Trại Bảo An binh là tên gọi cuối cùng vào thời điểm Cách mạng tháng Tám 1945 bùng nổ. Đây là trại lính của Bảo An binh, lực lượng vũ trang của chính quyền lúc đó là Chính phủ Trần Trọng Kim, thành lập ngay sau ngày Nhật đảo chính Pháp (9/3/1945).

Trại lính này được xây dựng từ cuối thế kỷ XIX, theo nhiều tài liệu lịch sử ghi chép là được thiết kế bởi kiến trúc sư người Pháp - Henri Vidieu, người từng thiết kế các công trình kiến trúc nổi tiếng khác như Phủ Toàn quyền, Phủ Thống sứ, Tòa thượng thẩm, Hỏa Lò...

Trại lính nằm trên diện tích rộng, từng là đồn trú của hơn 1.000 lính song đến nay dấu tích chỉ còn lại một cánh cổng nhỏ, khiến nhiều người lầm tưởng rằng đây là cánh cổng chùa cổ.

Cổng trại Bảo An binh là một trong những dấu tích hiếm hoi còn lại gắn liền với sự kiện lịch sử Cách mạng Tháng Tám năm 1945, bên cạnh Quảng trường Cách mạng tháng Tám, nhà số 101 Trần Hưng Đạo (nay là Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam). Những tấm ảnh còn lưu lại từ đầu thế kỷ XX cho thấy cổng trại Bảo An binh gắn với một công trình kiến trúc thuộc địa rất hài hòa.

Tuy nhiên, theo thời gian, cổng trại Bảo An binh đã bị xuống cấp nghiêm trọng trong khi nó tọa lạc ngay tại trung tâm Thủ đô, bao bọc xung quanh là những công trình kiến trúc mới.

Tháng 4/2023, Bộ Công an và TP Hà Nội đã tổ chức tham vấn ý kiến giới chuyên gia để tìm phương án tu bổ, tôn tạo lại dấu tích cách mạng. Sau khi thống nhất phương án, Bộ Công an và TP Hà Nội đã tiến hành trùng tu cổng trại Bảo An binh, phục hồi gần nhất với hiện trạng cổng cũ năm 1945.

Theo đó, kiến trúc cổng tam quan được giữ nguyên trạng, cùng với dòng tên “Garde Indigène”. Trên cánh cổng vẫn còn treo biển “Nơi đây năm 1945 là Trại Bảo An binh. Ngày 19/8/1945, lực lượng Cách mạng đã tước vũ khí của địch và chiếm lĩnh vị trí này”.

Công trình được tôn tạo với kĩ thuật thủ công, sử dụng vật liệu truyền thống. Những người thợ thủ công lành nghề, giàu kinh nghiệm từ các làng nghề truyền thống trong vùng đã được mời đến tham gia quá trình tu bổ.

Nằm cạnh Nhà hát Hồ Gươm hiện đại, quy mô vừa khánh thành, cận kề những công trình văn hóa khác ngay khu vực trung tâm Thủ đô, cổng Trại Bảo An binh sau khi được trùng tu đã góp phần tạo nên quần thể văn hóa, di tích, kiến trúc giàu bản sắc quanh hồ Hoàn Kiếm, góp phần quảng bá văn hóa du lịch, tôn vinh ý thức giữ gìn, bảo vệ những giá trị văn hóa lịch sử.

Lực lượng Bảo An binh vốn là lực lượng lính khố xanh (garde indigène) mà thực dân Pháp đã lập ra từ khi mới đặt ách bảo hộ lên Bắc kỳ và Trung kỳ. Lực lượng này có nhiệm vụ bảo đảm anh ninh trật tự nội địa (bảo vệ chính quyền thực dân và triều đình đã đầu hàng, đàn áp các vụ biến loạn, trong đó có phong trào yêu nước và cách mạng). Lực lượng lính khố xanh được tổ chức tại từng địa phương, với trang phục có mảnh vải màu xanh buông trước bụng để phân biệt với lính khố đỏ (tirailleur) là lực lượng quân sự chính quy.

T.Toàn