Với các tân sinh viên 2022, thực tế này còn ám ảnh hơn nữa khi nhiều trường ĐH liên tục công bố những con số học phí tăng chóng mặt. Trên mặt báo, những câu chuyện đại loại “thí sinh “quay xe” đổi nguyện vọng vì học phí tăng” hay “đắn đo xếp nguyện vọng đại học vì học phí” đã không còn là chuyện hiếm.

1. So với năm học 2021 - 2022 thì mức học phí ĐH năm học 2022 - 2023 được xem đã tăng vọt (trừ khối ngành II, Nghệ thuật). Đặc biệt, khối ngành VI.2 (Y dược), tăng 71,3% (hiện đang ở mức trần 1,43 triệu đồng/tháng tăng lên thành 2,45 triệu đồng/tháng). Các khối ngành còn lại (trừ khối ngành II) hầu hết đều tăng hơn 20% đến gần 30%, riêng khối ngành IV (Khoa học sự sống, Khoa học tự nhiên) mức tăng vừa phải hơn, 15,3%.

Cụ thể, Theo Nghị định 81/2021, từ năm học 2022-2023, học phí các trường ĐH công lập chưa tự chủ thấp nhất là từ 1,2-2,45 triệu đồng/tháng, so với năm học trước đó là 980.000 đồng - 1,43 triệu đồng/tháng. Khối ngành có mức học phí cao nhất là y dược, với 24,5 triệu đồng/năm.

Đối với trường ĐH công lập đã tự đảm bảo chi thường xuyên, mức thu này được xác định tối đa bằng 2 lần mức trần trường chưa tự chủ tương ứng với khối ngành và năm học. Khi đó, năm học tới các trường này được thu từ 24-49 triệu đồng/năm. Còn trường công lập tự đảm bảo cả chi thường xuyên và chi đầu tư thì được thu tối đa 2,5 lần mức trần trường chưa tự chủ, tương ứng với 30 triệu cho đến hơn 61 triệu đồng/năm học.

Ngoài ra, những chương trình đạt kiểm định chất lượng đào tạo tại các trường công lập, trường ĐH được tự xác định mức thu trên cơ sở định mức kinh tế kỹ thuật do trường ban hành, thực hiện công khai giải trình với người học và xã hội. Thế nên mới có chuyện thực tế có nhiều trường ĐH công lập thu học phí cao hơn khung trần như trên.

Chẳng hạn, Trường ĐH Y dược TP.HCM công bố học phí dự kiến năm học 2022-2023, trong đó ngành cao nhất ở mức 77 triệu đồng/năm là răng – hàm - mặt. Kế đến, học phí ngành y khoa dự kiến là 74,8 triệu đồng/năm... Thậm chí như xôn xao trên báo chí thời gian qua là chuyện học phí ở trường ĐH Luật TP.HCM.

Cụ thể, năm học 2022-2023 học phí các ngành chương trình đại trà của trường này dự kiến từ trên 31-39 triệu đồng/sinh viên, chương trình chất lượng cao mức thu từ 62,5 đến trên 74 triệu đồng/sinh viên còn chương trình chất lượng cao giảng dạy bằng tiếng Anh, học phí toàn khóa dự kiến 765,9 triệu đồng/sinh viên, 165 triệu đồng/năm cho sinh viên năm đầu tiên.

Với mức tăng học phí khá phi mã ấy, dễ hiểu khi nhiều gia đình đã thực sự choáng váng có con nhập Đại học năm học này. Chia sẻ với Báo Thanh Niên, một phụ huynh ở Quy Nhơn đang có 2 con học 2 trường ĐH tại TP.HCM  cho biết, với mức học phí và sinh hoạt phí như hiện tại, nếu tính trung bình, vợ chồng chị phải có ít nhất 16 triệu đồng/tháng để lo cho 2 con. Đứa lớn học năm cuối ĐH Tôn Đức Thắng với học phí khoảng 40 triệu đồng/năm. Đứa nhỏ học năm 2, ĐH Sư phạm Kỹ thuật TP.HCM, Khoa Công nghệ thông tin có học phí 32 triệu đồng/năm. Tiền ăn, ở hằng tháng của mỗi đứa con khoảng 3 - 3,5 triệu đồng. Đó thực sự là nỗi ám ảnh không dễ gì giải tỏa, nhất là đối với các gia đình có  điều kiện kinh tế eo hẹp hơn.

2. Chia sẻ về mức học phí 165 triệu đồng/năm cho chương trình chất lượng cao giảng dạy bằng tiếng Anh gây xôn xao thời gian qua, PGS.TS Trần Hoàng Hải - quyền Hiệu trưởng Trường ĐH Luật TP.HCM cho biết: “Chương trình chất lượng cao ngành luật giảng dạy bằng tiếng Anh hiện nay của trường chỉ có một lớp với 21 sinh viên. Với học phí hiện tại, nguồn thu từ lớp học này khoảng 3 tỷ đồng”.

Theo ông, nguồn thu trên từ học phí không đủ trang trải cho các hoạt động của lớp học đặc biệt này như thuê các giáo sư nước ngoài, mua các phần mềm pháp luật quốc tế, tổ chức cho sinh viên kiến tập ở nước ngoài…

Tại một hội nghị tự chủ ĐH vừa được tổ chức ở Hà Nội mới đây, lý giải về việc tăng học phí ĐH, Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Hoàng Minh Sơn cho rằng cần nhìn nhận thực chất của vấn đề. Hiện nay, tổng số kinh phí đầu tư tính cho một siпh viên còn rất thấp so với mặt bằng chung của thế giới. Muốn nâng cao chất lượng GD-ĐT, cần nâng cao mức đầu tư cho siпh viên, thông qua việc đầu tư vào cơ sở vật chất, thu hút đội ngũ giảng viên giỏi.

