Lãi suất tăng nhanh chóng đang gây ảnh hưởng trực tiếp đến các quốc gia nghèo phải đi vay nợ. Sức mạnh của một nền kinh tế hầu như sẽ quyết định số phận của các quốc gia này. Các nền kinh tế tiên tiến, thường có thể huy động tiền cho dù kinh tế gặp khó khăn, và do đó phần lớn không bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, với các nước nghèo hơn, tác động có thể rất nghiêm trọng.

Việc cho vay của cặp đôi IMF và WB đã đạt kỷ lục khi họ giúp các quốc gia nghèo và mới nổi đối phó với đại dịch, chi phí năng lượng tăng cao và thảm họa do xung đột Nga - Ukraine.

Cụ thể, IMF đã cam kết hỗ trợ tổng 258 tỷ USD cho 93 quốc gia kể từ khi đại dịch bùng phát và thêm 90 tỷ USD cho 16 quốc gia kể từ khi xung đột Nga - Ukraine nổ ra. Không phải tất cả các khoản tiền đã cam kết đã được cho vay. Vào cuối tháng 9, IMF có dư nợ cho vay kỷ lục 135 tỷ USD, tăng 45% so với năm 2019 và hơn gấp đôi so với năm 2017.

Kenneth Rogoff, giáo sư kinh tế Harvard và là cựu nhà kinh tế trưởng cho biết: “Hiện tại, chưa có cuộc khủng hoảng tàn phá các thị trường mới nổi lớn và họ có đủ năng lực để trả các khoản vay của mình, nhưng sẽ rất căng nếu cứ tiếp tục lao vào vùng nước hỗn loạn”. Trong trường hợp, "Nếu Trung Quốc, Vương quốc Anh hoặc một quốc gia lớn nào đó đột nhiên tìm đến IMF để yêu cầu hỗ trợ tài chính, chắc chắn tổ chức này sẽ rơi vào thế túng thiếu".

Trong khi đó, tổng cho vay của Ngân hàng Thế giới (WB) đã tăng 53% kể từ năm 2019 lên mức kỷ lục 104 tỷ USD vào tháng 9 năm 2022.

Một trong những nguyên nhân đẩy các nước nghèo vào cảnh “túng quẫn” là vì xung đột Nga - Ukraine đã khiến giá năng lượng, lương thực và chi phí sinh hoạt tăng cao, hơn nữa là “hòn đá” kìm hãm nguồn cung cấp lương thực ở các nước nghèo.

Trong khi đó, việc Fed tăng lãi suất nhanh chóng đã làm tăng chi phí của các khoản vay bằng đồng đô-la và buộc nhiều ngân hàng trung ương ở thị trường mới nổi phải tăng lãi suất của chính họ để hạn chế đồng tiền mất giá và thậm chí tăng giá nhập khẩu.

Các thị trường mới nổi hiện đang gặp khó khăn khi vay từ các nhà cho vay tư nhân. Theo Dealogic, các Chính phủ đã phát hành khoản nợ 88 tỷ USD cho đến ngày 30/9 năm nay, chỉ hơn một nửa mức trong giai đoạn tương đương năm 2021 và là mức nhỏ nhất kể từ năm 2015. Các công ty không thể đảo nợ nước ngoài có nguy cơ phá sản.

Hơn 60% các quốc gia có thu nhập thấp - được xác định là khoảng 70 quốc gia đủ điều kiện cho chương trình đình chỉ thanh toán nợ toàn cầu - đang gặp khó khăn, không thể đáp ứng các nghĩa vụ tài chính của họ hoặc có nguy cơ nợ nần cao, gấp đôi mức năm 2015 của họ. Kristalina Georgieva, giám đốc điều hành IMF cho hay: “Nếu tiếp tục tình hình hiện tại sẽ càng làm tăng nguy cơ khủng hoảng nợ ở những quốc gia này - gây hại cho người dân cũng như sự tăng trưởng và ổn định tài chính toàn cầu”.

