Khai thác vấn đề ở nhiều khía cạnh

Vừa qua nhà báo Xuân Huy đại diện nhóm tác giả (Xuân Huy - Vĩnh Phú - Đình Quang - Văn Thanh - Phúc Tuấn) nhận giải B ở thể loại phóng sự điều tra với loạt bài "Trục lợi từ bán vật liệu làm cao tốc Bắc - Nam" tại Giải Báo chí Quốc gia lần thứ XVI năm-  2021.

Loạt bài phản ánh về tình trạng các dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam đang triển khai thi công thì đồng loạt gặp phải tình trạng khan hiếm vật liệu thi công, đặc biệt là nguồn vật liệu đất đắp nền đường. Việc này làm ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ các dự án trọng điểm quốc gia.

Câu chuyện bắt đầu từ tháng 3 năm 2021, khi các đơn vị đang thực hiện các dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 1, đây là giai đoạn cao điểm triển khai xây dựng trên công trường. Tuy nhiên đúng lúc đó phát sinh nhiều vấn đề từ thực tiễn ảnh hướng đến tiến độ. 

Nhà báo Xuân Huy - Trưởng văn phòng đại diện Miền Trung - Tây Nguyên (Báo Giao thông) chia sẻ: Đề tài này tôi và đồng nghiệp được đích thân tổng biên tập của báo giao thực hiện. Trước đó chúng tôi cũng nắm được thông tin từ việc trao đổi với các đơn vị quản lý, thi công Dự án đường cao tốc Bắc – Nam nhận ra rằng, vấn đề vật liệu cho quá trình xây dựng cũng rất nóng bỏng, ảnh hưởng rất lớn đến tiến độ, chi phí liên quan của nhà thầu.

Ngay khi có sự chỉ đạo từ ban biên tập, nhà báo Xuân Huy và phóng viên cũng đã lập tức đến để tìm hiểu các mỏ, những mỏ đang cung cấp vật liệu cho các gói thầu, đến trực tiếp mỏ đất làm vật liệu san lấp ở các huyện miền núi của Thừa Thiên – Huế và các tỉnh thành khác.

Theo tìm hiểu thực tế của nhóm phóng viên, tại tỉnh Thừa Thiên – Huế giá đất san lấp đã tăng lên 31,5 nghìn trong khi giá phê duyệt là 27,5 nghìn đồng, giá phê duyệt này đã được nhà nước phê duyệt và không được vượt quá. Tuy nhiên, thực tế đang giao dịch, đang bán của của các nhà thầu lại trên 50 nghìn. Quy định là vậy nhưng các chủ mỏ đã có sự đối phó để lách luật, họ sẽ không công bố giá bán ra mà qua hình thức buộc các nhà thầu ký kết các hợp đồng vận chuyển, bao tiêu vận chuyển, áp đặt luôn giá vận chuyển cao hơn rất nhiều so với giá tỉnh phê duyệt.

Nhà thầu sẽ phải chấp nhận chịu lỗ, không đủ nguồn lực để duy trì, gián tiếp làm dự án bị chậm tiến độ và sẽ dẫn đến bất cập nguồn lợi không chảy vào nhà nước để tái đầu tư mà rơi vào các cá nhân, chủ mỏ, khâu trung gian, điều này để lâu sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ toàn dự án. 

Nhà báo Xuân Huy chia sẻ: “Khó khăn triển khi khai loạt bài này là khi phóng viên đi thu thập thông tin thì phần lớn các mỏ nằm ở khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa nên việc tiếp cận vào mỏ rất vất vả, thậm chí có khu vực chỉ có xe tải lớn mới vào được. Để khai thác được thông tin về giá cả sai lệch so với giá nhà nước ban hành, chủ mỏ đã biết trước và đã có phương án đối phó, phòng ngừa việc thông tin. Phóng viên sẽ khó có được thông tin mang tính khách quan nhất. Chúng tôi đã đi nhiều mỏ, lấy số liệu, so sánh vừa phân tích, vừa đánh giá thống kê để bóc tách và đưa ra được con số giá cả cuối cùng”.

Không chỉ gặp khó khăn về phía các chủ mỏ, ở địa phương mặc dù đã công khai giá vật liệu xây dựng, nhưng thực tế lại khó quản lý được. Bản thân các địa phương cũng kêu khó vì không có bằng chứng chứng minh các chủ mỏ tự ý nâng giá. Khi liên hệ làm việc với các tỉnh thành, cả nhóm phóng viên chỉ nhận được những thông tin chung chung như: sẽ cho người đi kiểm tra, sẽ rà soát lại, chấn chỉnh, sẽ thông tin sau...

Để có thông tin khách quan nhất, cả nhóm phóng viên của Báo đã phân tích tổng thể bức tranh về giá vật liệu, từ những nguồn cung, cho đến trữ lượng, buôn bán, giá cả. Nhấn mạnh đến việc đối phó của các chủ mỏ, bao biện, lách luật bằng cách tăng chi phí vận chuyển, qua hợp đồng vận chuyển. Đồng thời đưa ra cảnh báo nếu các cơ quan thanh tra sau này không vào thanh tra kiểm tra quyết liệt sẽ không xử lý được. 

Góp phần thay đổi, điều chỉnh chính sách

Báo Giao thông là cơ quan báo chí đầu tiên đưa tin về vấn đề này, ngày sau đó nhiều báo bạn khác cũng vào cuộc cùng thông tin, vấn đề tạo ra được hiệu ứng tính lan tỏa nhất định.

Sau thông tin về giá cả vật liệu được đăng tải ở các cơ quan báo chí, Văn phòng Chính phủ đã có văn bản gửi Bộ GTVT truyền đạt ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng yêu cầu các đơn vị quan tâm tháo gỡ cho các nhà thầu thi công dự án này. Từ thủ tướng đến Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Văn Thành đã có các cuộc họp làm rõ các vấn đề này.

Sau đó Chính phủ ban hành Nghị quyết 60/NQ-CP và Nghị quyết 133/NQ-CP đã tháo gỡ, giảm bớt thủ tục nâng công suất khai thác các mỏ vật liệu và thủ tục đấu giá quyền khai thác mỏ.

Nhà báo Xuân Huy chia sẻ: “Sau khi rà soát đánh giá thực tế công suất hiện hữu của các mỏ chỉ đáp ứng được 60%, không đáp ứng đủ nhu cầu sẽ dẫn đến việc giá đất san lấp bị đẩy lên. Việc các chủ mỏ, lợi dụng chính sách để tăng giá là một phần nhưng quan trọng hơn là nguồn cung trữ lượng phê duyệt chưa đủ”.

Ngoài ra, về lâu về dài để đảm bảo tiến độ dự án cao tốc Bắc – Nam Chính phủ đã các chính sách văn bản điều chỉnh kịp thời. Cụ thể đầu tiên là những mỏ cấp mới có trong quy hoạch sẽ không cần phải thông qua đấu thầu, rút ngắn được thời gian cấp phép. Áp được chi phí, quy định của nhà nước về giá bán và đối tượng được hưởng thụ.

Nhà nước cũng có đầy đủ các quy định chế tài để yêu cầu các chủ mỏ cung cấp đúng giá, đúng khối lượng cho những dự án nhất định và chỉ dự án đó được như vậy sẽ đẩy nhanh được tiến độ từng dự án, không làm cho nguồn cung bị xáo trộn. Về phía các chủ mỏ, Chính phủ cũng tháo gỡ cho các mỏ về trữ lượng khai thác, đồng ý nâng công suất… Những giải pháp này đã bước đầu tháo gỡ khó khăn cho các nhà thầu thi công các tuyến giao thông đường cao tốc.

Báo chí luôn bám sát thực tế, phản ánh những tâm tư nguyện vọng, kiến nghị của các doanh nghiệp đến các cơ quan chức năng để tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc, cũng như tuyên truyền các hoạt động sản xuất, kinh doanh hiệu quả một cách khách quan, chân thực. Nhà báo Xuân Huy cho biết: "Để có những đề tài mới hấp dẫn bạn đọc, chúng tôi may mắn luôn nhận được sự động viên chia sẻ từ ban biên tập báo. Trong lãnh đạo báo đã luôn quán triệt phóng viên muốn hay, chạm đến sự quan tâm của độc giả thì nguyên tắc phải có sự sâu sát, tìm hiểu phải cụ thể, rõ ràng, đi sâu vào các vấn đề nóng". 

Dự án đường cao tốc Bắc – Nam vẫn đang được thi công, đội ngũ phóng viên Báo Giao thông sẽ tiếp tục đồng hành cùng những con người đang ngày đêm triển khai dự án. Họ xuống ăn ngủ, đi theo những dấu chân của những cán bộ kỹ thuật, thi công, lắng nghe mỗi người công nhân trên mỗi công trường… tất cả để tạo nên những tuyến bài hấp dẫn bạn đọc.