Thời hoàng kim đã qua

Chỉ vài năm trước, tiền của Trung Quốc đã lan khắp thế giới phương Tây. Các nhà đầu tư Trung Quốc thực hiện vô số thương vụ “bom tấn” và giành lấy những tài sản đáng mơ ước, từ những ngôi nhà sang trọng và khách sạn 5 sao ở New York cho đến những công ty hóa chất của Thụy Sĩ hay những gã khổng lồ về tự động hóa của Đức.

Nhưng thời đại đó đã qua!

Đầu tư của Trung Quốc đang rút khỏi phương Tây khi sự thù địch với vốn Trung Quốc ngày càng tăng. Thay vào đó, các công ty Trung Quốc ngày càng chi tiền cho các nhà máy ở Đông Nam Á và các dự án khai thác mỏ và năng lượng ở châu Á, Trung Đông và Nam Mỹ, khi Bắc Kinh tìm cách củng cố các liên minh ở những nơi đó và đảm bảo quyền tiếp cận các nguồn tài nguyên quan trọng.

Nước nhận đầu tư lớn nhất của Trung Quốc từ đầu năm đến nay là Indonesia, quốc gia giàu niken, theo ước tính sơ bộ về đầu tư của Trung Quốc do Viện Doanh nghiệp Mỹ công bố. Niken là một thành phần quan trọng trong nhiều loại pin được sử dụng để cung cấp năng lượng cho xe điện.

Sự thay đổi trong dòng đầu tư cho thấy cách Trung Quốc đang ứng phó với mối quan hệ xấu đi với phương Tây do Mỹ dẫn đầu, đồng thời tăng cường liên kết thương mại và đầu tư với các khu vực khác trên thế giới, theo cách có thể tạo ra những đường đứt gãy mới trong nền kinh tế toàn cầu.

Việc rút tiền của Trung Quốc ở phương Tây có thể dẫn đến việc tạo ra ít việc làm hơn ở một số quốc gia, đồng thời làm giảm nguồn vốn mà các doanh nhân ở những nơi như Thung lũng Silicon có thể khai thác. Nền kinh tế đang giảm tốc của Trung Quốc đã tước đi một trong những động lực tăng trưởng truyền thống của thế giới.

Nói rộng hơn, sự thay đổi này là dấu hiệu của một thế giới trong đó toàn cầu hóa đang suy giảm và căng thẳng địa chính trị có nhiều khả năng bùng phát.

Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài từ Trung Quốc sang phần còn lại của thế giới đã giảm 18% so với năm ngoái bởi một biện pháp mới được công bố gần đây. Mức giảm này tương đương 25% so với thời điểm đỉnh cao vào năm 2016, do hoạt động mua bán và sáp nhập ở nước ngoài giảm mạnh và Bắc Kinh đã thắt chặt các quy định để hạn chế dòng vốn chảy ra nước ngoài.

Bất chấp việc Bắc Kinh nới lỏng các hạn chế do đại dịch Covid-19 vào năm ngoái, Trung Quốc khó có thể quay trở lại thời kỳ hoàng kim trong việc thực hiện các thỏa thuận ở nước ngoài, phần lớn là do căng thẳng địa chính trị gia tăng với Mỹ và các đồng minh, những nước mà theo các nhà phân tích đang ngăn chặn nhiều khoản đầu tư của Trung Quốc hơn vì lý do an ninh quốc gia.

Ở Trung Quốc, đồng tiền yếu đi, khu vực tư nhân đang gặp khó khăn và việc Bắc Kinh ngày càng tập trung vào việc xây dựng nền kinh tế trong nước để tăng cường khả năng tự cung tự cấp cũng sẽ làm giảm dòng vốn đầu tư ra nước ngoài, theo các nhà phân tích cho biết thêm.

Dòng chảy đã thay đổi

Louis Kuijs, nhà kinh tế trưởng châu Á-Thái Bình Dương tại S&P Global Ratings cho biết: “Nói chung, khả năng Trung Quốc chuyển hướng đầu tư sang các nền kinh tế phát triển ở phương Tây đang bị thu hẹp”. Ông Kuijs cũng cho rằng dòng vốn đầu tư ra nước ngoài của Trung Quốc sẽ không tăng đáng kể trong vòng 3 đến 5 năm tới.

Thay vào đó, Trung Quốc có thể sẽ sắp xếp lại các khoản đầu tư để củng cố sự thống trị của mình trong các lĩnh vực như năng lượng tái tạo và xe điện. Điều đó có thể có nghĩa là tăng gấp đôi đầu tư vào các thị trường mới nổi từ, Đông Nam Á đến Trung Đông và châu Phi khi các chủ nhà máy Trung Quốc tìm kiếm địa điểm để mở rộng hoạt động và tìm kiếm khách hàng mới, còn Bắc Kinh tập trung vào các thị trường giàu tài nguyên.

Một ví dụ là nhà sản xuất xe hơi Trung Quốc BYD cho biết trong tháng này rằng họ có kế hoạch đầu tư hơn 600 triệu USD vào một số nhà máy ô tô ở Brazil.

Derek Scissors, một thành viên cấp cao tại Viện Doanh nghiệp Mỹ, đề cập đến mức đầu tư cao của Trung Quốc ra nước ngoài. Ông nói rằng mặc dù nền kinh tế Mỹ không có khả năng bỏ lỡ vốn Trung Quốc quá nhiều, nhưng sự rút lui này có thể gây đau đớn hơn cho các nền kinh tế phương Tây nhỏ hơn như Úc, Canada hoặc Hungary.

Việc tiền Trung Quốc rút khỏi các nền kinh tế phương Tây có một số mặt tích cực. Ví dụ, nó có thể làm giảm loại hành vi đầu cơ đẩy giá bất động sản, như đã xảy ra ở những nơi bao gồm Canada, Mỹ và Úc trước đại dịch.

Các nhà đầu tư Trung Quốc đã châm ngòi cho cơn sốt đầu cơ tại các thị trường như New York vào giữa thập kỷ trước. Công ty bảo hiểm Anbang đã mua Waldorf Astoria với giá 1,95 tỷ USD vào năm 2015, trở thành thương vụ thâu tóm khách sạn ở Mỹ đắt nhất từng được ghi nhận.

Anbang đã được chính phủ tiếp quản vào năm 2018 ngay trước khi người sáng lập của tập đoàn này bị kết án 18 năm tù vì liên quan đến gian lận tài chính và lạm dụng quyền hạn. Kế hoạch chuyển đổi Waldorf Astoria thành căn hộ cao cấp vẫn chưa được hoàn thành.

Toàn cầu hóa có dấu hiệu thu hẹp

Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài gần đây yếu hơn trên toàn thế giới, không chỉ từ Trung Quốc. Trên tất cả các quốc gia, bao gồm cả Mỹ, đầu tư ra nước ngoài đã giảm 14% vào năm 2022 so với một năm trước đó do lạm phát, lo ngại suy thoái kinh tế và bất ổn thị trường tài chính, theo dữ liệu từ Hội nghị Thương mại và Phát triển của Liên Hợp Quốc.

Nhưng sự suy giảm của Trung Quốc diễn ra mạnh mẽ hơn và kéo dài trong một thời gian dài hơn, đặc biệt là ở các nền kinh tế phát triển, một dấu hiệu của sự tách rời kinh tế khỏi phương Tây.

Dữ liệu của Liên hợp quốc cho thấy đầu tư ra nước ngoài của Trung Quốc đã rơi xuống còn khoảng 147 tỷ USD vào năm 2022, giảm 18% so với một năm trước đó. Khi dòng vốn từ Trung Quốc đạt đỉnh 196 tỷ USD vào năm 2016.

Trong đó, đầu tư trực tiếp của Trung Quốc vào châu Âu đạt mức thấp nhất trong một thập kỷ, tương đương 8,8 tỷ USD vào năm 2022, theo một báo cáo của công ty nghiên cứu Rhodium Group có trụ sở tại New York và Viện Nghiên cứu Trung Quốc Mercator, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Berlin.

Ngược lại, các công ty và tổ chức nhà nước Trung Quốc đã đầu tư tổng cộng 24,5 tỷ USD vào châu Á, Nam Mỹ và Trung Đông vào năm ngoái, tăng 13% so với năm 2021. Các thỏa thuận bao gồm khoản đầu tư 1,9 tỷ USD của CNOOC, gã khổng lồ dầu khí nhà nước Trung Quốc, ở Brazil và các khoản đầu tư của các nhà sản xuất ô tô Great Wall Motor và BYD ở Thái Lan.

Tất cả những dữ liệu ấy cho thấy, dòng “hải lưu” tài chính từ nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đã thực sự chuyển hướng, và có thể rất lâu nữa, chúng ta mới chứng kiến sự đảo chiều.

Nguyễn Khánh