Nhưng với những quốc gia đề xuất nên “sáng kiến Hộ chiếu vaccine”, đây lại là một trong những lối thoát khả dĩ khỏi sự bế tắc mà đại dịch này đang tạo ra.

“Sản phẩm hộ chiếu đặc biệt”

Thật vậy, nếu đại dịch Covid-19 không diễn ra, sẽ khó có thể tưởng tượng Hộ chiếu vaccine Covid là như thế nào? Nói một cách dễ hiểu nhất, Hộ chiếu vaccine là một dạng giấy thông hành điện tử cho phép những người đã tiêm vaccine được tự do đi lại. Hộ chiếu vaccine có thể được cấp dưới dạng ứng dụng cho thấy một cá nhân đã được tiêm vaccine Covid-19. Hộ chiếu vaccine được lưu trữ trên điện thoại hoặc ví điện tử, dữ liệu thường được trình bày dưới dạng mã QR.

Ý tưởng về Hộ chiếu vaccine được cho là xuất phát từ Hy Lạp. Là quốc gia  có nguồn thu rất lớn từ du lịch nên Hy Lạp cũng là một trong những quốc gia chịu sụt giảm lớn nhất về ngân sách khi du lịch, là ngành chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi đại dịch Covid-19. Không thể bó gối ngồi nhìn, Hy Lạp đề ra sáng kiến Hộ chiếu vaccine và tuyên bố nước này sẵn sàng chào đón khách vào mùa hè năm 2021 nếu chứng minh họ đã được tiêm phòng, có kháng thể hoặc âm tính trước khi thực hiện các chuyến du lịch tại quốc gia này. Theo đó, du khách có giấy chứng nhận tiêm vaccine có thể đến Hy Lạp sớm nhất vào tháng 5/2021. Trước mắt, Hy Lạp đã có thỏa thuận “bong bóng vaccine” với Israel và Cộng hòa Cyprus, cho phép người đã tiêm chủng có thể đi lại giữa ba nước mà không cần cách ly. Trong quan điểm của Hy Lạp, Hộ chiếu vaccine là giải pháp tốt nhất ở thời điểm hiện tại để cải thiện tình hình du lịch nói riêng, cải thiện bầu không khí giao thương, đi lại ảm đạm của châu Âu và thế giới nói chung hiện nay. Mới đây, Thủ tướng Hy Lạp Kyriakos Mitsotakis đã lên tiếng bày tỏ ủng hộ sáng kiến Hộ chiếu vaccine được triển khai trên khắp Liên minh châu Âu (EU), nhằm giúp khởi động lại ngành du lịch của châu lục.

Một số quốc gia châu Âu như: Bồ Đào Nha, Malta, Hungary, Bỉ, Tây Ban Nha… đã lên tiếng ủng hộ ý tưởng Hộ chiếu vaccine như một cứu cánh để cứu vãn ngành du lịch ảm đạm cũng như tháo gỡ cho việc đi lại quốc tế thời đại dịch. Đan Mạch từ đầu tháng 2/2021 đã thông báo sẽ phát hành hộ chiếu kỹ thuật số cho phép công dân chứng minh họ đã được tiêm chủng. Thụy Điển cũng đang lên kế hoạch triển khai hộ chiếu vaccine vào hè 2021. Iceland đã bắt đầu cấp giấy chứng nhận vaccine kỹ thuật số cho những công dân đã tiêm đủ hai liều vaccine Covid-19. Ngoại trưởng Tây Ban Nha Arancha Gonzalez cũng lên tiếng cho biết: “Giấy chứng nhận tiêm chủng là điều mà chúng tôi chắc chắn sẽ áp dụng”, để đảm bảo mọi người có thể đi lại an toàn và hiện thực hóa mục tiêu mở cửa trở lại ngành du lịch nước này vào tháng 5/2021.

Hồi đầu tháng 3/2021, Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen cho biết EC dự kiến công bố đề xuất cụ thể cho việc triển khai Hộ chiếu vaccine Covid-19 điện tử trên toàn khu vực Liên minh châu Âu (EU). Theo đó, sẽ có một loại “thẻ đi lại số hóa” cho các công dân EU. Loại thẻ này sẽ xác định cụ thể một người nào đó đã được tiêm vaccine Covid-19 hay chưa.