Theo Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn, một số trường ĐH trong khu vực có mức chi phí cao gấp hàng chục lần so với chi phí tại các trường ĐH công lập ở Việt Nam. Nếu giữ nguyên mức đầu tư như hiện nay, các trường ĐH trong nước rất khó để cạnh tranh.

Lý giải ấy của lãnh đạo Bộ GD-ĐT, của quyền Hiệu trưởng Trường ĐH Luật TP.HCM cũng như lãnh đạo nhiều trường ĐH khác trong cả nước không sai. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia, thậm chí bản thân những người làm giáo dục ĐH lại có cách nhìn khác xung quanh câu chuyện này.

Cách đây 2 năm, tại Hội thảo “Tự chủ ĐH - Từ chính sách đến thực tiễn”, PGS.TS Vũ Thị Lan Anh - Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Luật Hà Nội, đã nêu ý kiến cho rằng, tự chủ nhưng không được làm giảm cơ hội tiếp cận của người nghèo, của người diện chính sách. Tác động tiêu cực rõ nét nhất của tự chủ ĐH là dễ dẫn đến tình trạng các cơ sở giáo dục ĐH chỉ chú trọng vấn đề tự chủ tài chính.

Từ đó, bằng mọi giá tăng nguồn thu qua học phí khi Nhà nước thay đổi cách thức sử dụng ngân sách và các nguồn lực đầu tư cho các cơ sở giáo dục ĐH, không bao cấp dàn trải như trước. Điều này có khả năng dẫn đến việc các trường bỏ qua trách nhiệm xã hội, đồng thời, có thể khiến người nghèo mất đi cơ hội sử dụng dịch vụ giáo dục ĐH.

Bên cạnh đó, như chia sẻ của Giáo sư Phan Thanh Bình - Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, vấn đề ông quan tâm nhất là cách tính học phí của các trường ĐH hiện nay như thế nào.

Còn TS. Mai Văn Tỉnh - Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng từng thẳng thắn chia sẻ, trong tự chủ, học phí của người học phải dựa trên nguyên tắc tính đúng, tính đủ, nhưng không có nghĩa tất cả đổ lên đầu sinh viên, mà cần các nguồn xã hội hoá khác cùng chung tay và có trách nhiệm với nhân lực tương lai. 

Còn GS.TS Nguyễn Trọng Hoài và TS. Trần Bá Linh - ĐH Kinh tế TP.HCM, trong một báo cáo gửi Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, về chuyên đề học phí đã từng lưu ý, hiện nay tại các trường ĐH Việt Nam, học phí là một nội dung quan trọng, chiếm hơn 80% nguồn thu của hệ thống và trong nghiên cứu, hai tác giả đặt ra 3 nguyên tắc để xây dựng học phí cho các trường ĐH khi thực hiện tự chủ là chất lượng đào tạo, tính cạnh tranh và sự công bằng xã hội.

3. Rõ ràng, đến thời điểm này, có lẽ nhiều người sẽ không phản đối trước quan điểm cho rằng giáo dục là một ngành sản xuất đặc biệt tạo nên những sản phẩm cũng hết sức đặc biệt và đặc thù. Để có được những sản phẩm chất lượng cao, chi phí đòi hỏi cao cũng là chuyện đương nhiên. Và để đổi lại, rõ ràng học phí cao phải đi cùng với chất lượng tăng.

Nhưng theo nhiều chuyên gia, câu chuyện “trăm dầu đổ đầu học phí” rõ ràng là còn nhiều điều bất ổn, “tự chủ đại học không có nghĩa là tăng học phí, đổ hết lên đầu sinh viên”. Điều quan trọng nhất, nói như các chuyên gia, trong các thành tố của xây dựng học phí, không thể không tính đến câu chuyện công bằng cũng như phát triển xã hội. Tăng học phí không có nghĩa là giảm công bằng xã hội, không có nghĩa là giảm sự tiếp cận giáo dục ĐH.

Chúng ta đang trên lộ trình điều chỉnh học phí ở mức đúng và đủ nhưng không có nghĩa là để học phí tăng đột biến. Bên cạnh đó, như chia sẻ của PGS.TS Nguyễn Ninh Thụy - Trưởng ban Ban Kế hoạch - Tài chính, ĐH Quốc gia TP.HCM tại hội nghị Tự chủ ĐH vừa qua, để giảm bớt gánh nặng học phí, các trường cần đẩy mạnh hoạt động để tăng nguồn thu khác nhưng việc gia tăng các nguồn thu phụ thuộc vào quy định pháp luật cũng như cần thời gian lâu dài. 

Hay nói như PGS. Lan Anh, còn là việc xây dựng chính sách phù hợp (tín dụng sinh viên, hỗ trợ sinh viên, xã hội hóa giáo dục ĐH…)… Nói chung, đó vẫn là câu chuyện hài hòa, hài hòa giữa yêu cầu đào tạo của nhà trường và quyền được học tập của mỗi người dân.

Nguyễn Hà