Nghề thêu 'khăn chầu, áo ngự' truyền thống 

Dọc theo quốc lộ 1A cũ, chúng tôi di chuyển gần 1 giờ đồng hồ để tìm tới làng Đông Cứu, xã Dũng Tiến, huyện Thường Tín, Hà Nội. Nằm hữu ngạn bên dòng sông Nhuệ, làng Đông Cứu yên ắng và mang vẻ êm đềm, thanh bình như bao làng quê khác ở Việt Nam.

Theo người dân nơi đây, trước kia làng Đông Cứu vốn thuộc xã Ngũ Xá cùng với các làng Đông Gia, Bình Lăng, Quất Động đều chung một tổ nghề thêu là Tiến sĩ Lê Công Hành. Sau khi học xong kỹ thuật thêu ở phương Bắc, ông tổ của nghề thêu đã truyền lại cho mỗi làng một kỹ thuật riêng. Trong số đó, làng Đông Cứu được truyền lại kỹ thuật thêu khăn chầu, áo ngự. 

Chúng tôi hỏi thăm nhà ông Nguyễn Thế Du, chủ cơ sở thêu Du Biển, đồng thời là Chủ tịch Hội nghề thêu truyền thống Đông Cứu. Ông Du vốn sinh ra trong gia đình có truyền thống làm nghề thêu khăn chầu, áo ngự, đến đời ông là thế hệ thứ 3 được truyền lại nghề và ông cũng là một trong số ít người dân trong làng Đông Cứu có khả năng vẽ, tự thiết kế áo ngự, khăn chầu truyền thống...

Ông Du cho biết: "Hiện cơ sở nhà tôi có gần 20 thợ thêu cứng nghề, có những thợ đã gắn bó với nhà tôi gần 10 năm và có tay nghề khá cao. Mọi người làm việc rất nghiêm túc và cho ra nhiều sản phẩm chất lượng...".

Nói về các công đoạn tạo ra một bộ trang phục hầu đồng, ông Du chia sẻ: "Thiết kế mẫu một bộ trang phục thánh hay mẫu là công đoạn đầu tiên trước khi bước vào những công đoạn khó hơn. Đặc biệt, người thợ thêu tại cơ sở muốn thêu được bộ trang phục đúng quy chuẩn thì buộc phải am hiểu về văn hóa, tín ngưỡng Việt Nam, đặc biệt là tín ngưỡng của hầu thánh, đã có cách đây hàng ngàn năm".

Theo PV ghi nhận, tại làng Đông Cứu nhà nhà san sát nhau đều làm nghề thêu khăn chầu, áo ngự. Ngoài cơ sở thêu thủ công nhà ông Nguyễn Thế Du thì có nhiều cơ sở thêu khác được người chủ đầu tư hệ thống máy thêu công nghiệp rất hiện đại.

Làng Đông Cứu cách đây hàng chục năm còn khó khăn, thiếu thốn nhưng hiện tại với nghề thêu "khăn chầu, áo ngự" truyền thống đã giúp đời sống người dân được cải thiện rõ rệt, kinh tế ổn định hơn.

Theo chia sẻ của ông Du thì hiện tại làng Đông Cứu có tới 90% người dân vẫn còn giữ nghề thêu khăn chầu, áo ngự. 

Nói về sự khác biệt trong việc thiết kế trang phục ông Hoàng và Thánh Mẫu, Chủ tịch Hội nghề thêu truyền thống Đông Cứu cho biết, trang phục của ông Hoàng đặc trưng là phải có nhiều rồng, còn trang phục của Thánh Mẫu thì có nhiều hình phượng hơn.

Cụ thể, các các vị Thánh trong tín ngưỡng thờ Mẫu ngự trị, cai quản khắp Tứ phủ (4 miền) tương ứng với 4 màu tượng trưng: Thiên phủ (miền trời) - màu đỏ; Nhạc phủ (thượng ngàn - miền rừng núi) - màu xanh; Thoải phủ (miền sông nước) - màu trắng và Địa phủ (miền đất đai, đồng bằng) - màu vàng. Theo thứ tự trong thần điện, không kể hàng Thánh Mẫu (không mở khăn khi hầu), các vị Thánh hay giáng đồng phân chia các hàng cơ bản: Quan lớn, Chầu Bà, Ông Hoàng, Thánh Cô, Thánh Cậu.

