X

Video khôi phục Lễ hội Cầu ngư của ngư dân vùng biển làng Cam Lâm

Góp sức bảo tồn, phát huy lễ hội độc đáo đang bị mai một

Tục thờ Cá Ông tại làng Cam Lâm - xã Xuân Liên chiếm vị trí đặc biệt quan trọng trong đời sống tinh thần của người dân nơi đây. Một phong tục đã ăn sâu trong đời sống văn hoá nhằm thể hiện sự biết ơn của ngư dân dành cho Cá Ông, đồng thời là dịp để họ cầu mong, gửi gắm những hi vọng về một năm dong buồm ra khơi suôn sẻ, thuận lợi và bình an với những khoang thuyền đầy ắp lộc trời.

Theo sử sách, năm 1953, làng Cam Lâm tổ chức Lễ rước các Thánh vị Tôn thần (Thành Hoàng làng và Ngư ông). Mặc dù thời gian biến thiên, Lễ Cầu ngư dần mai một, nhưng vào ngày rằm, mồng một hằng tháng, ngư dân ở làng Cam Lâm vẫn dành niềm tin tâm linh, tín ngưỡng tuyệt đối cho Ngư Ông. Cho đến nay, làng Cam Lâm tiếp tục duy trì Lễ Cầu ngư nhưng mỗi năm một nghi thức khác nhau. Nguyện vọng chung của ngư dân là Lễ Cầu ngư sẽ được tổ chức một cách bài bản, hấp dẫn hơn, có sức lôi cuốn được nhiều tầng lớp nhân dân các thôn, xã lân cận như Cổ Đạm, Cương Gián cùng tham gia và trở thành lễ hội mang đậm nét văn hoá tín ngưỡng, văn hoá tâm linh truyền thống ở vùng quê nơi đây. Tuy nhiên mong muốn đó còn phải giải quyết nhiều vấn đề, như kinh phí, kịch bản lồng ghép phần lễ và hội...

Vài năm gần đây, địa phương đã kêu gọi lòng hảo tâm của những tập thể, cá nhân cùng bà con nhân dân, con em học tập, làm ăn sinh sống trên mọi miền Tổ quốc và nước ngoài  đồng lòng góp công, người góp của tu sửa lại đền Đông Hải “Ngư ông” cùng nhau xây dựng một lễ hội bài bản và trang nghiêm.

Vào dịp Tết cổ truyền hằng năm, dân làng náo nức đón xuân đồng thời tấp nập sửa soạn, mua sắm lễ vật và cùng nhau tập luyện các nghi thức để phục vụ cho Lễ hội Cầu ngư. Địa phương  tiến hành họp bàn, phân công các tiểu ban chỉ đạo rất cụ thể. Một số lo tập luyện cho phần lễ, phần hội, câu lạc bộ Trò Kiều, câu lạc bộ Dân ca Ví, Giặm. Số khác, như con dâu, con gái các dòng họ lo tập luyện văn nghệ, các trích đoạn, diễn xướng phục vụ bà con các buổi tối những ngày diễn ra lễ hội. Bởi đó là những món ăn tinh thần không thể thiếu được của bà con nhân dân nơi đây. Các đô vật ôn luyện để trổ tài thi thố; các tổ chức, như “Hội con gái. con dâu các dòng họ” cũng nô nức tập luyện các môn bóng chuyền, bóng đá nam, nữ để thi đấu. Các cụ cao niên say sưa luyện tài môn cờ tướng; trai làng lại chuẩn bị tay chèo môn đua thuyền truyền thống trên biển, mời các đội đua thuyền các xã bạn về cùng tham gia. Các bà, các chị tìm mua nếp ngon để gói bánh ống (đây là loại bánh truyền thống của làng gói để cúng lễ, tết, rất dẻo, không dùng nhân để dùng được lâu);  chọn các sản phẩm là những đặc sản mà làng coi là phẩm vật trời ban từ những mẻ tôm, mẻ cá đánh bắt trong năm để chế biến, thi tài trong dịp lễ hội, mang đậm truyền thống văn hoá quê hương.

