Để giảm thiểu ô nhiễm môi trường, cải thiện chất lượng không khí, Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội đã đề xuất UBND Thành phố Hà Nội giao Sở chủ trì chương trình “Nghiên cứu thí điểm đo kiểm khí thải và hỗ trợ đổi xe mô tô, xe gắn máy cũ đang lưu hành trên địa bàn thành phố”.

Theo đó, Hà Nội sẽ lựa chọn 8 trạm đo khí thải và 30 đại lý hỗ trợ đổi xe máy cũ trên địa bàn 6 quận là: Hoàn Kiếm, Cầu Giấy, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Thanh Xuân, Hà Đông. Trường hợp người dân mang xe máy cũ (trên 18 năm tuổi) đến các địa điểm quy định để đo kiểm về khí thải. Nếu xe không đạt tiêu chuẩn về khí thải sẽ được hỗ trợ với các cơ chế khác nhau.

Nếu người dân muốn đổi xe máy, Hiệp hội Xe máy Việt Nam (VAMM) hỗ trợ kinh phí đổi xe máy mới với mức hỗ trợ 2 - 4 triệu đồng/trường hợp. Hoặc người dân đưa xe đến kiểm tra khí thải sẽ được hỗ trợ bằng hiện vật có giá trị khoảng 300.000 đồng (dự kiến thí điểm 5.000 xe máy).

Thời gian triển khai chương trình dự kiến trong 3 tháng (từ tháng 9 - 12/2020) với khoảng 5.000 mô tô, xe máy được đo kiểm khí thải. Thống kê tại Hà Nội hiện có hơn 5,7 triệu xe máy, trong đó có khoảng 2,5 triệu xe máy cũ đăng ký trước 2000, chưa kể nhiều phương tiện từ ngoại tỉnh thường xuyên tham gia giao thông trên địa bàn.

Báo cáo của Sở Tài nguyên và môi trường Hà Nội cho thấy, xe máy đang là phương tiện giao thông chủ yếu tại Việt Nam, chiếm khoảng trên 80%. Tính riêng tại Hà Nội hiện có khoảng 5,7 triệu xe máy, trong đó có khoảng 2,5 triệu xe máy cũ đăng ký trước năm 2000, chiếm trên 40%.

Khí thải từ các phương tiện giao thông mà chủ yếu là xe máy chứa rất nhiều chất độc hại như CO, HC,... không chỉ gây ô nhiễm môi trường mà còn là một trong các nguyên nhân chính ảnh hưởng trực tiếp đến sức khoẻ người dân. Đó là chưa kể đến việc những phương tiện đã quá cũ nát, hư hỏng tiềm ẩn nguy cơ cao gây mất an toàn giao thông.

Tuy nhiên để thực hiện thu hồi một lượng lớn xe máy cũ nát tại Hà Nội nói riêng và trên địa bàn cả nước nói chung không chỉ tốn nhiều chi phí mà còn gặp nhiều khó khăn do nhiều lao động nghèo vẫn sử dụng phương tiện này như một “chiếc cần câu cơm”.

TS. Trần Hữu Minh - Phó Chánh văn phòng Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia cho biết, hiện pháp luật Việt Nam không quy định niên hạn sử dụng xe máy, chưa yêu cầu kiểm định kỹ thuật đối với loại hình phương tiện này. Điều đó nghĩa là xe máy được lưu hành vô thời hạn, đây chính là lỗ hổng để nhiều người sử dụng xe máy đã cũ nát “chế” thêm bộ phận kéo theo sau hoạt động.

Về nguyên tắc, đã là xe cơ giới là phải tiến hành kiểm định kỹ thuật để đảm bảo an toàn về mặt kỹ thuật cũng như tránh gây ô nhiễm môi trường, khí thải. Đây chính là một lỗ hổng mà sắp tới việc sửa đổi bổ sung Luật Giao thông đường bộ phải cân đối. Việc kiểm định kỹ thuật với xe máy không cần chặt chẽ như ô tô. Nhưng cần phải tính toán làm sao để vừa đạt được mục tiêu kiểm soát được chất lượng khí thải phương tiện mà không tạo ra những chi phí quá lớn cho người dân và doanh nghiệp.

Chị Lan (42 tuổi, trú tại huyện Mê Linh, TP.Hà Nội) chia sẻ, sáng nào chị cũng chở gần 1 tạ rau củ quả từ nhà ra chợ Đồng Xa (quận Cầu Giấy) để bán. Hơn 10 năm làm nghề buôn bán rau củ quả cũng là chừng ấy năm  chiếc xe máy cũ hiệu Honda Cub gắn bó với chị. Chị Lan cho biết, mặc dù chiếc xe đã cũ nhưng vẫn chạy tốt, ít hao xăng lại chở được nặng và chỉ đi khi sáng sớm, đường vắng nên chị vẫn sử dụng.

Còn anh Trung, một lao động nghèo từ Nam Định lên Hà Nội làm việc bộc bạch, dù phương tiện đã cũ nhưng vẫn chạy tốt nên anh vẫn sử dụng. Hoàn cảnh gia đình cũng khó khăn không có tiền để mua xe mới mà bán đi thì chẳng được bao nhiêu tiền nên anh vẫn sử dụng chiếc xe máy cũ để di chuyển hằng ngày.

Không có để bắt gặp những chiếc xe máy như của anh Trung, chị Lan lưu thông trên đường. Hầu hết các xe máy cũ này không còn giữ được hình dạng ban đầu, được bỏ yếm, chế thêm giá chở hàng, chân chống phụ, khung sắt, chế thêm bộ phận kéo theo phía sau,... và mỗi khi lưu thông lại nhả khói mù mịt. Những chiếc xe thông dụng nhất là SYM, Angel, Honda Dream, Wave, Cub đều đã được sử dụng trên dưới 20 năm, thậm chí có chiếc đã 30 năm.

Nhiều chuyên gia cho rằng việc không đạt tiêu chuẩn khí thải là do quá trình sử dụng phương tiện mô tô, xe máy, người dùng không chú ý, xe hỏng mới đi sửa. Vì vậy căn cứ tiêu chuẩn khí thải đối với xe đang lưu hành và định kỳ bảo dưỡng, người dân phải đi kiểm tra khí thải phương tiện để giảm ô nhiễm môi trường.

Việc giảm thiểu phương tiện xe máy cũ nát lưu thông trên đường không chỉ giúp giảm thiểu ô nhiễm môi trường không khí mà còn bảo đảm trật tự, an toàn giao thông. Tuy nhiên cần tính toán một cách hợp lý để đạt được hiệu quả cao. Các cơ quan quản lý nhà nước cần có chính sách hỗ trợ đối với gia đình khó khăn chuyển đổi nghề nghiệp, mức hỗ trợ kinh phí đổi xe. Đặc biệt với người nghèo mưu sinh, những chiếc xe máy cũ này là miếng cơm, manh áo của cả gia đình họ.