LTS: Thời gian vừa qua, báo Nhà báo và Công luận nhận được nhiều phản ánh xung quanh việc người dân sinh sống, cư trú trên địa bàn thành phố Hà Nội có người thân đã khuất (đã chết) gặp nhiều “gian nan” khi tìm nơi chôn cất trong các nghĩa trang nhân dân. Từ thực tế dân số đông đúc, nhu cầu tìm nơi chôn cất cho người thân trong các nghĩa trang nhân dân rất cao dẫn đến việc nhiều Tiểu ban quản lý nghĩa trang, quản trang có dấu hiệu trục lợi, tiến hành “phân lô” đất nghĩa trang, mua bán đất nghĩa trang trái phép. Thậm chí những người dân sinh sống lâu đời, có hộ khẩu thường trú tại địa phương nhưng khi muốn đưa người nhà vào chôn cất cũng phải chịu một mức phí “dịch vụ” rất lớn. Từ phản ánh, nhóm phóng viên báo Nhà báo và Công luận đã có nhiều tháng điều tra, làm rõ những dấu hiệu mua bán đất nghĩa trang trái phép trên địa bàn nhiều quận, huyện của thành phố Hà Nội. Cùng với đó, đã tìm gặp cơ quan liên quan, phỏng vấn các chuyên gia, đại biểu Quốc hội để tìm giải pháp ngăn chặn, xử lý nghiêm minh tình trạng này.

Tự nguyện đóng góp nhưng lại “ép” nộp tiền

Ngày 11/9/2017, Ủy ban nhân dân thành phố Hà Hội (UBND TP Hà Nội) có Quyết định số 30/2017/QĐ-UBND Ban hành Quy định quản lý, sử dụng nghĩa trang trên địa bàn TP Hà Nội (Quyết định số 30). Trong đó, có các nghĩa trang cấp xã do phường, xã, thị trấn quản lý bao gồm cả nghĩa trang thôn, xóm.

Đáng chú ý, quy định nêu rõ việc xử lý việc mua bán, chuyển nhượng đất trong nghĩa trang: Đơn vị, cá nhân quản lý nghĩa trang có trách nhiệm xây dựng các nội quy, quy chế nhằm ngăn ngừa không để xảy ra việc mua bán, chuyển nhượng đất tại nghĩa trang. Trường hợp đơn vị, cá nhân quản lý nghĩa trang thiếu trách nhiệm để xảy ra hiện tượng mua bán, chuyển nhượng đất, cơ quan quản lý cấp trên xem xét xử lý theo các quy định hiện hành.

Từ Quyết định số 30, UBND các quận, huyện trên địa bàn thành phố Hà Nội đã có các văn bản chỉ đạo về việc thực hiện quản lý nghĩa trang nhân dân. Trong đó, yêu cầu UBND các phường, xã, thị trấn phải thực hiện nghiêm theo Quyết định số 30.

Có thể thấy, UBND TP Hà Nội, các quận, huyện cũng đã có những văn bản chỉ đạo cụ thể nhằm tạo hành lang pháp lý để quản lý các nghĩa trang đảm bảo phù hợp phong tục tập quán, truyền thống văn hóa, nếp sống văn minh, tiết kiệm đất và giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

Tuy nhiên, qua tìm hiểu thực tế, chúng tôi nhận thấy việc quản lý các nghĩa trang nhân dân trên địa bàn nhiều quận, huyện của TP Hà Nội còn xảy ra những bất cập. Nhiều người dân phản ánh, người đã khuất muốn tìm chỗ chôn cất cũng không phải chuyện đơn giản, chỉ khi “nộp đủ tiền” theo yêu cầu thì việc mới êm xuôi. Thậm chí xảy ra tình trạng mua bán đất nghĩa trang một cách công khai, qua mặt cơ quan quản lý, chính quyền địa phương của các Tiểu ban quản lý nghĩa trang, quản trang (người trông coi nghĩa trang – PV).

Vào những ngày cuối năm 2022, chúng tôi có cuộc gặp mặt với ông Dương Văn – người dân phường Lĩnh Nam, quận Hoàng Mai, TP Hà Nội. Trong cuộc gặp, ông Văn luôn bày tỏ sự bức xúc về việc, mặc dù gia đình ông đã sinh sống ổn định, có hộ khẩu thường trú tại phường Lĩnh Nam. Nhưng khi mẹ ông là bà Đàm Thị T. qua đời, khi đưa vào chôn cất tại nghĩa trang nhân dân làng Trung Lập (phường Lĩnh Nam) thì lại phải đóng một khoản tiền được coi là: Kinh phí xây dựng cơ sở nghĩa trang – 1 mộ khô là 10 triệu đồng.

