Giọt nước gắn kết cộng đồng người Jrai

Nghi lễ cúng giọt nước hay còn gọi là Soi Yang Ia là nét đẹp văn hóa truyền thống lâu đời của người Jrai tại Gia Lai. Cũng như các dân tộc khác ở Tây Nguyên, người Jrai trước khi chọn đất để lập làng, đầu tiên họ sẽ đi tìm khu vực có nguồn nước mạch chảy ra từ khe núi để làm giọt nước. Giọt nước không chỉ đảm bảo cuộc sống của dân làng mà còn là mạch nguồn của sự sống.

Sau khi làng được lập nên, người Jrai thường tổ chức nghi lễ cúng giọt nước (bến nước). Đây một nghi lễ quan trọng nhằm tạ ơn Thần nước đã mang những điều tốt đẹp đến dân làng. Đồng thời, thông qua nghi lễ này các già làng cũng cầu xin thần nước phù hộ cho dân làng mạnh khỏe, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, vạn vật trong buôn làng tươi tốt, cuộc sống ấm no, hạnh phúc...Nghi lễ này sẽ được tổ chức vào những năm tiếp theo, sau khi mùa màng đã thu hoạch.

Tại làng Bông, xã Hà Bầu, huyện Đak Đoa (Gia Lai) cứ vào độ tháng 3-4 hàng năm, dân làng lại rộn ràng cùng góp công, góp của để tổ chức lễ cúng giọt nước.

Già làng Blơng chia sẻ: "Trước khi lễ cúng diễn ra, người làng ai nấy đều nhiệt tình tham gia. Thanh niên người thì dọn dẹp, phát quang đường làng ngõ xóm, người thì chặt tre, chẻ nứa, dựng cây nêu nơi bến nước. Còn các già làng thì chuẩn bị các bài cúng, phụ nữ trong làng còn ủ thêm nhiều ché rượu thơm để đãi khách. Đội cồng chiêng, xoang cũng tổ chức tập luyện cả ngày lẫn đêm để buổi lễ thêm trang trọng, ấn tượng”.

Theo truyền thống của người Jrai, lễ cúng giọt nước cần 1 bộ chiêng, trống, 2 ống nứa, 10 ché rượu, 1 bầu nước, 1 con gà trống, 1 cây nêu, bó lá Ngăl có trái. Thời điểm làm lễ cúng giọt nước vào buổi sáng sớm. Cây nêu được thanh niên trong làng mang đến bến nước cắm sẵn. Lễ vật gồm một con gà nướng, gan gà sống, tiết gà sống, ghè rượu, lá chuối, bó lá Ngăl có trái.

Khi lễ cúng giọt nước bắt đầu, già làng Blơng cùng 2 người già uy tín của làng trải lá chuối, bôi gan gà lên tai ghè rượu và lá cây Ngăl có trái. Cả 3 người đều đồng thanh đọc lời cúng mời Yang xuống phù hộ cho dân làng mạnh khỏe, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, vạn vật trong làng đều tươi tốt, không có bệnh dịch xảy ra. Nước chảy quanh năm, qua sông qua suối không chết trôi, chết đuối, đi đường không bị tai nạn, cầu mong khách thượng lộ bình an. Sau khi đã cúng xong ngoài bến nước, người làng bắt đầu rước nước về làng. Bên bếp lửa hồng mọi người nắm tay nhau cùng nhau giao lưu, ăn uống chúc nhau những điều tốt đẹp.

Người Jrai cho rằng các vị thần linh đều có tình cảm như con người, cũng vui buồn, giận hờn, biết ghét, biết yêu thương…Cúng thần nhiều lễ vật với tấm lòng thành thì sẽ nhận lại sự giúp đỡ, che chở, ủng hộ, bênh vực tương ứng của các vị thần.

Cúng giọt nước - nét đẹp văn hóa cần được giữ gìn và phát huy

Tương tự người Jrai ở các làng khác, cùng với việc giữ gìn những nghi lễ truyền thống đặc sắc như lễ cúng nhà rông, cúng mừng năm mới, lễ bỏ mả… người Jrai ở phố núi Pleiku cũng đặc biệt chú trọng đến Lễ cúng giọt nước. Bởi đối với họ giọt nước là biểu tượng văn hoá độc đáo gắn liền với đời sống văn hóa tinh thần, tâm linh mà bao đời nay dân làng cùng nhau lưu giữ.

Mới đây, Đoàn nghệ nhân làng Choét 2, phường Thắng Lợi (TP Pleiku) đã tái hiện nghi lễ cúng giọt nước tại nhà rông làng Ốp, phường Hoa Lư trước sự chứng kiến của đông đảo du khách trong và ngoài tỉnh. Theo đó, dịp này già làng Ak là người được giao trọng trách thực hiện nghi thức cúng.

Sau khi đã chuẩn bị đầy đủ lễ vật cúng, già làng Ak chọc cần vào can rượu ghè, và bắt đầu đọc vang lời khấn: “Hỡi thần suối, hãy băng qua rừng, men theo bờ ruộng thần suối hãy đến với giọt nước Ia Nguin của chúng tôi. Hôm nay, chúng tôi làm lễ cúng dâng đến các vị thần gan gà, gan heo và rượu tưới lên bến nước để cầu Yang xuống phù hộ cho dân làng khoẻ mạnh, cuộc sống tốt, không đau ốm bệnh tật, mưa thuận gió hoà, mùa màng bội thu, vạn vật trong làng đều tươi tốt, không có bệnh dịch xảy ra. Thần hãy cho chúng tôi nguồn nước trong veo, tràn trề nước chảy quanh năm…”.

Khi đã đọc xong lời cúng, già Ak cúi xuống uống căn rượu đầu tiên rồi đến người cao tuổi và dân làng. Lúc này, những cô gái Jrai xuống giọt nước mát hứng dòng nước trong lành vào bầu và mang về. Bà con, đám trẻ trong làng hứng nước rửa mặt và cùng nhau tạt vào người với ý nghĩa để lấy may mắn của Yàng ban cho.

Nghi thức vừa hoàn thành cũng là lúc những tiếng cồng, tiếng chiêng bắt đầu nổi lên khuấy động bầu không khí yên ả trước đó. Du khách được buôn làng chào đón bằng những tiếng cồng, tiếng chiêng vang dội bê những điệu múa xoang mềm mại, uyển chuyển. Những gương mặt phấn khởi mừng giọt nước mát về làng, dân làng chúc nhau những điều tốt đẹp.

“Bây giờ cuộc sống của dân làng đã bớt khó khăn, vất vả hơn trước rất nhiều. Ngoài việc tập trung phát triển kinh tế, dân làng còn tập trung bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống. Vừa qua, được sự quan tâm của của các cấp, chính quyền, lễ cúng giọt nước của làng cũng được phục dựng quy mô hơn, đông đảo người dân và du khách tới tham quan, cả làng ai cũng vui”, già làng Ak phấn khởi nói.

Lễ cúng giọt nước của người Jrai không những góp phần bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc trên mảnh đất Tây Nguyên mà còn góp phần thắt chặt tình đoàn kết cộng đồng, chung tay xây dựng quê hương ngày càng giàu mạnh, văn minh.

Hàng năm, người Jrai ở các làng vẫn duy trì việc tổ chức lễ cúng giọt nước, cùng với sự quan tâm của các cấp, chính quyền đã giúp người dân phục dựng lễ cúng quy mô, hoành tráng hơn nhằm bảo tồn và phát huy giá trị bản sắc văn hóa của dân tộc.