Phần lễ, dân làng chọn ra một ban nghi lễ gồm các cụ cao niên hiền đức, có uy tín với bà con vạn chài và không vướng thời điểm đang tang chế. Tại đây, vị chánh bái dâng đồ tế lễ và đọc văn tế nói lên lòng biết ơn của dân làng đối với công đức của “Ngư thần” và cầu mong một mùa đánh bắt bội thu, thuyền bè ra khơi, vào lộng an toàn. Lễ Cầu ngư còn cầu mùa, cầu phúc, cầu thiện, cầu an, cầu lành, cầu cho thiên nhiên thuận hoà, đất nước thanh bình, làng xã yên vui, nhà nhà hạnh phúc.

Về phần hội, mọi người cùng tham gia các trò chơi dân gian vùng biển như: vật cổ truyền, đua thuyền, bơi lội, kéo co, đánh bóng chuyền bãi biển v.v... Về văn nghệ, các tích Trò Kiều và Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh là những loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc do các thành viên câu lạc bộ của làng biểu diễn. Đến tối, lễ phóng đăng trên biển, lễ thả thuyền cúng các linh hồn đã khuất trên biển đã diễn ra, thu hút đông đảo người dân về tham dự.

Ngư dân Hồ Văn Lịnh (thôn Lâm Vượng, xã Xuân Liên) chia sẻ: Lễ hội Cầu ngư mang nhiều giá trị tích cực của đời sống văn hoá tinh thần được tích tụ, gìn giữ bao đời. Nhưng theo thời gian, do nhiều nguyên nhân, đang bị mai một dần. Bởi vậy, việc giữ gìn, phát huy lễ hội này là nhiệm vụ cấp thiết, nhất là đối với những cư dân miền biển. “Năm nay, bà con rất phấn khởi khi được tham dự lễ hội Cầu ngư sau nhiều năm bị gián đoạn. Đến với lễ hội, chúng tôi cầu mong năm mới tàu thuyền vươn khơi đầy ắp cá tôm, người đi biển đều được bình an trước sóng gió”, ông Lịnh vui vẻ nói.

Tiếp thêm sức mạnh cho ngư dân bám biển

Đền Đông Hải nằm ở thôn Lâm Hải Hoa, xã Xuân Liên (trước đây là làng Cam Lâm). Làng Cam Lâm do 3 ông Trần Canh, Lê Công Toản và Nguyễn Như Tiến (có sách ghi là cụ Nguyễn Nhật Tân) xin bãi cát hoang ven biển rồi chiêu tập dân lập ấp. Từ mảnh đất cằn nay trở thành vùng đánh cá sầm uất.

Nghề đánh cá biển gắn với tập tục lâu đời của miền quê biển. Một buổi sáng, dân Cam Lâm thấy trên bãi cát làng có bộ xương cá voi trôi dạt vào. Vì cá voi được coi là cá thần (ngư thần), thường giúp ngư dân khi gặp nạn. Đã có nhiều chuyện kể lại khá ly kỳ. Như cá voi giúp nâng thuyền và đẩy vào gần bờ cứu người gặp nạn; người bị trôi ngoài biển thì cá voi nâng người và chở vào gần bờ, rồi lựa sóng để thả thuyền, thả người để sóng xô lên bãi cát... Những nghĩa cử ấy được con người ví cá voi như một vị thần, dân ở vùng này gọi là thần Đông Hải.

Xương cá voi khi dạt vào bờ, được bà con tổ chức lễ tang chôn cất chu đáo như người. Ngư dân còn lập bàn thờ; lúc đầu là một gian thờ sơ sài, nhưng khi cuộc sống của người dân biển sung túc hơn,  họ xây dựng hẳn một đền thờ rất nghiêm cẩn. Đền thờ này về sau được một triều Vua phong sắc hiệu thần Đông Hải là: “Đương giới quản hải đạo ngư ông lịch nậm linh ứng uông nhuận tùng ba lịch triều phong tặng hàm hoàng quang đại thượng đẳng tối linh thần”. Đền nằm hướng đông bắc, trên diện tích gần 2000m2, cấu trúc hình chữ đinh (giống chữ T) trông rất uy nghi, trầm mặc.

