1.Trong chia sẻ với phóng viên VnEpress về lý do vì sao chọn thuê căn phòng chỉ rộng 15 m2 trong căn nhà ống nằm ở con ngõ nhỏ chỉ đủ hai xe máy tránh nhau, có lo sợ và ý thức được về nguy cơ cháy nổ hay không, nhất là sau khi vụ hỏa hoạn tại Trung Kính xảy đến, cô gái 26 tuổi tên Thủy thú nhận: "Nhà cách đường chính tới 500 m, lỡ xảy ra hỏa hoạn cứu hoả khó mà tiếp cận", cô cũng muốn chuyển đi nhưng giá nhà thuê mỗi năm một cao, chỗ trọ gần nơi làm việc nên cô vẫn nhắm mắt ở lại. Nghe tin về vụ hỏa hoạn khiến 14 người tử vong ở phố Trung Kính, Thu Thủy run rẩy bởi chỗ trọ hiện tại của cô nếu cháy cũng khó thoát thân.

Chia sẻ với PV báo Kinh tế đô thị, anh Nguyễn Văn Quân (sinh năm 1995, thuê nhà trọ trên phố Trung Kính, Hà Nội) cho biết, căn nhà trọ anh đang thuê với mức giá 3 triệu đồng/tháng nằm trong ngõ hẻm, các cửa sổ, ban công hiện được rào chắn kín mít không có lối thoát hiểm. Dù rất muốn tìm một căn nhà trọ an toàn thế nhưng anh Quân cũng ngỡ ngàng khi giá thuê nhà trọ trong nội đô thời gian qua liên tục tăng cao. Thậm chí, có những căn nhà trọ nằm ở mặt đường lớn, mức giá thuê đắt đỏ, dao động từ 6 - 7 triệu đồng/phòng/tháng, tùy diện tích.

Cách đây 6 năm, phóng viên báo Lao động Thủ đô, trong bài viết “Xóm trọ công nhân và nỗi lo “bà hỏa”, ghi nhận thực trạng những khu nhà trọ dành cho công nhân không đảm bảo các điều kiện về phòng cháy chữa cháy và không được trang bị các phương tiện để ứng phó khi “bà hỏa” ghé thăm; trong đó, một nữ công nhân tên Lý khi được hỏi, chị có sợ sẽ xảy ra cháy nổ tại nơi mình ở không? Chị Lý đã nói: “Sợ chứ! Biết là thế, nhưng lương công nhân ba cọc ba đồng, đi làm xa quê chỉ muốn làm sao tiết kiệm được các khoản chi tiêu để có chút dư dả gửi về cho gia đình, chính vì thế tôi mới chấp nhận thuê trọ ở đây, cả tiền phòng, tiền điện nước chưa đến 1 triệu/tháng”.

Ba ghi nhận của báo chí với người lao động, sinh viên có lẽ phần nào đủ để giải đáp cho câu hỏi: liệu người lao động, sinh viên, công nhân nghèo có nhận ra rằng họ đã lựa chọn một chỗ cư ngụ với nhiều hiểm họa rình rập hay không? Câu trả lời là có. Họ đều nhận ra nhưng vì điều kiện kinh tế, họ không có nhiều sự lựa chọn hay nói cách khác họ không được lựa chọn. Và những người không được lựa chọn như chị Thủy, chị Lý, anh Quân không phải là số ít. Bằng chứng là thị trường nhà cho thuê giá rẻ, đặc biệt ở “phân khúc” 3-4 triệu đồng/tháng, ở các thành phố lớn như HN, TP.HCM nhiều năm qua luôn sôi động.

2. Nhưng chẳng lẽ cứ phải mãi chấp nhận thực tế “người nghèo không có sự lựa chọn về nơi ở”. Xung quanh vấn đề này, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn Hải Dương) gợi mở về phân khúc nhà ở xã hội cho thuê. Theo bà Nga, hiện loại hình nhà ở xã hội đã được nhiều ưu đãi nhưng giá vẫn khá cao so với thu nhập của người lao động có thu nhập trung bình và thấp. Ví dụ ở Hải Dương, giá nhà ở xã hội dao động khoảng 11-14triệu/m2, với 1 căn khoảng 50m2 thì người lao động phải bỏ ra số tiền lớn, vượt khả năng chi trả  trong khi mức lương chỉ đủ sống, không có tích lũy hoặc tích lũy không đáng kể. Vì thế: "Nguyện vọng của rất đông người lao động ở đô thị mong được sở hữu một căn nhà ở xã hội nhưng dưới dạng cho thuê trả tiền hàng tháng chứ không phải mà mua đứt luôn. Khi ở những nơi như này, chắc chắn hạ tầng PCCC sẽ đảm bảo hơn", bà Nga nói.