Tại Mỹ, Chính quyền của Tổng thống Joe Biden cũng được cho là đang cân nhắc khả năng triển khai Hộ chiếu vaccine. Tại châu Á, không cần những tuyên bố ồn ào, không chỉ là ý tưởng, Trung Quốc đã vừa cho triển khai giấy “chứng nhận sức khỏe du lịch quốc tế”. Đây có thể coi là một dạng Hộ chiếu vaccine đầu tiên trên thế giới. Theo người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên, Hộ chiếu vaccine của Trung Quốc được cấp cả dưới dạng bản cứng và bản điện tử. Tại Thái Lan, ngày 2/3, Thủ tướng Thái Lan Prayut Chan-o-cha cũng cho biết, nước này đang xem xét việc sử dụng Hộ chiếu Covid-19 trong tương lai.

Hiệp hội Du lịch Hàng không Quốc tế (IATA) được cho là cũng dự kiến ra mắt một ứng dụng du lịch, trong đó cho phép cơ quan nhập cảnh và hãng hàng không thu thập và chia sẻ chứng nhận vaccine cũng như kết quả xét nghiệm Covid-19. Tổng thư ký Tổ chức Du lịch Thế giới của Liên Hợp Quốc (UNWTO) Zurab Pololikashvili đã kêu gọi toàn thế giới áp dụng Hộ chiếu vaccine ở quy mô lớn hơn.

Nhiều tranh cãi, nhiều bức xúc

Sự ủng hộ dành cho dạng thể của cái gọi là Hộ chiếu vaccine là đông đảo nhưng sự nghi ngại, tranh cãi, thậm chí là phản ứng gay gắt cũng không phải là ít. Ở mức độ nghi ngại, các chuyên gia cho rằng không thể không tính đến yếu tố bảo mật và dữ liệu cá nhân khi Hộ chiếu vaccine được đưa vào sử dụng. Tính xác thực hay nói cách khác là độ thật giả của tấm Hộ chiếu vaccine cũng là vấn đề được các chuyên gia cảnh báo. Bởi theo các chuyên gia, các Hộ chiếu vaccine hay “giấy thông hành vaccine”, hay “thẻ y tế tiêu chuẩn” hay chứng chỉ chứng nhận đã tiêm vaccine hoàn toàn có thể bị làm giả mà thực tế nhiều loại  giả mạo đang được rao bán tại các chợ đen ở châu Âu với giá 100 euro.

Gay gắt và nặng nề hơn là quan điểm cho rằng Hộ chiếu vaccine sẽ không có tác dụng nào ngoài việc là yếu tố khiến người ta càng nhận ra rõ khoảng cách ngày càng không dễ lấp đầy giữa những người giàu/người nghèo trong một quốc gia cũng như giữa các quốc gia giàu/nghèo với nhau. Hầu hết những người được tiêm vaccine đều ở các quốc gia phát triển. Sẽ thật vô lý khi những người giàu mới có quyền được tiếp cận vaccine, từ đó có cơ hội được cấp Hộ chiếu vaccine và từ đó họ có cơ hội hơn những người khác là được tự do đi du lịch, tự do đến quán rượu hay rạp chiếu phim - Giáo sư Francoise Baylis thuộc Đại học Daihouse thẳng thắn chỉ rõ. Một cách gay gắt hơn, Tổng thống Romania Klaus Iohannis cho rằng Hộ chiếu vaccine sẽ tạo tâm lý bất mãn trong xã hội và gây  “chia rẽ xã hội” còn Tiến sĩ Sharona Hoffman - giáo sư đạo đức sinh học tại Trường Y thuộc Đại học Case Western Reserve thì cho rằng: “Hộ chiếu vaccine có thể mang tính phân biệt đối xử và làm trầm trọng thêm sự chênh lệch kinh tế xã hội”.

Giữa làn sóng tranh cãi dữ dội, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) - tổ chức được coi là cần thiết nhất phải lên tiếng bày tỏ quan điểm - thì giờ đây cho biết vẫn chưa ủng hộ ý tưởng sử dụng “hộ chiếu vaccine” để thúc đẩy hoạt động đi lại và rằng hiện chưa phải là thời điểm để sử dụng Hộ chiếu vaccine bởi vẫn còn nhiều ẩn số liên quan đến hiệu quả của tiêm chủng trong việc ngăn ngừa Covid-19, trong khi nguồn cung cấp vaccine vẫn còn hạn chế. WHO kêu gọi các nước kiềm chế, không nên áp đặt các yêu cầu về tiêm chủng hoặc miễn dịch như một điều kiện nhập cảnh để đi du lịch quốc tế.

Quan điểm của WHO, có lẽ đáng để lưu tâm hơn cả. Bởi sự thật, dù là một giải pháp gì, mang tính cấp bách hay không, thì sự công bằng, bình đẳng - thứ đã được ghi nhớ trong nhiều bản tuyên ngôn - vẫn cần được bảo đảm và tôn trọng trên hết thảy.

Hà Trang