Bánh trùng mật mía có từ rất lâu. Ở Vĩnh Phúc, hầu như không ai còn nhớ bánh trùng mật mía ra đời như thế nào, chỉ nghe các cụ kể rằng, bánh này được gọi là “anh em họ hàng” với bánh trôi, bánh chay vì có nguyên liệu, cách làm khá giống nhau. Hai loại chỉ khác nhau về phần kích cỡ và một số nguyên liệu khác để tạo nên hương vị riêng biệt cho bánh trùng mật mía.

Ngày xưa, món bánh này chỉ dành cho những gia đình khá giả. Những gia đình nghèo thì phải chờ đến dịp 10-10 âm lịch hoặc khi nào tới dịp Tết bánh trôi bánh chay thì mới làm và được thưởng thức. Bởi vậy, những người con đi xa xứ lâu ngày vẫn luôn da diết nhớ thương hương vị của món bánh trùng mật mía như một thức quà xa xỉ của tuổi thơ. Ngày nay món bánh trùng đã trở nên phổ biến hơn. Du khách ghé thăm vùng đất Vĩnh Tường (Vĩnh Phúc) có thể dễ dàng tìm kiếm và thưởng thức nó.

Để làm được ra bánh trùng mật mía, người làm bánh cần nguyên liệu như: Gạo nếp, khi chọn gạo nếp phải chọn giống gạo ngon, hạt to tròn đều, trắng, bề mặt căng bóng, nhẵn mịn và thơm ngon. 

Mật mía là nguyên liệu không thể thiếu khi làm bánh. Mật mía là sản phẩm được làm ra từ cây mía. Mía sau khi ép lấy nước sẽ được mang đi cô đặc (nấu mật). Mật mía ngon phải có màu nâu cánh gián, không bị cháy khét.

Ngoài gạo nếp, mật mía thì còn có thêm gừng tươi và vừng rang. Gừng tươi giúp món bánh có thêm mùi hương hấp dẫn, ăn vào ấm bụng. Vừng rang vàng ruộm, thơm nức được rắc lên trên vừa tăng thêm hương vị, vừa làm món bánh trở nên bắt mắt và hấp dẫn hơn.

Để làm được món bánh trùng mật mía thơm ngon phụ thuộc rất nhiều vào tay nghề, sự khéo léo của người làm. Đầu tiên, gạo nếp sau khi được lựa chọn kỹ càng sẽ được đãi sạch, ngâm qua đêm với nước để bánh dẻo và mềm hơn. Sau đó, gạo được mang đi nghiền thành bột, rồi để cho ráo nước. Sau đó có thể nặn kịch cỡ bánh tùy thuộc vào từng người làm.

Khi bánh đã được nặn xong thì thực hiện đến khâu nấu nước mật mía. Để bánh ăn có độ ngọt vừa phải, người làm sẽ đổ một ít nước lọc và mật mía vào đun. Sau đó cho thêm gừng tươi thái sợi hoặc đập dập vào tạo nên mùi thơm đặc trưng, cuốn hút của món bánh. Khi nước mật mía đã sôi thì tiến hành thả từng viên bánh vào. Khi nào thấy bánh chuyển từ màu trắng thành màu trong, nổi lên thì có nghĩa là bánh đã chín. 

Khi ăn bánh trùng, chỉ cần múc 3 đến 4 viên bánh cho vào bát nhỏ, rưới thêm nước mật mía và cuối cùng là rắc vừng rang lên trên. Cắn một miếng bánh, bạn có thể cảm nhận được mọi tinh hoa dường như được hội tụ đầy đủ trong món bánh dân dã này. Đó là, sự dẻo bùi của gạo nếp, vị ngọt nhẹ mát lành của mật mía, hương thơm lôi cuốn của gừng tươi và vừng rang. 

Bánh trùng mật mía ăn nóng hay ăn nguội đều có cái ngon riêng của nó. Vào mùa đông thì bánh thường được ăn nóng, vừa ngon vừa ấm người. Mùa hè ăn nguội lại cảm thấy vị thơm, ngọt và sảng khoái.

Bởi sự hấp dẫn của bánh trùng mật mía mà nó trở thành một trong những đặc sản của Vĩnh Phúc. Tuy là món bánh dân dã, nhưng khi thưởng thức bánh trùng mật mía du khách sẽ không thể nào quên được hưng vị của nó. Ăn hết một bát, chắc chắn du khách lại muốn ăn thêm bát thứ hai. 

Chị Lương Minh Tâm, du khách đến từ Hà Nội chia sẻ: "Tôi sống và làm việc ở Hà Nội nhưng cuối tuần gia đình tôi hay đi chơi các tỉnh lân cận. Vĩnh Phúc là điểm mà gia đình tôi lựa chọn nhiều nhất. Ở đây không chỉ có phong cảnh đẹp, các khu nghỉ dưỡng cao cấp mà còn có nhiều đặc sản dân dã rất ngon, điển hình như bánh trùng mật mía. Trước khi tôi lên Vĩnh Phúc tôi đều điện cho bác làm bánh ở Vĩnh Tường, làm cho tôi 1 kg bột bánh, sau đó gia đình tôi ghé vào thưởng thức xong mới đi đến các điểm du lịch và khi về gia đình tôi lại quay trở lại Vĩnh Tường thưởng thức lần nữa rồi mới về Hà Nội".