Hội thảo khoa học “Kiến trúc Phật giáo Việt Nam: Thống nhất trong đa dạng” lần này được tổ chức trên cơ sở kết quả 3 chuyến khảo sát các cơ sở tự viện và tọa đàm về kiến trúc Phật giáo Việt Nam ở 3 miền Bắc - Trung - Nam mà Ban Văn hóa Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã thực hiện.

Phát biểu khai mạc hội thảo, Hòa thượng Thích Thọ Lạc, Ủy viên Thường trực Hội đồng Trị sự, Trưởng ban Văn hóa Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam cho biết: "Sau hơn 40 năm hình thành và phát triển, Giáo hội Phật giáo Việt Nam đã đạt nhiều thành tựu trên nhiều lĩnh vực. Đặc biệt, trên phương diện kiến trúc Phật giáo, đây là giai đoạn các công trình kiến trúc Phật giáo được trùng tu, xây dựng, phục dựng,… một cách mạnh mẽ. Có thể nói chưa có một giai đoạn nào trong lịch sử dân tộc, đất nước ta có được sự phát triển mạnh mẽ của các công trình kiến trúc Phật giáo như bây giờ. Các công trình không chỉ nhiều về số lượng, lớn về quy mô, đa dạng về loại hình, hệ phái, về phong cách kiến trúc, nghệ thuật, mà còn có giá trị về nghệ thuật, thẩm mỹ,…

Tuy nhiên, kiến trúc Phật giáo Việt Nam hiện nay đang tồn tại nhiều vấn đề khó khăn, vướng mắc, bất cập. Nhiều ngôi chùa trải qua thời gian đã lần tu bổ, tôn tạo nhiều lần, dần mất đi "tính truyền thống" vốn có của mình. Trừ những ngôi chùa đã được xếp hạng là di tích cấp tỉnh, cấp quốc gia và quốc gia đặc biệt thì nhiều ngôi chùa được xây mới chưa tuân thủ những nguyên tắc xây dựng, chưa có tư vấn thiết kế đầy đủ,… đã vô tình làm giảm tư tưởng, triết lý Phật giáo trong kiến trúc. Mặt khác, mặc dù có nhiều ngôi chùa được xây dựng mới đã mang đặc trưng truyền thống, vùng miền,… Song, chúng ta vẫn thấy trong kiến trúc nhiều ngôi chùa vẫn chắp vá hay có nhiều trường phái kiến trúc Phật giáo trong một ngôi chùa Việt,…".

Đồng quan điểm trên, PGS.TS Chu Văn Tuấn, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Tôn giáo phát biểu nhấn mạnh: "Giai đoạn hiện nay là giai đoạn có nhiều nhất các công trình kiến trúc Phật giáo, với khoảng 18.000 ngôi chùa trên cả nước và có những đặc điểm riêng với nhiều điểm mới so với thời kỳ trước. Tuy nhiên, kiến trúc Phật giáo Việt Nam hiện nay cũng tồn tại những bất cập, hạn chế, cần có sự đánh giá khách quan, khoa học, toàn diện để đề xuất những giải pháp nhằm khắc phục cũng như bảo tồn giá trị kiến trúc Phật giáo trong thời gian tới. 

Ngoài ra, sự tích hợp của yếu tố cũ-mới chưa hài hoà, chưa phù hợp. Nhiều ngôi chùa sau quá trình trùng tu, hoặc xây thêm các công trình, hạng mục mới khiến cho có sự mâu thuẫn các yếu tố/hạng mục cũ với mới. Hơn nữa, nhiều công trình, tự viện chưa làm tốt việc bảo tồn, giữ gìn di sản kiến trúc Phật giáo. Có những ngôi tự viện tự ý sơn lại, dát vàng các tượng, chuông,... thậm chí khắc chữ mới lên các di vật cổ".

"Bên cạnh đó, cùng với các di sản Phật giáo được lưu giữ, bảo tồn, phát huy khá tốt tại các di tích (tự viện), bảo tàng, nhà trưng bày, sưu tập tư nhân… thì cũng còn nhiều di sản, đặc biệt là những tài sản văn hóa Phật giáo cận hiện đại chưa được xếp vào cổ vật, bảo vật quốc gia", Viện trưởng Viện Nghiên cứu Tôn giáo nói thêm. 

