Trải qua hàng trăm năm, nhưng lễ hội đánh cá Vực Rào vẫn giữ được bản sắc riêng và đã trở thành ngày hội lớn không chỉ ở xã Xuân Viên mà còn là ngày hội của người dân toàn huyện Nghi Xuân và khách thập phương.

Vực Xuân Viên có tên huyền thoại là Vực Thuồng Luồng cùng với Rào Nhà Nghẹ là một trong những cảnh quan đẹp của Núi Hồng Lĩnh – một kỳ quan nổi tiếng của đất nước. Vực, cùng với Rào là một lạch nước sâu, rộng chạy dài theo chân núi Vực có diện tích tự nhiên khoảng 30ha, là nơi trú ngụ của các loài cá nước ngọt. Nguồn cá từ các khe Nhà Lương, Tràng Vưng, Hai Huyện đổ xuống Bàu Cá, Bàu Gộộc, Bàu Chăm, Bàu Cùng, qua Cầu ngoài, Cầu Chua đổ về sinh sôi, nảy nở tại Vực Rào. Ở đây, ngoài các loại cá như cá chép, cá lóc, cá leo, cá trê, cá ngạo,… còn có các loại tôm, tép, cua ốc nhiều vô kể.

Để bảo vệ nguồn thủy sản phong phú ở Vực Rào, đầu thế kỷ thứ 18 vào thời vua Hiển Tông niên hiệu Cảnh Hưng có hào trưởng Đậu Danh Kiêm con của Đức đại vương Đậu Danh Phương, đỗ tam trường thời Lê Trung Hưng, không theo con đường khoa bảng mà về làm xã trưởng xây dựng quê hương. Ông đã thảo hương ước quản lý làng xã với 5 điều khuyên và 10 điều cấm kỵ. Trong 10 điều cấm kỵ, điều thứ 10 ghi “Cấm bắt trộm cá Vực Rào”. Ông cũng là người đề xướng tổ chức hội đánh cá Vực Rào.

Hàng năm, xã tổ chức xả vực một năm một ngày vào dịp trung tuần tháng năm âm lịch khi mùa màng kết thúc. Đánh Vực xong, nhà nhà vui mừng làm lễ cúng cơm mới. Trong mâm cơm dâng lên bàn thờ cúng tổ tiên, thần phật có con cá vừa đánh bắt được ở Vực tăng thêm sự đầm ấm, linh thiêng, một nét văn hóa của vùng quê lúa nước.

Từ đó đến nay Hội đánh cá Vực Rào đã tồn tại trên 300 năm, một ngày hội mang tính bản địa đã khắc sâu vào tâm khảm người Xuân Viên từ thế hệ này sang thế hệ khác. Hơn 3 thế kỷ đất nước, xã hội có nhiều biến đổi nhưng Hội đánh cá Vực, Rào vẫn trường tồn với dòng chảy lịch sử của quê hương. Người Xuân Viên dù đi công tác, làm ăn, sinh sống trên mọi miền đất nước và ở nước ngoài khi nghĩ về nơi chôn rau cắt rốn của mình không quên được ngày hội dân dã mang sắc thái độc đáo của quê nhà.

Thời xưa việc tổ chức lễ hội được tiến hành trang nghiêm: Xã dựng đàn dâng lễ vật kinh cúng các vị thần linh, các bậc tiền sử, cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt. Sau lễ cúng, một vị bô lão đánh ba hồi trống và phát lệnh khai hội bằng một tiếng hú cùng với tiếng tù và nổi lên. Dân vừa hú vừa dàn hàng ngang kết thành từng vằng: Đàn ông nơm đi trước, đàn bà rớ vó đi sau rồi đến chao, nhủi.

Sau Cách mạng tháng Tám, chủ tịch UBND xã là người trực tiếp đánh trống và truyền lệnh khai hội.

Ngày hội đánh cá Vực, Rào xã Xuân Viên không những người Xuân Viên tham gia mà còn có dân các làng xã phụ cận: như Thượng thôn, Khải mong, Tiên cầu, Tả ao, Uy Viễn, Mỹ Dương (nay là TT Xuân An, Xuân Giang, Xuân Mỹ) cũng nô nức mang các ngư cụ đến đánh bắt cá. Không khí ngày hội náo nức, hồ hởi, vui tươi, lành mạnh. Tiếng hú, tiếng tù và, tiếng nơm úp, tiếng reo hò đuổi bắt cá vang lên vọng vào vách núi làm náo nhiệt một vùng quê vốn bình thường, sống hiền hòa, yên ả.

Những năm gần đây, Lễ hội đánh cá Vực Rào ở Xuân Viên được quảng bá trên nhiều phương tiện thông tin đại chúng. Ngày hội đánh bắt cá Vực Rào Xuân Viên được nhiều người, nhiều vùng miền biết đến. Hội đánh cá ngày nay đã trở thành ngày hội lớn không chỉ ở Xuân Viên mà còn là ngày hội của toàn huyện và khách thập phương với hàng ngàn người tham gia.

Theo ghi nhận của PV, sáng sớm, hàng ngàn người khắp nơi đã đổ về tham gia lễ hội đánh cá Vực Rào. Sau nghi thức phần lễ, Chủ tịch UBND xã Xuân Viên Đậu Minh Ngụ đánh trống khai hội, hàng trăm người dân cùng với các loại ngư cụ ào xuống đầm đánh bắt.

Dưới nắng hè, khu vực đầm Vực Rào nhộn nhịp và sôi động. Các em nhỏ cũng hào hứng tham gia. Lễ hội đánh cá Vực Rào trở thành ngày hội không chỉ ở Xuân Viên mà còn là ngày hội của toàn huyện và khách thập phương. Lễ hội được tổ chức thường niên, mang đậm bản sắc văn hóa của người dân địa phương với tinh thần khuyến nông, khuyến ngư; đồng thời giúp thắt chặt thêm tình đoàn kết trong cộng đồng, thu hút khách du lịch đến với Xuân Viên.

Sau lễ đánh bắt cá, Ban Tổ chức đã trao giải Nhất, Nhì, Ba cho các cá nhân đánh được cá nặng nhất. Và đại diện Hội đam mê nơm cá Hà Tĩnh trao cờ và phần thưởng cho các cá nhân giải nhất, nhì, ba

Trần Phong - Thiện Chân