kiện khắt khe. Điều này khiến các doanh nghiệp sản xuất khó tham gia thị trường trái phiếu, trong khi trái phiếu ngân hàng và bất động sản vẫn chiếm ưu thế.

Năm 2024, tổng giá trị TPDN lưu hành đạt 1,26 triệu tỷ đồng, tương đương 11,2% GDP, nhưng vẫn cách xa mục tiêu 20% GDP vào năm 2025 và 25% vào năm 2030. Áp lực đáo hạn trái phiếu và tỷ lệ chậm trả vẫn ở mức cao, làm tăng rủi ro trên thị trường. Trong bối cảnh đó, ngân hàng gần như trở thành kênh huy động vốn chủ đạo, cho thấy sự phụ thuộc ngày càng lớn của nền kinh tế vào tín dụng ngân hàng.

Dù vậy, triển vọng của thị trường trái phiếu năm 2025 vẫn được kỳ vọng tích cực hơn. Ông Nguyễn Quang Thuân, Tổng giám đốc FiinRatings, nhận định rằng sự tháo gỡ pháp lý trong lĩnh vực bất động sản, năng lượng tái tạo và hạ tầng sẽ tạo động lực cho các doanh nghiệp phi ngân hàng huy động vốn trở lại. Đặc biệt, các ngành bất động sản khu công nghiệp và năng lượng tái tạo được kỳ vọng sẽ dẫn dắt sự phục hồi, nhờ vào xu hướng tăng trưởng vốn đầu tư nước ngoài và việc triển khai mạnh mẽ Quy hoạch Điện VIII.

Ngoài ra, trái phiếu xanh cũng đang nổi lên như một xu hướng mới, với tiềm năng thu hút dòng vốn bền vững từ cả nhà đầu tư trong nước và quốc tế. Tổng giá trị phát hành trái phiếu xanh trong năm 2024 đạt 6.870 tỷ đồng, tương đương 2% tổng giá trị trái phiếu phi ngân hàng phát hành. Việc hoàn thiện khung pháp lý và thúc đẩy các quy định về tín dụng xanh được kỳ vọng sẽ tạo động lực phát triển mạnh mẽ cho loại hình trái phiếu này.

Tuy nhiên, để thực sự giảm sự phụ thuộc vào ngân hàng và cải thiện tình trạng của thị trường trái phiếu phi ngân hàng, đặc biệt là ngành sản xuất, cần có những chính sách đột phá hơn. Các giải pháp giảm lãi suất phát hành, gia tăng kỳ hạn và nới lỏng các điều kiện phát hành trái phiếu sẽ giúp mở ra cánh cửa cho các doanh nghiệp sản xuất, góp phần cân bằng lại cơ cấu thị trường và thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế.