Tuy nhiên, một trong những thay đổi kinh hoàng nhất chính là cách mà đại dịch thúc đẩy một xu hướng đã và đang diễn ra: sự trỗi dậy của nền kinh tế hợp đồng trong đó người lao động đảm nhận các công việc tạm thời, linh hoạt và thường được sắp xếp trực tuyến, thay vì làm việc toàn thời gian.

Và hiếm có nơi nào mà sự thay đổi đó thể hiện rõ ràng như Ấn Độ - quốc gia 1,4 tỷ dân, nơi lực lượng lao động phi chính thức vốn đang phát triển mạnh lại càng phát triển mạnh hơn bởi sự tăng trưởng mạnh mẽ của các dịch vụ kỹ thuật số trong đại dịch.

Một số ước tính cho thấy Ấn Độ có 15 triệu lao động hợp đồng, mặc dù tùy thuộc vào định nghĩa được sử dụng, con số thực có thể cao hơn nhiều.

Trong một số lĩnh vực chẳng hạn như thương mại điện tử, hậu cần và tư vấn, việc “bố trí nhân viên linh hoạt” đang nhanh chóng trở thành tiêu chuẩn hơn là một ngoại lệ.

Thúc đẩy sự thay đổi này là sự xuất hiện của các nền tảng kỹ thuật số như dịch vụ giao hàng trực tuyến, dịch vụ OTT, edtech và hệ thống thanh toán ảo đã giúp các nhà tuyển dụng dễ dàng kết nối với lực lượng lao động tự do, cùng với việc sử dụng điện thoại di động ngày càng tăng. Ấn Độ ước tính có 700 triệu người dùng internet và 600 triệu người dùng điện thoại thông minh.

Trong 2 năm qua, các công việc làm công ăn lương đã giảm khoảng 10% xuống còn 77 triệu người lao động, theo trung tâm nghiên cứu độc lập của Trung tâm Giám sát Kinh tế Ấn Độ. Đồng thời, số lượng lao động làm công ăn lương hàng ngày và những người buôn bán nhỏ cũng đang tăng lên. Chỉ tính riêng trong tháng 11/2021 đã có thêm 11,2 triệu người.

Từ góc độ kinh tế vĩ mô, đó là một lợi ích. Tập đoàn tư vấn Boston ước tính các công việc hợp đồng có tiềm năng sử dụng 90 triệu người trong các lĩnh vực phi nông nghiệp, tăng thêm hơn 250 tỷ USD vào khối lượng công việc và đóng góp mức tăng trưởng 1,25% GDP.

Nhưng quyền lợi cho chính những người lao động? Điều này phức tạp hơn một chút khi “làm sếp” của chính bạn cũng có những đặc quyền, nhưng cũng có những mặt trái - trong đó là thiếu thu nhập thường xuyên và căng thẳng khi tìm việc.

“Giống như tôi đang làm việc mọi lúc” - Ankit Mohan, 32 tuổi, Nhà phát triển ứng dụng nói.  Ankit kể: "Tôi bắt đầu tham gia các hợp đồng làm việc tự do như phát triển web và ứng dụng di động trong thời gian giãn cách.

Tôi đã bắt đầu khởi nghiệp từ năm 2017 và công việc vẫn đang tiến triển tốt. Nhưng, sản phẩm là một giải pháp tự động hóa văn phòng. Với tình trạng giãn cách và làm việc tại nhà, sản phẩm bị mất nhu cầu ngay lập tức".

Cũng theo Ankit, các giao dịch của anh với các trường quốc tế lớn đã được hoàn tất nhưng không bao giờ thành hiện thực vì những lý do rõ ràng bởi đại dịch. Anh này đã từng làm việc tự do trước đây nhưng thiên về các dự án phụ ngắn hạn. Bây giờ Ankit đang làm việc đó toàn thời gian.

"Trở thành một phần của các nhóm ảo trải dài trên nhiều khu vực địa lý và múi giờ là một trải nghiệm phong phú. Tôi không biết liệu người kia có xuất hiện không và khi nào thì xuất hiện, vì vậy sự tin tưởng cao và giao tiếp cởi mở là điều cần thiết", Ankit Mohan nói. 

Ankit Mohan chia sẻ: "Nhược điểm là có cảm giác như tôi đang làm việc mọi lúc. Mặc dù khách hàng không mong đợi bạn trả lời ngay lập tức, tôi thấy thật khó để không trả lời tin nhắn của khách, ngay cả vào lúc 1 giờ sáng. Do đó, tôi đưa ra quyết định chặn tin nhắn trong những khoảng thời gian tôi không làm việc".

"Tôi đạp xe 300km mỗi ngày để kiếm sống".

Srinivas, 30 tuổi, nhân viên giao hàng nói rằng: “Tôi cung cấp mọi thứ từ đồ ăn đến các tài liệu quan trọng thông qua các nền tảng như Dunzo và Swiggy. Tôi làm việc từ 9 giờ sáng đến 12 giờ đêm. Trong khi tôi không có khoản đảm bảo tối thiểu cho thu nhập hàng ngày là khoảng 2.000 rupee (26 USD)”.

Nếu kiếm được 2.000 rupee, Srinivas sẽ phải chi hơn 25% để mua xăng. Anh phải lang thang và đạp xe 300km mỗi ngày trong thành phố để không tốn chi phí này.

Đối với Srinivas, đó là một công việc tốt vì anh là người thích di chuyển. Nhưng, Srinivas không hài lòng vì mỗi km anh đi, anh chỉ nhận được 7 rupee.

“Bất cứ nơi nào tôi đi, tôi sẽ phải trở về tay không (đồng nghĩa với tốn nhiên liệu) nếu tôi phải chờ đợi trong vài giờ, và tôi sẽ không nhận được đơn đặt hàng ở những nơi xa trong thành phố”, Srinivas nói.

Đôi khi, những người giao hàng như Srinivas sẽ nhận được đơn đặt hàng cách đó 8 km và khi chỉ cách điểm nhận hàng 400m nữa thôi, đơn đặt hàng sẽ bị hủy.

“Chúng tôi chỉ nhận được 10 rupee nếu đơn đặt hàng bị hủy. Và sau đó tôi không thể chờ đợi ở đó. Tôi buộc phải quay trở lại trung tâm giao hàng. Tôi không thể chờ đợi tại đó và không thể bị kẹt xe, nếu không, tôi sẽ không bao giờ nhận được đơn hàng khác. Cho nên, tôi sẽ phải trở về mà không có đơn hàng hay lệnh nào từ ứng dụng”, Srinivas nói.

“Nếu chúng tôi phản đối và yêu cầu tăng lương, các công ty sẽ ngay lập tức hủy hợp đồng của chúng tôi và chúng tôi sẽ bị đưa vào danh sách đen. Vì vậy, tôi phải đi xe 300km mỗi ngày để kiếm sống”, Srinivas bộc bạch.

Sơn Tùng (Theo SCMP)