Chính giữa ngôi đền là mộ cá voi được ốp đá hoa cương màu đen (hai bên ngoài thượng điện có 17 mộ cá voi chôn sau). Phía trong là hương án xây, trên đặt bộ 3 long ngai bài vị bằng gỗ sơn son thếp vàng cùng bát hương và các đồ thờ thông dụng khác. Đền Đông Hải, xã Xuân Liên có 4 đạo sắc phong, năm 2017 được xếp hạng Di tích Lịch sử - Văn hoá cấp tỉnh.

Theo ông Đinh Trọng Liến, Trưởng ban làng Cam Lâm cho biết, Lễ Cầu ngư làng Cam Lâm có từ hàng trăm năm nay, tục thờ thần Cá Ông của người dân biển nơi đây cũng gắn liền với thờ Thành hoàng làng. Ban ngày làm phần tế lễ, sau phần tế lễ là tổ chức các trò chơi dân gian truyền thống, các trò thể thao; ban đêm tổ chức hát xướng rất vui và kéo dài hằng đêm. Ở Cam Lâm có Câu lạc bộ Trò Kiều từ rất lâu, những năm gần đây còn phát triển các loại hình nghệ thuật dân gian khác như Dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh. Lễ hội Cầu ngư được tổ chức tại Đền Đông Hải (ngôi đền có lăng của các Ngư thần).

Trong ngày diễn ra phần lễ của Lễ hội Cầu ngư, ngư dân sẽ tổ chức một cách trang nghiêm, cung kính với đầy đủ các nghi thức truyền thống, nghinh thần, rước sắc, đọc văn tế,… Lễ rước sắc chính là phần mở đầu của Lễ hội Cầu ngư (bắt đầu từ lăng Ông, tức là đền Đông Hải). Sau phần này, ngư dân sẽ tiếp tục thực hiện những lễ nghinh thuỷ, lễ rước hồn Thần Đông Hải. Trong buổi lễ, các thành viên trong Ban tế lễ được Ban tổ chức phân công cúng lễ theo phong tục cổ truyền tại Thượng điện, Trung điện và Hạ điện. Vật phẩm dâng cúng bao gồm các loại đặc sản của địa phương và hương, hoa. Sau khi dâng lễ vật, chủ tế sẽ đọc chúc văn và văn tế.

Trước và sau khi kết thúc nghi lễ cầu cúng, phần hội trong Lễ hội Cầu ngư sẽ được bắt đầu với một loạt những trò chơi dân gian, diễn xướng dân gian như Trò Kiều và dân ca Ví, Giặm Nghệ Tĩnh. Ngoài ra, mọi người còn tổ chức các hoạt động thể thao sôi nổi như đua thuyền, đi cà kheo, kéo co, đấu võ cổ truyền,... Tất cả hoạt động này tạo nên bầu không khí lễ hội vừa trang nghiêm nhưng cũng rất sôi động và thú vị.

Lễ hội Cầu ngư đã trở thành nét đẹp văn hóa tâm linh độc đáo được mong chờ nhiều năm nay của người dân làng biển Cam Lâm. Trong những ngày diễn ra lễ hội, dù bận rộn, nhưng người dân dành thời gian hội tụ về đền Đông Hải để khấn bái thần và cầu mong, gửi gắm những hy vọng về một năm trời yên biển lặng, thuyền bè ra khơi thuận lợi, trở về đầy ắp cá tôm. Lễ hội còn là dịp để người dân xã Xuân Liên và vùng lân cận gặp gỡ, thặt chắt tình đoàn kết gắn bó và chia sẻ kinh nghiệm, cùng nhau quyết tâm vươn khơi bám biển, phát triển kinh tế và xây dựng quê hương đẹp giàu.

Một số hình ảnh tại Lễ hội Cầu ngư làng Cam Lâm: