(CLO) Tôi thấy nên kể tiếp hoặc nói kỹ hơn những gì mình biết xung quanh câu chuyện về liệt sỹ Vũ Xuân và cuốn nhật ký chiến tranh anh để lại, nhất là năm nay chúng ta kỷ niệm 70 năm Ngày Thương binh - Liệt sỹ, một hoạt động đền ơn đáp nghĩa hết sức thiêng liêng của dân tộc ta. Và, người được nói nhiều sau đây, chính là đại tá cựu chiến binh Đỗ Hà Thái- người đồng đội, người đã một mính đưa hài cốt Vũ Xuân từ Kiên Giang xa xôi về quê hương anh tại Thái Nguyên; Người đã lưu giữ 31 năm và sau này cống hiến cho chúng ta cuốn nhật ký của liệt sỹ Vũ Xuân cũng như bền bỉ đi tìm danh hiệu Anh hùng LLVTND suốt hơn 10 năm trời. Và, anh đã đồng ý khi tôi đề nghị viết về anh. Những năm 2005 trở về đây, độc giả, khán thính giả được biết tới một cuốn nhật ký chiến tranh thật đặc sắc mà người viết nó là một cán bộ quân đội từn trải -liệt sỹ Vũ Xuân, Chính trị viên tiểu đoàn 2311 thuộc Đoàn 6 pháo binh Quân giải phóng Miền Nam. Cuốn nhật ký được Nhà xuất bản QĐND, nhà văn Nguyễn Tiến Hải tổ chức biên tập, in thành sách và phát hành sau nhật ký Nguyễn Văn Thạc và Đặng Thùy Trâm nhưng do là nhật ký của một sỹ quan chính trị nên cuốn hút bởi tính tư tưởng, chính trị và hoài bão của tuổi trẻ cả một giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc- giai đoạn đánh và thắng Mỹ. Cuốn nhật ký và tác giả của nó còn làm thổn thức và lay động tình cảm của nhiều khi được anh em làm báo ở tỉnh Thái Nguyên, quê hương Vũ Xuân kể lại bằng bộ phim tài liệu 8 tập, theo sát hành trình 11 năm hành quân và chiến đấu mà cuốn nhật ký đã lưu bút,cũng đồng thời qua đây kể lại những năm tháng gian khổ, hy sinh lớn lao mà vô cùng anh hùng của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc ta. Đài truyền hình Việt Nam, Đài truyền hình kỹ thuật số VTC, các đài địa phương đã phát sóng nhiều lần phim này... [caption id="attachment_172724" align="aligncenter" width="432"] Đại tá Cựu chiến binh Đỗ Hà Thái và Nhà báo Hữu Minh tại Gò Quao ( Kiên Giang) năm 2006[/caption] Phim kể lại rằng: Ngày 3/7/1963,từ mái Trường cấp 3 Lương Ngọc Quyến (TP Thái Nguyên quê hương, chàng trai Vũ Xuân cùng bạn học lên đường nhập ngũ, để lại tất cả kỷ niệm tuổi thơ nhọc nhằn, hoài bão và cả những rung động đầu đời lên đường đi đánh Mỹ. Anh và thế hệ các anh lên đường với mục đích cao cả, Vũ Xuân viết trong nhật ký: ”Bàn giao nguyên vẹn giang sơn Việt Nam cho thế hệ tương lai là trách nhiệm của chúng mình,của thế hệ thanh niên đang sống và chiến đấu chống Mỹ này...”. Cho đến ngày hy sinh (13-5-1974), đằng đẵng 11 năm trời, Vũ Xuân có 3 lần hành quân bằng đôi chân trần, chiến đấu trên đất nước Việt Nam,nước bạn Lào và Campuchia : Từ Thái Nguyên-Sơn Tây-Hà Tĩnh-Quảng Bình-Quảng Trị- vượt Trường Sơn -StungTreng- Carachie-Công Pông Chàm-Công Pông Chnăng-Căm Pốt- Tà Keo-Châu Đốc-U Minh thượng – U Minh hạ - Cà Mau... Nhật ký để lại những trang viết, những câu nói đầy xúc động, như là phương châm sống cho các thế hệ người Việt Nam “ Tôi muốn một câu nói được vang lên bên tai thế hệ sau là: Đừng làm hoen ố máu của những người đi trước”. Phim kể lại những chặng đường hành quân chiến đấu và hy sinh của thế hệ các anh bằng từng tập, lôi cuốn, hấp dẫn người xem: Tập 1-Năm 1963; tập 2-Tiền tuyến gọi; tập 3-Miền đất lửa; tập 4- Phía Tây Trường Sơn; tập 5- Trên đất nước Ăng-Co; tập 6-Sông nước Cửu Long,nơi anh ngã xuống; tập7- Nghĩa tình người ở lại ; tập 8- Quê hương nghĩa nặng tình sâu… Cuốn nhật ký, các bài báo và bộ phim đã tạo hiệu ứng rất mạnh trong đời sống xã hội. Hàng chục cuộc hội thảo, tổ chức Quỹ học bổng mang tên Vũ Xuân; In hàng nghìn bộ đĩa phim phục vụ học ngoại khóa của các trường học… Cũng từ các hoạt động ấy, mọi người đặt ra những câu hỏi mới, vừa có lý, vừa có tình. Tôi -người cùng với các cơ quan báo chí, xuất bản tổ chức tuyền cuốn nhật ký và trực tiếp tù năm 2006 đi lại cuộc hành trình Vũ Xuân đã đi để làm 8 tập phim tài liệu, được hỏi nhiều. Rằng vì sao chính trị viên tiểu đoàn 2311 Vũ Xuân chiến đấu anh dũng, hy sinh lẫm liệt như vậy mà chưa là Anh hùng? Qua phim thấy vai trò vô cùng to lớn của đồng đội Đỗ Hà Thái mà hình ảnh còn, việc làm còn chưa xứng với đóng góp; Có đúng là hậu phương lúc đầu đã chưa giúp đỡ để việc đưa hài cốt anh Xuân về quê được chu tất? Trái tim còn nguyên vẹn sau 6 năm? Một số tình tiết như chuyến bay AN26 từ TP Hồ Chí Minh ra Hà Nội ?... Anh tên là Vũ Văn Xuân, Vũ Xuân hay còn gọi là Tư Xuân, Huế Xuân- cách gọi thân mật của đồng bào đồng bằng sông Cửu Long.Vũ Xuân sinh ngày 24-6-1946 tại Tiểu khu Hoàng Văn Thụ TP Thái Nguyên tỉnh Thái Nguyên. Tuổi thơ nhọc nhằn, lam lũ và nghèo khó. Học hết lớp cuối cấp 3, ngày 3-7-1963, Vũ Xuân lên đường nhập ngũ. Gần 11 năm đằng đẵng, Vũ Xuân với đôi chân trần 3 lần hành quân vào chiến trường đi gần10.000 cây số. Những miền đất anh qua, những con người anh gặp; Những trải nghiệm trên đất bạn Lào, Campuchia; Những trận chiến khốc liệt, nỗi nhớ quê hương,người thân; Những suy nghĩ về cuộc chiến đấu chính nghĩa của cả dân tộc; Triết lý về lý tưởng sống của thanh niên vv… anh ghi chép đều đặn vào nhật ký… Cuốn nhật ký luôn nằm trong ba lô cho đến ngày anh hy sinh tại Đồn Kênh 2 huỵên Gò Quao tỉnh Kiên Giang- ngày 13-5-1974. Anh Đỗ Hà Thái sinh năm 1950 tại huyện Việt Yên tỉnh Bắc Giang. Anh Thái kém anh Xuân 4 tuổi, lớp bộ đội đàn em. Anh Thái nhập ngũ năm 1967, sau khóa đào tạo cán bộ trung đội, anh vào chiến đấu tại chiến trường Quảng Trị; giữa năm 1969 anh được cử ra Hà Nội học lớp chuyển binh chủng. Anh Xuân cũng từ chiến trường ra học. Anh Thái và anh Xuân đều được điều về Binh chủng Đặc công vào tháng 4-1970. Ngày 10-1-1971, anh Thái và anh Xuân cùng tiểu đoàn đặc công 11 mang mật danh 2279 hành quân vào chiến trường. Theo nhật ký, Vũ Xuân ghi: ”Nam tiến lần thứ 3 này chặng đường sẽ rất gian truân”, “ Đời anh lính không có gian khổ nào giống gian khổ nào thật. Lần mò trong rừng đêm gần 3 tiếng đồng hồ, dừng nghỉ thì không an toàn, mà đi thì vai đeo ba lô 30 kg leo đèo, lội suối, lần rừng đêm… Chiến trường T3 (mật danh vùng U Minh Thượng, U Minh Hạ ) thiếu cán bộ, nhất là cán bộ chính trị, Đỗ Hà Thái, Vũ Xuân và anh Lê (nay đã mất) xung phong về đoàn 6 Pháo binh sau gần nửa năm chiến đấu tại tiểu đoàn đặc công... Vậy là anh Thái, anh Xuân lại tiếp tục chiến đấu bên nhau và cùng nhau thực hiện lời thề thứ 7- Nghĩa tình đồng đội… Những đêm trăng Đồng Tháp Mười, mắc võng giữa rừng tràm, xa quê, nhớ mẹ… Những mùa mưa dai dẳng mấy tháng trơì vùng U Minh Thượng,chịu vây ráp ,đói khát dễ hơn là chịu nỗi nhớ quê, nhớ mẹ. Họ hẹn với nhau rằng khi không được trở về bằng người trần mắt thịt hãy giúp nhau yên nghỉ bên mẹ,bên quê… Thế rồi… Đồn Kênh 2 thuộc xã Vĩnh Thắng huyện Gò Quao tỉnh Kiên Giang ở vào vị trí rất trống trải lại sát bờ kênh nên quân ta khó tiếp cận. Cấp trên biết rõ khó khăn này song vẫn hạ quyết tâm phải nhổ bằng được để mở thông con đường tiếp tế trên sông của ta tại ngã ba Di Hạng. Đêm đó anh Xuân cùng tiểu đoàn trưởng Đinh Huy Tỵ chỉ huy cùng bộ đội vượt kênh ém sát đồn. Anh Tỵ sau này kể lại với tôi: "Yếu tố bất ngờ không còn, chúng tôi vượt kênh vô cùng khó khăn , chúng tôi đã phải bắn tới 20 quả đạn cối 120 ly mà chưa tiêu diệt được đồn giặc.Tang tảng sáng, chúng tôi nổ súng tiêu diệt 2 lô cốt, lô cốt cuối cùng vẫn ngoan cố chống cự. Đây có thể nói là trận đánh khó khăn, ác liệt và cực kỳ anh dũng nhưng cũng tổn thất nhiều của đơn vị.Căm thù dồn nén vì nhiều đồng đội hy sinh, anh Xuân vùng dạy ôm B40 bắn liên tục 4 quả vào lô cốt địch, rồi lại dùng AK bắn tiếp. Một loạt đạn từ lô cốt, anh Xuân ngã xuống, hôm đó là ngày 13-5-1974…" Nhật ký của anh Xuân có nhiều câu linh cảm … Trước đó anh đã viết “ Con thương mẹ nhiều lắm mẹ của con ơi! Mẹ mong,mẹ chờ thằng con trai của mẹ trở về. Bố ơi! chắc bố cũng nghĩ rằng, nếu chết con sẽ chết cho lẫm liệt phải không