"Sau khi vẽ mẫu xong thì người thợ thêu sẽ tiến hành in mẫu lên một tấm vải to theo kỹ thuật mà được thế hệ cha ông để lại. Điểm cần chú ý là trong quá trình in họa tiết, dù người thợ in theo chuẩn mực có sẵn nhưng vẫn cần sự sáng tạo sao cho các chi tiết hài hòa, rõ nét. Khi in xong chờ khô mực, tấm vải sẽ được chuyển tới tay những người thợ thêu, bắt đầu công đoạn tạo hình những linh vật trong tín ngưỡng hầu đồng...", ông Du chia sẻ. 

Video ghi nhận tại cơ sở thêu Du Biển

X

Sản phẩm thêu phải đạt chất lượng tốt nhất 

Ngoài giải quyết việc làm cho nhiều người dân, cơ sở thêu Du Biển tại làng thêu Đông Cứu, xã Dũng Tiến, huyện Thường Tín, Hà Nội còn được nhiều người dân trên cả nước biết tới bởi là nơi sản xuất ra những bộ trang phục cầu kỳ, tỉ mỉ và chất lượng. 

Bà Đỗ Thị Xiêm (66 tuổi), một thợ thêu lâu năm tại cơ sở thêu Du Biển cho biết: "Tôi học thêu từ khi lên 10 tuổi đến nay đã hơn 40 năm trong nghề. Đối với nghề thêu truyền thống, mỗi người thợ làm việc đều phải tận tâm, tận hiến trên từng đường chỉ thì mới tạo ra được những bộ trang phục đẹp. Vì là thêu theo đơn đặt của khách hàng nên màu vải thêu cũng phải theo ý của khách, nên mỗi người thợ phải cẩn trọng khi làm việc". 

Bà Xiêm cho biết, kỹ thuật thêu khăn chầu, áo ngự ngày xưa ở Đông Cứu cũng khá đơn giản chỉ dùng 5 màu chỉ (vàng, đỏ, tím, xanh, lục). Khi nghề thêu phát triển và kỹ thuật thêu ngày càng tinh tế, khéo léo hơn có thêu trắng, thêu màu nổi, thêu cuốn và thêm kim tuyến.

Cũng theo bà Xiêm, trong công đoạn thêu khó khăn nhất là việc thêu theo ý của khách và công đoạn chọn màu chỉ, màu vải, tất cả đều phải theo đặt hàng. "Tùy vào từng bộ trang phục đơn giản hay phức tạp mà thời gian thêu cũng kéo dài. Có những bộ thêu mất một tháng mới hoàn thiện. Còn đối với những bộ trang phục thêu cầu kỳ, tỉ mỉ có khi phải mất gần 2 tháng mới xong", bà Xiêm nói. 

Sự phát triển của xã hội kèm theo sự đa dạng trong mẫu mã của áo ngự, khăn chầu, vì vậy mỗi người thợ thêu cũng cần có sự sáng tạo để phù hợp với thời cuộc. Theo bà Xiêm, trước kia chỉ có những tấm vải thô mộc, thêm màu sắc cơ bản nhưng ngày nay chất liệu đã được đổi thành gấm, vóc. 

Người thợ mỗi khi ngồi vào bàn thêu như là những nghệ sĩ, họ tạo ra sản phẩm thêu thủ công độc đáo, ấn tượng. Với những dụng cụ thêu chỉ đơn giản là mũi kim, sợi chỉ màu... người thợ thêu có thể tạo ra những sản phẩm áo ngự, khăn chầu, áo hầu đồng... một cách sinh động, rồng phượng như đang uyển chuyển trên gấm vóc. 

Hình ảnh tại cơ sở thêu Du Biển tại làng thêu truyền thống Đông Cứu