Vượt qua mùa đông đã trở thành ưu tiên hàng đầu của hàng triệu người ở Đông Âu, những người không đủ sức chi trả giá điện và khí đốt cao hơn do xung đột Nga - Ukraine. Trên toàn khu vực, chi phí củi đã tăng gấp đôi so với năm ngoái do các hộ gia đình tranh thủ tích trữ dự trữ. Các nhà phân tích cho biết tỷ lệ “nghèo” năng lượng, không có khả năng cung cấp đủ nguồn cung cấp sưởi ấm, sẽ tăng lên đáng kể ở các nước như Hungary, Slovakia và Bulgaria.

Zoltán Berki, một người đàn ông Hungary đương độ tuổi năm mươi, nhét vài cành cây vào bếp sắt trong nhà bếp của mình, buồn rầu chia sẻ: “chúng tôi tranh thủ đốt mọi thứ để sưởi ấm”. Trên khắp phía Bắc thành phố Ózd (Hungary) khi nhiệt độ chạm ngưỡng 0 độ C, nhiều người dân khác cũng phải đốt lò bằng các nhiên liệu gây ô nhiễm như than non, gỗ hoặc các vật dụng bất hợp pháp như rác để giữ ấm. Trong đó, việc gia tăng sử dụng các nhiên liệu độc hại cũng có nguy cơ làm tăng đáng kể lượng khí thải trên toàn khu vực.

David Nemeth, nhà kinh tế người Hungary của ngân hàng Bỉ KBC Group, cho biết: “Nếu giá của các hàng hóa cơ bản leo thang, chủ yếu là năng lượng và thực phẩm, sẽ đẩy nhiều người vào cảnh nghèo đói và những người đã ở mức nghèo khổ vào cảnh nghèo cùng cực”.

Không thể tìm được việc làm ở Ózd, nơi có ngành công nghiệp nặng từ thời Liên Xô gần như đã bị đóng cửa, hàng ngày ông Berki phải đi chặng đường dài 150km để đến làm việc tại một địa điểm khảo cổ ở Budapest. Nhưng mức lương hàng tháng khoảng 500 euro sẽ chỉ giúp ông sống “lay lắt” qua ngày, tuy nhiên, hiện giờ ông không đủ sức để mua củi. Trong khoảng thời gian này, nhiều cửa hàng hiện bán củi với giá hơn 200 euro/mét khối - khoảng đủ để sưởi ấm một ngôi nhà nhỏ trong một tháng.

Theo tờ Financia Times, Thủ tướng Hungary Viktor Orbán đã nới lỏng các quy tắc khai thác gỗ và ra lệnh khai thác nhiều than nâu – loại than nặng lưu huỳnh được coi là một trong những nhiên liệu hóa thạch ô nhiễm nhất.

Nhóm Hành động Không khí Sạch có trụ sở tại Budapest cho biết: “Số người Hungary chết vì ô nhiễm không khí nhiều gấp đôi so với người Pháp hoặc Hà Lan, so với quy mô dân số. “Nhưng những cái chết chỉ là một phần nổi của tảng băng chìm khi số người mắc bệnh gấp trăm lần”.

Ba Lan đã loại bỏ các tiêu chuẩn chất lượng đối với than đốt để giảm sự thiếu hụt nguồn cung sau khi nước này thực hiện nhanh lệnh cấm nhập khẩu của EU đối với hàng hóa nhập khẩu từ Nga. Tháng trước, lãnh đạo đảng cầm quyền Jarosław Kaczyński đã đưa ra tuyên bố với người Ba Lan đốt “mọi thứ trừ lốp xe” để giữ ấm.

Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia cho rằng việc thúc ép mọi người phải lựa chọn giữa sưởi ấm ngôi nhà hoặc làm tổn hại sức khỏe do ô nhiễm môi trường là lựa chọn khó khăn.

Ba Lan đang trợ cấp cho việc mua than có thể sưởi ấm một phần ba số nhà. Các Chính phủ khác trong khu vực đang áp dụng các biện pháp hỗ trợ khẩn cấp, mặc dù hầu hết không ở quy mô như các đối tác phương Tây của họ.

Dana Marekova, một nhà bảo vệ môi trường ở Slovakia cho hay: những người Slovakia nghèo nhất chỉ lãng phí một lượng nhỏ năng lượng, vì vậy họ sẽ không được hưởng lợi từ luật mới trợ cấp cho các hộ gia đình giảm tiêu thụ năng lượng 15%.

Người Slovakia đã nhặt rất nhiều gỗ từ chân núi Tatra giáp với Ba Lan đến nỗi thị trưởng Peter Hritz của Nová Lesná cho biết thị trấn của ông đã "quay trở lại 50 năm" với các phương pháp sưởi ấm và ô nhiễm.

Cuộc khủng hoảng sưởi ấm mùa đông sẽ đặc biệt nghiêm trọng ở các nước như Bulgaria, nơi 2/3 số nhà ở nông thôn đốt củi. Theo Eurostat, ngay cả trước chiến tranh, 60% người Bulgaria có thu nhập thấp vẫn không thể sưởi ấm đầy đủ cho ngôi nhà của họ.

Tại Kosovo, một trong những quốc gia nghèo nhất châu Âu, hầu hết các hộ gia đình ở nông thôn và hầu hết các hộ gia đình ở thành thị đều tăng đốt củi gỗ. Theo Egzona Shala, giám đốc điều hành của tập đoàn môi trường EcoZ có trụ sở tại Pristina, một hệ thống điện hoạt động kém hiệu quả, bao gồm mất điện thường xuyên có thể góp phần làm tăng gấp đôi lượng gỗ sử dụng trong năm nay. Bà nói thêm rằng việc khai thác gỗ bất hợp pháp sẽ không bao gồm việc thiếu hụt nhiên liệu.

Giá gỗ ngày càng đắt và chất lượng thấp hơn sẽ thúc đẩy sự gia tăng trong khu vực về khai thác gỗ bất hợp pháp và sử dụng các chất thay thế độc hại hơn.

Tại một vùng quê ở Hungary, phần lớn người dân chỉ đốt chất thải độc hại vào ban đêm để một vài cảnh sát tuần tra khu vực này không thể nhìn thấy khói đen. Nhiều hộ gia đình khác đốt chất thải dưới bóng tối bao trùm, phủ trắng các nhà thờ địa phương và tháp giải nhiệt không còn tồn tại của một lò luyện trong làn khói có mùi hôi thối.

Nhưng tại khu ổ chuột biệt lập lớn nhất Hungary gần Miskolc, một trung tâm công nghiệp nặng khác trước đây và cách Ózd một đoạn lái xe ngắn, 5.000 cư dân chủ yếu là người Roma phải đối mặt với thời gian khắc nghiệt hơn.

“Tôi có một mét khối gỗ, có thể đủ dùng trong một tháng”, ở chung trong lán với con trai, ông Sipeki đốt củi một cách tiết kiệm. Tôi kiếm được 150 euro/tháng, tôi không thể mua gỗ với giá 100 euro”.

Lê Na (Theo FT)