bố”. Anh Đỗ Hà Thái- đồng đội, người đã tham gia chôn cất anh Xuân bên bờ con kênh thuộc vùng Kênh Hãng và giũ gìn cuốn nhật ký của anh Xuân hơn 30 năm trời… cho đến khi nhật ký chiến tranh được nhắc nhớ, trở thành kỷ vật thiêng liêng của chiến tranh… Mãi đến năm 2006, tôi mới chính thức găp đại tá cựu chiến binh Đỗ Hà Thái tại Cần Thơ trong chuyến đầu vào Quân khu 9, Kiên Giang để quay phim Hành trình theo nhật ký Vũ Xuân- Anh Thái là một con người gần gũi, tận tình, cẩn trọng, trách nhiệm. 11 năm rồi, trên ti vi hình ảnh anh xuất hiên nhiều nhưng nói về anh ,việc làm của anh trên báo thì là lần đầu với tôi. Sau này nghĩ lại, tôi thấy mọi sự đều như có cơ duyên, riêng việc này như là một thứ nợ nghiệp, nghề. Chuyện thế này: Năm 1981 tôi từ TTXVN chuyển về làm phóng viên tờ báo Đảng bộ tỉnh. Gần nhà có bác Nguyễn Vũ ,bộ đội chuyển ngành về Trường đại học Y Việt Bắc. Một hôm bác Vũ bảo tôi: "Nhà báo phải viết ngay, họ xử thế tệ quá. Một sỹ quan quân đội hy sinh tại chiến trường, vì nghĩa tình, đồng đội chuyển hài cốt về quê mẹ . Chính quyền cứng nhắc,hành chính, hoạnh họe đủ kiểu, mãi mới chịu làm lễ đưa vào nghĩa trang liệt sỹ…Tội nghiệp liệt sỹ quá. Cựu chiến binh rồi nhân dân tiểu khu đấu tranh mãi mới được". Tôi lãng đãng nghe, rồi câu chuyên cư xử cứng nhắc, máy móc, vô tâm của chính quyền tiểu khu cũng quên đi lúc nào…Năm 1998,(lúc này là Phó TBT báo Thái Nguyên), tôi đưa anh em cơ quan vào họp tại Cần Thơ, trong bữa ăn tối tại Ninh Kiều, mấy sỹ quan Quân khu 9 biết đoàn báo Thái Nguyên, tới mời rượu, một đồng chí tên Thắng nói: Thái Nguyên có Liệt sỹ Vũ Xuân, hy sinh anh dũng lắm. Anh lại có bạn chiến đấu một mình đưa hài cốt về quê.  Tôi cảm ơn anh Thắng. Nói anh em đây là đề tài báo chí hay… Rồi một lần nữa lại trôi theo thời gian... Cho đến một sáng tháng 5 của năm 2006, Nguyên đại tá, Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng, trợ lý Chủ tịch Nước Lê Đức Anh - anh Nguyễn Bắc Son, Phó Bí thư thường trực Tỉnh ủy đến Báo Thái Nguyên và trao cho tôi cuốn Nhật ký Vũ Xuân do Nhà xuất bản QĐND vừa in… Tôi chỉ kịp thốt lên, nợ nghề nghiệp là đây… Và rồi như mọi người đã biết rất nhiều hoạt động truyền thông, đền ơn đáp nghĩa, phong trào học tập tấm gương Vũ Xuân đã diễn ra. [caption id="attachment_172725" align="aligncenter" width="960"] Ngày 30/4/2015, sau 41 năm ngày hy sinh Vũ Xuân được truy tặng Anh hùng lực lượng Vũ trang Nhân dân. Chúng tôi về dâng hương tại Đồn Kênh 2 nơi Vũ Xuân hy sinh ngày 13//5/1974.[/caption] … Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, anh Thái và đồng đội của anh vẫn chưa được nghỉ (Anh Thái chịu ơn sông nước Cửu Long ,lập gia đình cùng người con gái Hậu Giang,sinh con, tham gia các hoạt động sau khi nghỉ hưu…) Rồi chiến tranh biên giới Tây Nam, biên giới phía Bắc, Đỗ Hà Thái tiếp tục những chặng đường hành quân. Còn anh Xuân thanh thản nằm yên nghỉ nơi bờ kênh xa vắng, hương tràm ngào ngạt vây quanh. Giữ lời thề đồng đội,thương mẹ anh Xuân tuổi già mòn mỏi ngóng con, ngày 10-5-1980, anh Thái quyết định đưa anh Xuân về. Từ nhà ở Long Mỹ Cần Thơ, anh Thái chèo tay chiếc xuồng nhỏ đi Kênh Hãng thuộc Gò Quao Kiên Giang. Gặp được anh Nam Long, du kích xã trước đây, nhờ giúp đỡ và yên trí trở lại nhà ở Long Mỹ chuẩn bị… Sáng 11-5-1980, anh Thái trở lại mộ phần anh Xuân, nơi này dân cư thưa thớt, hoang vắng, không thấy anh Nam Long (sau này biết anh Long đi họp đột xuất), chiều xuống nhanh, anh Thái một mình làm đào, xúc. Sáu giờ tối thì tới ván thiên. Anh Thái sửng sốt, 6 năm nằm trong lòng đất,trong nước lạnh, trái tim anh Xuân còn nguyên vẹn,nóng ấm trong bàn tay anh Thái… Đêm U Minh hoang vắng (Sau này chúng tôi vào đây quay phim, đi xuồng máy mà vẫn ớn lạnh- phục anh Thái vô cùng),mưa gió nổi lên gào thét giữ dội như một lần nữa đưa tiễn anh Xuân. Vừa chèo xuồng,anh vừa khấn” Anh Xuân ơi!chúng mình đi hè. Bom đan chúng mình chẳng sợ,mưa gió này nghĩa lý gì”. Hai giờ sáng về đến nhà, ăn vội bát cơm vợ chờ, tang tảng sáng anh ôm ba lô có hài côt anh Xuân lên Tp Hồ Chí Minh, ở nhờ gia đình người quen. Đêm ấy anh ôm chặt anh Xuân mà ngủ. Sáng hôm sau (13-5), ngày giỗ lần thứ 6, anh Thái ôm hài cốt đồng đội ra sân bay Tân Sơn Nhất lên chiếc phi cơ AN 26 ra Hà Nội… Kỳ lạ, chuyến bay xuất phát chậm, bay vài trăm cây số lại quay lại sân bay và bay theo chiếc TU104 vòng qua Cam Pu Chia, Lào, về Hà Tĩnh rồi ra Hà Nội. Ôm khư khư đồng đội trong lòng, anh Thái nghĩ : Anh Xuân ơi! Có phải anh muốn trở về bằng con đường chúng mình đã đi? Máy bay thông báo thời tiết sân bay Gia Lâm xấu chứ trong này có xấu đâu ? Anh em mình về với mẹ đúng ngày nhé… Anh Thái về đến ga tầu hỏa Đồng Quang trong chuyến tầu chiều muộn hôm đó rồi nhắn gia đình ra đón, đó là ngày 13-5-1974… Giữa năm 2007, chúng tôi tổ chức duyệt bộ phim ký sự tài liệu Hành trình theo nhật ký Vũ Xuân tại Tòa soạn Báo Thái Nguyên, có khả đông đủ đại diện gia đình liệt sỹ, Tỉnh ủy, UBND tỉnh, đứng đầu là anh Nguyễn Văn Kim, Phó bí thư Thường trực; các CCB là đồng đội của anh Xuân. Đến tập 6 mô tả sự hy sinh lẫm liệt của anh Xuân, thành tích to lớn của Đoàn 6 pháo binh và tiểu đoàn 2311, ý kiến ghi nhận công lao của Tư lệnh Quân khu 9- Trung tướng Trần Phi Hổ, mọi