Quan điểm này của đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, cũng đã được không ít chuyên gia gợi mở. Theo đó, nhà ở xã hội phải được điều chỉnh theo hướng tăng nhà ở cho thuê. Để sở hữu một căn hộ, dù trả góp với lãi suất ưu đãi, cũng vẫn là gánh nặng tài chính, vượt quá khả năng chi trả của nhiều người thu nhập thấp. Vì thế, thay vì loay hoay với giá bán nhà ở xã hội, tại sao chúng ta không cho thuê đúng đối tượng (người nghèo) với giá mà họ chấp nhận được?

3. Tuy nhiên, làm thế nào để phát triển mạnh được phân khúc nhà ở xã hội cho thuê lại là bài toán không dễ giải. Thậm chí ông Lê Hữu Nghĩa, Tổng giám đốc Công ty Lê Thành, doanh nghiệp chuyên đầu tư các dự án nhà ở xã hội ở TP HCM, khi chia sẻ tọa đàm Nhà ở xã hội: Thêm giải pháp cho thuê do báo Tuổi Trẻ tổ chức, chiều 18/5 đã thẳng thừng: "Doanh nghiệp làm nhà ở xã hội cho thuê là tự sát. Chỉ có nhà nước hoặc tổ chức công đoàn có sẵn nguồn tài chính và được giao đất sạch mới làm nổi". Theo ông Nghĩa, lãi vay cao, giá thuê phải thấp, pháp luật siết phần trăm lợi nhuận là những khó khăn khi chủ đầu tư làm nhà ở xã hội cho thuê.

Không chỉ ông Nghĩa, từ nhiều năm trước, nhiều chủ đầu tư đã không mặn mà làm nhà ở xã hội cho thuê vì chỉ riêng chuyện vốn phải mất từ 10 - 20 năm mới thu hồi được.

Dù vậy, để đảm bảo mục tiêu an sinh đang ngày càng cấp thiết, bài toán nhà ở xã hội cho thuê dù khó nhưng vẫn phải tìm ra cách giải, thậm chí buộc phải tìm ra lời giải nhanh chóng. Rút gọn các thủ tục, các rào cản về Luật đất đai và hỗ trợ về lãi suất cho các tổ chức, doanh nghiệp, tạo hành lang pháp lý thông thoáng cho chủ đầu tư dự án nhà ở bán và cho thuê là những gợi ý.

Bên cạnh đó, dĩ nhiên, không thể thiếu vai trò của Nhà nước. "Muốn có nhà ở xã hội cho thuê trước hết phải có nguồn cung, tiếp theo là giá cho thuê phải hợp lý. Hiện nay thị trường nhà ở xã hội cho thuê không có nhiều, muốn phát triển được thì Nhà nước phải đứng ra xây", Chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh gợi mở.

Trước đó, đại biểu Trần Hoàng Ngân cũng đồng nhất cho rằng Nhà nước cần đầu tư nhà ở xã hội để cho thuê. Trước ý kiến cho rằng Nhà nước không đủ nguồn lực thực hiện, đại biểu cũng làm rõ, qua rà soát cho thấy hiện có nhiều đất công, tài sản công để hoang phí mà nếu tiến hành rà soát, giám sát thì đây sẽ là nguồn lực tài chính rất lớn để đầu tư xây dựng nhà cho công nhân thuê.

Luật Nhà ở 2023 cùng với Luật Đất đai 2024 và Luật Kinh doanh bất động sản 2023 sẽ được trình Quốc hội xem xét có hiệu lực sớm từ 1/7/2024. Theo Luật Nhà ở sửa đổi, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam là cơ quan chủ quản đầu tư xây dựng dự án nhà ở xã hội cho công nhân, người lao động thuê. Hiện Tổng Liên đoàn đã thí điểm dự án 244 căn cho thuê ở Hà Nam.

Có sự đột phá hay lời giải khả thi nào cho bài toán an cư của người nghèo đô thị hay không, người nghèo có cơ hội được lựa chọn hay không, có lẽ vẫn còn phải… chờ đợi và hy vọng... 

Hà Anh