Lo ngại

Iran đang chuẩn bị giao cho Điện Kremlin bản thiết kế "vũ khí" hiệu quả nhất của họ chống lại phương Tây: mạng lưới tài chính ngầm mà nước này dựa vào để lách các lệnh trừng phạt.

Trong nhiều năm, Iran đã làm thất vọng những nỗ lực của Mỹ nhằm cô lập và làm đói kém nền kinh tế nước này bằng cách xây dựng một “vũ trụ” gồm các công ty bình phong và ngân hàng nước ngoài - bao gồm các tổ chức tài chính lớn có trụ sở ở châu Âu và Mỹ - mà các công ty Iran sử dụng để né tránh các kiểm soát và hành vi kinh doanh ở nước ngoài.

Theo các nhà ngoại giao phương Tây, khi Nga đối mặt với sự cô lập quốc tế ngày càng tăng về cuộc xung đột ở Ukraine, Iran - quốc gia đã cung cấp vũ khí cho Moscow - đã đề nghị chia sẻ kiến thức chuyên môn của mình về nghệ thuật né tránh các lệnh trừng phạt, các nhà ngoại giao phương Tây cho biết.

Các nhà ngoại giao lập luận rằng, một loạt các cuộc họp gần đây giữa các quan chức cấp cao của Nga và Iran, bao gồm cả Giám đốc Ngân hàng Trung ương Iran, ông Ali Salehabadi và Thứ trưởng Bộ Kinh tế, ông Ali Fekri, đều liên quan đến việc đặt nền móng cho sự hợp tác đó.

Nếu Moscow sao chép cách thức của Iran, họ có thể sẽ giảm thiểu tác động của nhiều lệnh trừng phạt mà nước này đang phải đối mặt, đặc biệt là trong lĩnh vực dầu khí, vốn là xương sống của nền kinh tế nước này.

Một trong những quan chức phương Tây cho biết: “Bất kỳ ai quan tâm đến việc thay đổi tư duy của người Nga nên hiểu rằng việc làm tê liệt khả năng tài chính của Nga - Iran là điều cần thiết”.

Các nhà ngoại giao đưa ra cảnh báo về các phương thức trốn tránh lệnh trừng phạt cũng lưu ý rằng các ngân hàng phương Tây, như Ngân hàng Commerzbank và Deutsche Bank của Đức, cũng như Citigroup của Mỹ, đóng vai trò giúp Iran tiếp tục tăng thu nhập xuất khẩu thông qua các giao dịch ngầm. Rủi ro là các ngân hàng phương Tây giống nhau - dù cố ý hoặc vô tình - có thể bị Nga lợi dụng với cùng phương thức này.

“Đi đêm” đủ để gồng gánh cả nền kinh tế

Iran đã có nhiều thập kỷ kinh nghiệm trong việc tìm cách tránh các lệnh trừng phạt của Mỹ nhưng đã đạt được những bước tiến đặc biệt kể từ năm 2018 sau khi Tổng thống Mỹ Donald Trump rút khỏi thỏa thuận hạt nhân và áp dụng lại các biện pháp hạn chế. Trump cho rằng thỏa thuận với Iran không đủ để ngăn Tehran chế tạo bom. Các nước châu Âu, dẫn đầu là Đức và Pháp, phản đối quyết định của Mỹ nhưng bất lực trong việc ngăn chặn.

Tuy nhiên, ngay cả trước động thái của Trump, các ngân hàng và công ty châu Âu đã miễn cưỡng quay lại quan hệ với Iran vì nhiều lệnh trừng phạt của Mỹ vẫn còn hiệu lực và hầu hết các công ty đều đánh giá rủi ro bị Mỹ gây áp lực về pháp luật là quá cao.

Biện pháp khắc phục của Iran là đi ngầm.

Một bộ nhớ đệm về dữ liệu giao dịch gần đây giữa các công ty thanh toán bù trừ của Iran và các công ty bình phong có đăng ký nước ngoài cho thấy rằng khối lượng các giao dịch lách lệnh trừng phạt ít nhất là hàng chục tỷ đô-la hàng năm. Dữ liệu được các quan chức phương Tây xác thực nhấn mạnh mức độ mà Iran đã thành công trong việc phá vỡ cái gọi là "chiến dịch gây áp lực tối đa" mà Washington khởi xướng vào năm 2018.

“Điều này giải thích cách Iran giành chiến thắng trong chiến dịch gây áp lực tối đa của Mỹ”, một trong những quan chức phương Tây cho biết.

Nó cũng có thể giải thích tại sao Iran đã chống lại việc tái gia nhập thỏa thuận hạt nhân, bất chấp những nhượng bộ đáng kể của chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden. Các cuộc đàm phán đã đi vào bế tắc ngay cả trước khi các cuộc biểu tình gia tăng gần đây ở Iran.

Trong khi các lệnh trừng phạt của Mỹ đã ảnh hưởng đến sản lượng kinh tế của Iran, mạng lưới tài chính đen của Tehran đã đảm bảo nền kinh tế tiếp tục phát triển. Và với tốc độ duy trì đó, nó đảm bảo các đặc quyền của giới tinh hoa.

Mặc dù lạm phát và thất nghiệp ở Iran đang ở mức cao nhưng nền kinh tế của nước này gần đây đã có dấu hiệu khởi sắc khi tăng hơn 4% chỉ trong năm tài chính vừa qua, theo Ngân hàng Thế giới.

Trong khi xuất khẩu dầu của Iran đã giảm gần một nửa theo lệnh trừng phạt xuống còn khoảng 1 triệu thùng mỗi ngày, nước này đã thành công trong việc duy trì thương mại mạnh mẽ trong các lĩnh vực khác, chẳng hạn như hóa dầu và kim loại. Với khoảng 100 tỷ USD vào năm ngoái, ngoại thương của Iran đạt mức cao nhất kể từ khi Mỹ áp dụng lại các biện pháp trừng phạt. Mặc dù lượng dầu sụt giảm, nước này gần đây đã được hưởng lợi từ giá cả tăng cao, với doanh thu xuất khẩu năm ngoái đã tăng hơn gấp đôi lên khoảng 19 tỷ USD. Theo Ngân hàng Thế giới, điều thúc đẩy sự phục hồi mặt hàng dầu của Iran là “xuất khẩu gián tiếp sang Trung Quốc”. Dầu của Iran hấp dẫn đối với Trung Quốc, chủ yếu là vì nó tương đối rẻ.

Khó giám sát

Các chuyên gia ngành ngân hàng tiết lộ rằng, việc lập chính sách để ngăn chặn việc này thì nói dễ hơn làm. Các ngân hàng đã đầu tư hàng tỷ USD vào hệ thống máy tính tinh vi để xử lý tận gốc các giao dịch đáng ngờ và đã thuê đội ngũ chuyên gia tội phạm tài chính. Tuy nhiên, Iran thường đi trước họ một bước.

“Rất khó để biết khi nào chúng tôi bị lợi dụng. Những người làm việc này một cách chuyên nghiệp biết rõ các mảng pháp lý không hợp tác với các cơ quan chức năng của Hoa Kỳ, vì vậy ở đây cũng có sự chậm trễ về quy định”, một giám đốc điều hành của một trong các ngân hàng lớn thừa nhận.

Không rõ các giao dịch cụ thể đã vi phạm các lệnh trừng phạt của Mỹ ở mức độ nào.

Một phát ngôn viên của Bộ Tài chính Mỹ không bình luận về các ngân hàng cụ thể mà tờ Politico trích dẫn, nhưng nói rằng cơ quan này có một hồ sơ lâu năm về việc giám sát chặt chẽ việc tuân thủ các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Iran cũng như Nga và sẽ tiếp tục làm như vậy, kể cả những trường hợp liên quan đến các tổ chức tài chính.

Bà nói: “Kho bạc sẽ tiếp tục nhắm vào các nỗ lực trốn tránh lệnh trừng phạt để che giấu và chuyển tiền qua hệ thống tài chính quốc tế, và các tổ chức tài chính nên tiếp tục cảnh giác trước những âm mưu như vậy.

Việc vi phạm các lệnh trừng phạt của Mỹ đã gây thiệt hại vô cùng lớn cho các ngân hàng Châu Âu trong quá khứ. Ví dụ, vào năm 2014, ngân hàng BNP Paribas của Pháp đã bị phạt 8,9 tỷ USD vì vi phạm các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Iran và các quốc gia khác.

EU đã dỡ bỏ hầu hết các lệnh trừng phạt tài chính đối với Iran như một phần của thỏa thuận hạt nhân năm 2015, mà các cường quốc châu Âu vẫn tiếp tục tuân theo. Tuy nhiên, về phần lớn, các ngân hàng châu Âu đã tránh xa vì sợ bị Mỹ trừng phạt.

Trong khi các cơ quan quản lý quốc gia ở Châu Âu chịu trách nhiệm giám sát các ngân hàng của họ, thì Ngân hàng Trung ương Châu Âu (ECB) với tư cách là đơn vị quản lý đồng tiền chung để giám sát các giao dịch bằng đồng euro chạy qua hệ thống thanh toán của họ, được gọi là TARGET2.

Những người chỉ trích cáo buộc ngân hàng trung ương đã làm ngơ để lạm dụng hệ thống thanh toán của mình. Khi được tờ Politico hỏi về cách thức ECB kiểm soát mạng lưới thanh toán của mình và liệu ngân hàng có biết về hoạt động bất hợp pháp liên quan đến các công ty bình phong của Iran và các ngân hàng khu vực đồng euro hay không, một phát ngôn viên cho biết: “ECB thực thi các lệnh trừng phạt của EU chứ không phải các lệnh trừng phạt do các cơ quan tài phán không thuộc EU áp đặt. Liên quan đến các lệnh trừng phạt của EU, ECB đảm bảo rằng TARGET2 không giải quyết các giao dịch thuộc các lệnh trừng phạt”.

Tuy nhiên, ngay cả khi thực hiện các giao dịch tài chính với lợi ích của Iran không vi phạm lệnh trừng phạt của EU, các quy định của châu Âu nhằm chống rửa tiền yêu cầu các ngân hàng phải tiến hành kiểm tra kỹ lưỡng danh tính khách hàng của họ, một tiêu chuẩn được gọi là "nắm rõ khách hàng của bạn".

Những khiếm khuyết của EU trong vấn đề đó đã rõ ràng trong nhiều năm. Vào tháng 9, Ngân hàng châu Âu, cơ quan điều phối các quy định trong lĩnh vực này, nói rằng các quan chức trong khu vực “cần phải làm nhiều hơn nữa” để chống lại hoạt động bất hợp pháp trong hệ thống tài chính của châu Âu.

Các nhà ngoại giao phương Tây cho biết, cho đến khi điều đó xảy ra, Iran sẽ tiếp tục sử dụng cơ sở hạ tầng tài chính của châu Âu mà không sợ bị phát hiện, một điển hình mà họ cho rằng Nga nhất định sẽ làm theo.

“Đây không phải là một kẽ hở của bức tường. Không có bức tường nào ở đây cả”, một trong những quan chức nói.

Hồng Vân (Theo Politico)