Thoả thuận bao tiêu

Thỏa thuận yêu cầu Cơ quan quản lý cảng Kenya, sở hữu cảng Mombasa, đảm bảo một lượng lưu thông hàng hóa nhất định cho SGR, do Trung Quốc tài trợ và xây dựng.

Nếu không làm như vậy, các nhà nhập khẩu sẽ bị yêu cầu thanh toán phần chênh lệch từ doanh thu của mình, theo thỏa thuận thu xếp thanh toán - còn được gọi là mua hoặc trả (TOPA) - cho dự án đường sắt Mombasa - Nairobi SGR, theo tờ South China Morning Post.

Tuyến đường sắt chạy từ Mombasa đến Thủ đô Nairobi với phần mở rộng đến Naivasha, một thị trấn ở trung tâm Thung lũng Rift, nơi nó đột ngột dừng lại sau khi Trung Quốc từ bỏ lời hứa trước đó sẽ tài trợ xây dựng hạ tầng cho thị trấn Malaba ở biên giới với Uganda.

Dự án được tài trợ từ khoản vay 5 tỷ USD từ China Eximbank, được đồng ý bởi cựu Chủ tịch Uhuru Kenyatta chỉ hơn một năm sau khi đắc cử nhiệm kỳ Tổng thống thứ 4 lần đầu tiên của đất nước.

Là một phần của Sáng kiến Vành đai và Con đường xuyên lục địa của Trung Quốc, tuyến đường sắt được xây dựng bởi Tổng công ty Cầu đường Trung Quốc, một công ty con của Công ty Xây dựng Truyền thông Trung Quốc, cũng đã giành được hợp đồng 10 năm để chạy tàu, vận chuyển cả hành khách và hàng hóa.

Để ngăn chặn bất kỳ khả năng Kenya vỡ nợ, China Eximbank đã xây dựng một kế hoạch tài chính rộng rãi, bao gồm một thỏa thuận rằng kho bạc của Kenya sẽ phân bổ nguồn vốn hàng năm để trả nợ.

“Kenya dự kiến sẽ phân bổ đủ số tiền từ ngân sách hàng năm của mình để thanh toán cho China Eximbank tất cả các khoản nợ đến hạn và phải trả theo các thỏa thuận cho vay”, ngân hàng này cho biết.

Thỏa thuận lưu ý rằng, bất kỳ điều khoản nào trong hợp đồng sẽ vẫn có hiệu lực cho đến khi khoản vay được hoàn trả đầy đủ vào năm 2035.

Kenya cũng được yêu cầu phải có chính sách bảo hiểm tín dụng xuất khẩu từ Sinosure, công ty bảo hiểm tín dụng xuất khẩu của Trung Quốc, cho khoản vay thương mại mà Eximbank cung cấp, với chi phí một lần là 113 triệu USD.

Bên cạnh việc phân bổ ngân sách hàng năm, China Eximbank đề nghị Kenya thiết lập một thỏa thuận dịch vụ dài hạn - TOPA - giữa Tổng công ty Đường sắt Kenya và Cơ quan Quản lý Cảng Kenya.

Doanh thu từ tuyến đường sắt phải được gửi vào một tài khoản ký quỹ do Đường sắt Kenya, ngân khố và China Eximbank thiết lập, từ đó việc hoàn trả khoản vay sẽ được thực hiện. Cơ quan quản lý cảng Kenya chịu trách nhiệm thu phí vận chuyển và phí dịch vụ thay mặt công ty đường sắt và gửi chúng vào tài khoản ký quỹ.

Để điều này có hiệu quả, Chính phủ Kenya đã ban hành các chỉ thị chính sách để đảm bảo hàng hóa chuyển từ vận tải đường bộ sang đường sắt.

Vào năm 2019, các nhà nhập khẩu đã được lệnh sử dụng tuyến đường sắt cho hàng hóa đến Nairobi và Tây Kenya, bao gồm cả hàng hóa dành cho các nước láng giềng Uganda và Rwanda.

Điển hình cho ngoại giao bẫy nợ?

TOPA đã gây tranh cãi vào tháng 12/2018 khi tổng kiểm toán của Kenya đưa ra lo ngại rằng các điều khoản có thể khiến nước này mất quyền kiểm soát cảng Mombasa nếu Kenya vỡ nợ đối với các khoản vay đường sắt.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho biết không có gì bất thường, vì thỏa thuận bao tiêu là đặc điểm phổ biến trong các thương vụ của Trung Quốc liên quan đến các hợp đồng cơ sở hạ tầng lớn.

Đối với kiểm toán viên của Kenya, thỏa thuận thu xếp thanh toán SGR thể hiện một “rủi ro đáng kể” mà chính quyền cảng đã không tiết lộ trong báo cáo tài chính của mình.

“Thỏa thuận về cơ bản có nghĩa là doanh thu của Chính quyền sẽ được sử dụng để trả khoản nợ của Chính phủ Kenya cho China Eximbank nếu khối lượng hàng hóa tối thiểu cần thiết không được đáp ứng. Các tài sản của Cơ quan quản lý cảng Kenya (KPA) được tiết lộ kể từ khi cơ quan có thẩm quyền ký kết thỏa thuận mà KPA được coi là người đi vay”, tổng kiểm toán cảnh báo trong một bức thư năm 2018 gửi KPA.

Các nhà phê bình đã lấy vấn đề này làm ví dụ điển hình, mô tả nó như một ví dụ về ngoại giao bẫy nợ của Trung Quốc - cáo buộc Trung Quốc đang gây gánh nặng cho các quốc gia châu Phi bằng khoản nợ không bền vững không thể trả được.

Vào tháng 12/2018, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết họ đã “kiểm tra với tổ chức tài chính có liên quan của Trung Quốc và nhận thấy rằng cáo buộc phía Kenya sử dụng cảng Mombasa làm tài sản thế chấp trong thỏa thuận thanh toán của mình… là không đúng sự thật”.

Tuyên bố này đã được các học giả từ Sáng kiến Nghiên cứu Châu Phi của Đại học Johns Hopkins phản bác vào tháng 4 năm nay, người cho biết Kenya đã không sử dụng tài sản cảng Mombasa làm tài sản bảo đảm, mà sử dụng khả năng sinh lời và năng lực tài chính tổng thể để hỗ trợ dự án SGR.

Nó cho thấy cơ chế thỏa thuận nhận hoặc trả tiền cho phép Chính phủ Kenya tạo ra một dự án có khả năng trả nợ trong khi chủ dự án chính là Tổng công ty Đường sắt Kenya lại hoạt động thua lỗ.

Nghiên cứu chỉ rõ rằng: “Thay vì dùng làm tài sản thế chấp hoặc bảo đảm cho các khoản vay, cảng Mombasa sinh lợi được liên kết với dự án SGR với tư cách là khách hàng chính của nó. Vai trò duy nhất của cảng là giúp Cơ quan cảng Kenya, chủ sở hữu của nó, đảm bảo rằng một mức hàng hóa nhất định sẽ được vận chuyển giữa Mombasa và thủ đô nội địa Nairobi của Kenya”.

Trong khi nghiên cứu cho thấy Cơ quan quản lý cảng Kenya đã đồng ý dựa vào doanh thu của mình để tạo ra sự khác biệt nếu lượng hàng hóa giảm xuống dưới mức đó, thì "KPA phải đối mặt với rủi ro đối với dòng tiền của mình - chứ không phải các cảng".

Nhưng chính quyền cảng có thể không đạt được mục tiêu đề ra, vì Tổng thống Kenya - ông William Ruto đã thực hiện lời hứa tranh cử là chuyển hướng nhập khẩu hàng hóa đến Mombasa để dỡ hàng, thay vì Nairobi hoặc Naivasha.

Kho bạc Kenya đã đảm bảo với ngân hàng rằng khoản thu phí phát triển đường sắt - khoản phí 2% đối với tất cả hàng nhập khẩu - “sẽ đóng vai trò bảo hiểm trong trường hợp doanh thu theo thỏa thuận nhận hoặc trả thiếu so với số tiền cần thiết để trả khoản vay”.

Kenya đã đưa ra một “thỏa thuận không thể hủy ngang” rằng các khoản tiền được gửi hoặc chuyển vào tài khoản ký quỹ của tập đoàn đường sắt của họ sẽ được thanh toán cho China Eximbank. Tài khoản phải duy trì số dư tối thiểu là 250 triệu USD.

Các bên đứng tên trong thỏa thuận đồng ý rằng bất kỳ tranh chấp nào không thể giải quyết bằng thỏa thuận chung sẽ được chuyển đến Ủy ban Trọng tài Thương mại và Kinh tế Quốc tế Trung Quốc để phân xử tại Bắc Kinh.

Hồng Vân (Theo SCMP)