Năm nay, 73 quốc gia nghèo nhất thế giới nợ 44 tỷ USD phí dịch vụ nợ cho các bên cho vay song phương và tư nhân, nhiều hơn số tiền họ nhận được từ viện trợ nước ngoài.

David Malpass, Chủ tịch Ngân hàng Thế giới chia sẻ: “Dịch vụ nợ đang lấy đi các nguồn lực mà họ sẽ có cho y tế, giáo dục, bảo trợ xã hội, khí hậu và quan trọng là tăng trưởng kinh tế”.

Trước đây, IMF đã thực hiện các khoản vay ngắn hạn để đổi lấy các cam kết cắt giảm chi tiêu và đại tu chính sách của người nhận. Nhưng trong những năm gần đây, họ đã tìm cách cho vay số tiền cao hơn và cho nhiều quốc gia hơn mà không có điều kiện như vậy, bao gồm cả cho vay khẩn cấp trong thời kỳ đại dịch.

Mới tuần trước, IMF đã thông qua một chương trình cho vay mới cung cấp hàng tỷ đô la để giải quyết tình trạng thiếu lương thực ở các nước như Ukraine. Hiện, Quỹ cũng đang thử nghiệm một chương trình viện trợ phát triển dài hạn được gọi là “Niềm tin về khả năng phục hồi và bền vững” có thời hạn 20 năm.

IMF cho biết họ vẫn còn nhiều nguồn lực để cho vay. Năm ngoái, Quỹ đã phát hành 650 tỷ USD quyền rút vốn đặc biệt - gần tương đương với việc một ngân hàng thương mại phát hành cổ phiếu mới - cho các chính phủ thành viên. Đây là đợt phát hành lớn nhất của IMF và là đợt phát hành đầu tiên kể từ năm 2009.

Do đó, bà Georgieva cho biết tổng khả năng cho vay của IMF là khoảng 1.000 tỷ USD, trong đó chưa đến 1/3 của 1.000 tỷ USD hiện đang được triển khai. “Cả IMF và các ngân hàng phát triển đa phương đều có năng lực tài chính, và chúng tôi đang đẩy mạnh,” bà nói trong một bài phát biểu tại Washington hôm thứ Năm tuần trước.

Một số nhà kinh tế muốn IMF tập trung lại các nỗ lực của mình vào việc cho vay ngắn hạn, thay vì hoạt động như một ngân hàng phát triển vốn thiếu nhân sự và chuyên môn. Danny Leipziger, giáo sư về kinh doanh quốc tế tại Đại học George Washington và là cựu quan chức Ngân hàng Thế giới, cho biết: “Giờ đây với khả năng suy thoái toàn cầu và nhiều quốc gia đang gặp vấn đề về thanh toán, họ cần phải quay trở lại chức năng ban đầu của mình. "Họ là người cho vay phương sách cuối cùng".

Bộ trưởng Tài chính Janet Yellen hôm thứ Năm đã đề xuất mở rộng hỏa lực cho vay của Ngân hàng Thế giới và các ngân hàng phát triển quốc tế khác. Các đề xuất bao gồm việc cho phép ngân hàng sử dụng nhiều hơn các sản phẩm bảo đảm và bảo hiểm để khuyến khích các tổ chức cho vay tư nhân cho vay và giải phóng vốn cho các khoản cho vay mới bằng cách chứng khoán hóa các dự án hoặc danh mục đầu tư hiện có của khu vực tư nhân.

Bà Yellen nói: “Các nguồn lực sẵn có cho các ngân hàng này rất khan hiếm và phải được sử dụng một cách hiệu quả nhất. Các đề xuất của bà sau khi được Nhóm 20 quốc gia kinh tế lớn xem xét về mức độ an toàn vốn của Ngân hàng Thế giới.

Lê Na (Theo WSJ)