Theo ông Văn cho biết, khi mẹ ông qua đời, ông có làm đơn gửi đến UBND phường Lĩnh Nam xin cấp 2 suất đất xây mộ (trong đó 1 là cho mẹ ông Văn, 1 suất cho bố ông cũng đang bị ốm yếu) tại hàng số 9 trong khu vực nghĩa trang làng Trung Lập. Sau khi nhận đơn, UBND phường có phê duyệt và chuyển xuống Tiểu ban quản lý nghĩa trang Trung Lập để giải quyết theo nguyện vọng.

Tuy nhiên, sau khi gặp Tiểu Ban quản lý giải quyết thì không được theo nguyện vọng mà đã bị cắm xuống mộ số 11, 12 hàng số 5, 6. Ông Văn cho rằng, việc này là bất thường bởi việc chôn cất thực hiện theo hàng, lối. Nếu chưa hết hàng cũ thì không thể cắm hàng mới. Tuy nhiên, hiện trạng tại nghĩa trang làng Trung Lập đã cắm đến hàng số 7, 8.

Điều khiến gia đình ông bức xúc hơn đó là ngoài lá đơn có mẫu sẵn được Tiểu ban quản lý yêu cầu gia đình ông ký trong đó có ghi: “Tôi xin tự nguyện đóng góp đầy đủ kinh phí xây dựng hạ tầng, cơ sở của nghĩa trang theo quy định của làng” thì còn yêu cầu gia đình ông đóng 10 triệu đồng/1 hố và 2 hố là 20 triệu đồng.

Sau khi phản ánh tới lãnh đạo UBND phường Lĩnh Nam, ông Văn nhận được câu trả lời của một vị Phó Chủ tịch: “Anh ơi nếu nó bán như thế này thì bằng thuốc đau mắt rồi (bán đắt – PV), anh để yên để em xử lý, 10 triệu thì thôi anh chịu khó chấp nhận, anh nể tụi em làm ở phường anh nộp cho người ta 10 triệu/1 hố này người ta xây rồi, thì để em làm việc, anh đồng ý không?”, ông Văn nói và cho biết đành ngậm ngùi phải nộp tiền.

Cũng theo ông Dương Văn, tưởng chừng mọi việc dừng lại ở việc đã nộp tiền cho xong, nhưng sau khi ra báo với ông Nguyễn Văn Dũng, vợ là bà Lan - làm quản trang thì lại yêu cầu gia đình ông nộp thêm 10 triệu đồng cho 2 ngôi mộ. Lý do được đưa ra là tiền riêng của tổ dịch vụ xây mộ, nếu không nộp thì không được làm, gia đình cố tình làm thì sẽ gọi người đến cản trở.

Quá bất bình, gia đình ông Dương Văn về liên hệ với ông Dương Văn Được – Trưởng tiểu Ban quản lý nghĩa trang làng Trung Lập thì được ông này cho biết, 20 triệu đồng nộp trước đó là tiền đất, còn tiền xây dựng mộ phải nộp riêng cho ông Dũng, bà Lan.

Ông Dương Văn bức xúc: “Thực tế người chết bây giờ cũng không được yên bởi đòi hỏi chi phí từ Tiểu Ban quản lý, người sống gia đình khá giả thì có thể lo được, chứ gia đình khó khăn thì lấy đâu ra 20 triệu để nộp. Đơn thì nói là tự nguyện nhưng thế này chẳng khác gì là ép buộc. Tôi nói thẳng luôn là chi phí xây 2 ngôi mộ khô kia chẳng đến 10 triệu đồng; Không biết họ lấy đâu ra cơ sở để tính 10 triệu/1 ngôi mộ nữa?”.

Hét giá với “người lạ”

Qua tìm hiểu, chúng tôi được biết, không chỉ có gia đình ông Dương Văn phải chịu hoàn cảnh “tự nguyện như ép buộc” mà có nhiều trường hợp phản ánh cũng nộp những khoản tiền "tự nguyện" cho Tiểu ban quản lý nghĩa trang làng Trung Lập lên tới cả chục triệu đồng. Đó là đối với những người có hộ khẩu thường trú tại địa phương, còn đối với những “người lạ” (người không có hộ khẩu thường trú tại địa phương – PV) khi có nguyện vọng, nhu cầu muốn chôn cất người dân ở nghĩa trang Trung Lập thì sẽ phải làm cách nào, giá là bao nhiêu/1 ngôi mộ?

Theo phản ánh, có những trường hợp người không có hộ khẩu thường trú tại địa phương phải trả đến cả trăm triệu đồng/1 ngôi mộ tại nghĩa trang làng Trung Lập.

Để tìm hiểu thực hư của sự việc này, chúng tôi đã có mặt tại nghĩa trang làng Trung Lập, trong vai người có nhu cầu muốn có một ngôi mộ chôn cất người thân sắp qua đời, tại đây, chúng tôi gặp được ông Nguyễn Văn Dũng, vợ là bà Lan – làm Tổ dịch vụ, quản trang tại nghĩa trang này.

Sau khi trình bày nguyện vọng, bà Lan không ngần ngại giới thiệu với chúng tôi về quy trình, thủ tục để có thể sở hữu một ngôi mộ cho người thân nhưng điểm mấu chốt là mức giá khiến chúng tôi “ngã ngửa” là: 170 triệu đồng. Để nhấn mạnh về sự “khan hiếm” đất mộ, bà Lan cho biết, chỉ còn một ngôi mộ duy nhất. “Nếu em lấy thì chỉ còn 1 ngôi mộ duy nhất, có nhà lúc 11 giờ 30 trưa họ hỏi đấy, cho một đứa trẻ có 5 tháng thôi. Nếu nhà kia nó lấy trước thì nhà em thôi, còn nếu nhà em lấy trước thì nhà kia phải để lại”, bà Lan nói.

Sau đó, bà Lan dẫn chúng tôi đi xem diện tích, khu vực ngôi mộ hiện đã xây dựng hoàn chỉnh, chỉ việc đưa hài cốt về an táng. Tại đây, chúng tôi có gặp một người đàn ông đang thi thăm mộ, người này cho biết đang sinh sống, có hộ khẩu ở bên phường Vĩnh Tuy (Hà Nội) nhưng đã mua đất mộ ở nghĩa trang Trung Lập để đưa người thân về chôn cất từ nhiều năm nay. “Chú mua ở đây được mấy năm rồi, cứ có tiền là mua được chứ chẳng cần biết hộ khẩu ở đâu”, người đàn ông nói và cho biết năm ngoái 1 suất mộ ở đây bán 100 triệu đồng.

Khi chúng tôi thắc mắc về pháp lý, lập tức vợ chồng ông Dũng, bà Lan trấn an: “Ở đây thu tiền có giấy tờ đàng hoàng. Nếu các em mua hố đấy thì về phô tô thẻ căn cước của người nhà, sau khi mất có giấy chứng tử xong đưa cho chị sẽ có giấy tờ đầy đủ, có đơn mai táng, có đóng dấu của làng cho em”.

Để làm chúng tôi tin tưởng hơn, bà Lan còn cho chúng tôi xem sổ sách thu tiền chăm sóc nghĩa trang, cùng hàng chục trường hợp khác (có hộ khẩu thường trú không phải ở phường Lĩnh Nam) đã đến mua đất, chôn cất người thân tại nghĩa trang làng Trung Lập. Bà Lan lấy ví dụ có trường hợp bên quận Hoàn Kiếm (Hà Nội) đã đến mua đất nghĩa trang từ lâu, bà phải vào trong làng tra cứu lại sổ sách, làm lại giấy tờ để họ đưa người thân vào chôn cất và được an táng ở Khu D, mộ số 39.

Sau khi làm việc với bà Lan, chúng tôi xin phép ra về với lý do số tiền quá lớn, phải có sự bàn bạc trong gia đình. Lúc này, bà Lan có có xin số điện thoại chúng tôi và nói rằng, có gì nên thông tin sớm để bà còn “giữ chỗ”.

Mời độc giả đón đọc kỳ 2: Mua đất nghĩa trang dễ như “mua rau”, xuống tiền giữ chỗ từ khi còn sống

Nhóm phóng viên