“Làng Gạ có gốc cây đề/ Có sông tắm mát, có nghề thổi xôi"

Từ tờ mờ sáng, khi mặt trời còn chưa tỏ, khắp các mái ngói của làng Gạ đã sáng đèn, nghi ngút khói thổi xôi, cứ mỗi độ tết đến xuân về, nơi đây lại nhộn nhịp hơn bao giờ hết.

Có mặt tại nhà anh Nguyễn Đình Dũng (sinh năm 1973, tổ 17, cụm 3, phường Phú Thượng) từ lúc 3h sáng, đã thấy anh chuẩn bị gần xong tất cả nguyên liệu, hỏi ra mới biết, dịp tết nguyên đán cận kề, những người dân làng Gạ phải dậy từ 1h sáng để kịp thổi xôi phục vụ ngày lễ lớn.

Theo anh Dũng, trung bình mỗi ngày sẽ chế biến 30 đến 40kg gạo nếp. Một gia đình có từ 1 - 3 người đi bán, trung bình 10kg gạo nếp cho ra thành phẩm có thể kiếm được khoảng 300 đến 500 ngàn đồng, tùy vào từng dịp mà giá sẽ chênh lệch chút ít.

Để có được những nắm xôi hương vị thơm dẻo, ít ai biết được những vất vả, công phu của người làm nghề. Muốn đáp ứng được tiêu chuẩn chọn lựa của khách hàng, phải chuẩn bị đủ các loại xôi khác nhau như: Xôi vò, xôi xéo, xôi lạc, xôi đỗ xanh, xôi gấc, xôi dừa…

Công đoạn chuẩn bị được bắt đầu ngay sau khi bán hết xôi, về tới nhà phải ngâm gạo, đỗ ngay để chuẩn bị cho phiên chợ sáng sớm hôm sau. Vậy nên có những hộ gia đình phải luân phiên nhau làm cả ngày lẫn đêm, đặc biệt dịp lễ Tết.

Theo những người nấu xôi lão luyện ở làng, để xôi ngon, quan trọng là nguyên liệu làm xôi phải chuẩn. Gạo nếp phải là loại nếp cái hoa vàng, chọn kỹ. Các loại đậu cũng là loại ngon. Sau khi lựa chọn nguyên liệu, giai đoạn xử lý và chế biến cũng quan trọng không kém và đòi hỏi nhiều kinh nghiệm, người nhào trộn phải đều tay và cử chỉ nhịp nhàng. Mỗi mẻ xôi phải trải qua các công đoạn: Đãi, ngâm, vo, đồ xôi bằng xửng hấp,... có thế xôi mới đạt chuẩn độ dẻo, thơm, ngon.

Bí quyết để có một nồi xôi ngon, theo kinh nghiệm của anh Dũng là xôi phải được nấu hai lửa: Lần thứ nhất, gạo nếp được nấu cách thủy khoảng 30 phút để xôi chín khoảng 70%. Qua sáng hôm sau, phần xôi được vẩy nước, bóp đều rồi đem đồ lại lần hai.

Nghề nấu xôi tuy vất vả vì thức khuya, dậy sớm để hoàn tất nhiều công đoạn trải dài từ 15 - 20 giờ nhưng ngày nay, bếp điện thay rơm, than, củi cũng như máy xay thay cho việc giã cối,... đã phần nào giúp người làm xôi bớt cực nhọc.

Ngày nay, người làng Gạ đã áp dụng công nghệ hiện đại vào đồ xôi. Thay vì đồ thủ công như ngày xưa thì được đồ bằng chõ xôi cỡ lớn bằng điện.

Hương vị quê hương

Làng Gạ, cả làng nấu xôi, thế hệ này truyền cho thế hệ khác, nghề nấu xôi cứ thế được gìn giữ suốt nhiều đời.

Ngày xưa người Kẻ Gạ chỉ nấu xôi đậu xanh và xôi gấc nhưng giờ đã bổ sung thêm nhiều loại xôi khác nhau để phục vụ khách hàng. Trong đó, nấu xôi xéo và xôi đỗ là vất vả hơn cả.

Xôi Kẻ Gạ cũng có nhiều hương vị và thành phần mà đặc trưng là xôi vừng dừa và xôi gấc. Được dùng vào nhiều mục đích khác nhau: xôi ăn sáng, xôi tiệc cưới, tiệc sinh nhật, tiệc chiêu đãi và nắm xôi be bé thơm ngon ấy còn được làm quà người ta biếu cho nhau ấm lòng. Nghề nấu xôi đã góp phần quan trọng để người dân làng Gạ xóa được đói, giảm được nghèo, làm giàu chính đáng.

Anh Dũng chia sẻ đầy tự hào: “Xôi làng Gạ không chỉ là một nghề để mưu sinh mà đây còn là nét đẹp văn hoá ông cha để lại, điều đặc biệt mà không nơi nào có được, đây là hương vị của Tết, hương vị của quê hương…”

Thật vậy, mùi xôi thơm nức hoà quyện vào cái se lạnh những ngày giáp Tết, lại làm cho những người con xa xứ thêm phần nhớ quê nhà.

Bài và ảnh Hoàng Diệp