Được biết, hội thảo lần này đón nhận hơn 70 bài viết của Tăng Ni, các nhà khoa học, nhà nghiên cứu khắp nơi gửi về, tập trung đề cập đến 3 chủ đề: Kiến trúc Phật giáo Việt Nam trong lịch sử, kiến trúc Phật giáo Việt Nam hiện nay, định hướng giải pháp kiến trúc Phật giáo Việt Nam. Các tham luận sẽ được các đại biểu trình bày trong 2 phiên làm việc của hội thảo.

Các đại biểu tham gia Hội thảo khoa học "Kiến trúc Phật giáo Việt Nam: Thống nhất trong đa dạng” đã đưa ra những quan điểm để làm rõ về lịch sử kiến trúc Phật giáo Việt Nam từ những giai đoạn đầu khi mới du nhập cho đến giai đoạn hiện nay.

Đặc biệt, nhiều ý kiến đã chỉ ra hạn chế, bất cập, yếu tố phi truyền thống trong kiến trúc Phật giáo Việt Nam hiện nay như thiếu quy hoạch tổng thể; trùng tu, xây dựng làm mất đi yếu tố truyền thống; nhiều công trình lai căng, không kế thừa giá trị di sản kiến trúc truyền thống; các yếu tố, hạng mục trong tổng thể công trình không hài hòa, phá vỡ tổng thể; nhiều yếu tố hoa văn, hoạ tiết, trang trí không phù hợp; không gian cảnh quan bị thu hẹp, công tác bảo tồn, phát huy có rất nhiều sai sót, bất cập…

Trên cơ sở đó, đã có nhiều đề xuất, kiến nghị, giải pháp nhằm khắc phục hạn chế, bất cập cũng như định hướng cho kiến trúc Phật giáo Việt Nam trong thời gian tới. Nhiều ý kiến cho rằng cần xây dựng các nguyên tắc, quy chuẩn, tiêu chí hay các tài liệu hướng dẫn… đối với hoạt động xây dựng, trùng tu, phục dựng các công trình kiến trúc Phật giáo; xây dựng, thiết kế biểu tượng thống nhất của kiến trúc Phật giáo Việt Nam như biểu tượng bánh xe chuyển pháp luân gắn trên các công trình kiến trúc và trụ kinh chuyển pháp luân. Đặc biệt, lưu ý việc kiến thiết, xây dựng các công trình cần được quản lý bởi các cơ quan chuyên môn, tuân thủ các nguyên tắc, định hướng, hướng dẫn…, tránh tình trạng mạnh ai nấy làm như hiện nay.

Bên cạnh hội thảo, chương trình có diễn ra triển lãm "Kiến trúc Phật giáo Việt Nam" trưng bày gần 300 tư liệu, hình ảnh, trong đó chủ yếu là hình ảnh từ kết quả của 3 đợt khảo sát và tư liệu của Bảo tàng Lịch sử quốc gia, Viện Bảo tồn di tích.

Triển lãm tập trung giới thiệu 3 nội dung: giới thiệu một số hình ảnh hiện vật kiến trúc Phật giáo hiện lưu giữ tại BTLSQG; đặc trưng tiêu biểu của kiến trúc Phật giáo Việt Nam: giới thiệu các hình ảnh, tư liệu bản vẽ (không gian cảnh quan, bố cục mặt bằng, các công năng chính…) kiến trúc Phật giáo của từng hệ phái, vùng, miền; một số hình ảnh kiến trúc Phật giáo Việt Nam được xây dựng trong những năm gần đây: chùa ở đô thị; chùa được quy hoạch, xây dựng lại trên nền/vị trí chùa cũ; chùa xây dựng mới…

Triển lãm "Kiến trúc Phật giáo Việt Nam" diễn ra đến hết ngày 15/5 tại Bảo tàng Lịch sử Quốc gia (số 25 Tôn Đản, Q.Hoàn Kiếm, TP. Hà Nội).

Hình ảnh tại triển lãm và Hội thảo khoa học "Kiến trúc Phật giáo Việt Nam: Thống nhất trong đa dạng”