người đều có chung suy nghĩ: Sao Đoàn pháo binh , sao Vũ Xuân lại chưa được phong tặng Anh hùng? Anh Đỗ Hà Thái thì bảo: Vậy là anh còn phải đi. Còn tôi -tác giả chính của bộ phim thì cho rằng phim còn phải tiếp vài tập… Anh Thái quê gốc Bắc Giang, vợ con ở Hậu Giang, Cần Thơ ra vào liên tục,lúc tìm đồng đội, xin tư liệu, chữ ký, lúc tham dự hội thảo, tọa đàm… Còn tôi cũng tới 3 lần đi gặp anh Phan Tiếp Yến đại đội trưởng đại đội 3 (lúc đó anh Xuân là chính trị viên đại đội) ở Rạch Giá, Gặp anh Tỵ ở Ninh Bình, anh Thịnh ở Thanh Hóa, tướng nghỉ hưu Tư Niên ở Trà Nóc (Cần Thơ); Làm việc với các anh Phạm Ngọc Soa, Phạm Xuân Thọ, Trịnh Văn Khắp ở Đoàn 6 pháo binh, các cơ quan của Quân khu để có thêm tiếng nói… Khi khai thác tư liệu tại Đoàn 6 pháo binh ,chúng tôi choáng ngợp: Thành lập năm 1963, tính đến ngày giải phóng 1975, đơn vị đã đánh 3791 trận lớn, nhỏ; tiêu diệt 23.959 tên địch (trong đó có 922 tên Mỹ), bắn rơi 1796 máy bay,phá hủy 319 khẩu pháo… Vậy mà cho đến thời điểm ấy chỉ có đồng chí Phan Công Nam (Từ đơn vị khác chuyển về là Anh hùng LLVT)... Ngày 29-4-2015, tôi và anh Đỗ Hà Thái đều được Đoàn 6 pháo binh mời về TP Long Xuyên tỉnh An Giang dự lễ Truy tặng danh hiệu Anh hùng LLVT cho liệt sỹ Vũ Xuân… Vậy là sau 41 năm, sau gần 10 năm cuốn nhật ký được công bố và hành trình tiếp theo của đồng đội, niềm vui đã đến khá trọn vẹn. Anh Đỗ Hà Thái chuyển lại cho gia đình những kỷ vật cuối cùng của anh Xuân. Riêng tôi hiểu đến lúc này anh đã thực hiện trọn vẹn lời thề thứ 7 –lời thề đồng đội mới trao… Ngồi dưới khán đài nhìn lên, tôi bắt gặp nụ cười mãn nguyện của anh, trào nước mắt khi thấy anh gầy nhiều sau những ngày đi lại vất vả… Gặp lại vị tướng già Trần Văn Niên (Tư Niên) – một chỉ huy can trường thời chống Mỹ, tôi đem trăn trở của tôi và nhiêù người để hỏi ông… Mắt vị tướng già ngấn lệ - Chúng tôi luôn trong bưng biền, động viên nhau chiến đấu giỏi mà không mảy may nghĩ tới tôn vinh cho anh em, cho đơn vị. Thoáng nhìn chiếc máy quay phim, ông nói tiếp: Tôi đã coi phim Hành trình theo nhật ký Vũ Xuân rồi, cảm động lắm.Mọi người cũng biết về Đoàn 6. Chúng tôi thật hạnh phúc. Và sau khi chúng tôi dự Lễ kỷ niệm 40 năm Thống nhất đất nước vào sáng 30-4-1975 tại Tp Hồ Chí Minh về ,2 tập tiếp theo của bộ phim của chúng tôi cũng hoàn thành trong niềm vui khôn tả. Chiến tranh đã lùi xa. Câu chuyện là thế. Có gì cần kể tôi đã kể. Anh Thái năm nay cũng đã ngót 70, vẫn năng nổ trong trọng trách Chủ tịch Hội nạn nhân chất độc da cam phường Thới Bình quận Ninh Kiều Tp Cần Thơ.

Phan Hữu Minh

Trưởng Ban kiểm tra Hội Nhà báo Việt Nam