Ngày 3/12, tại ở xã Hợp Thành, UBND thành phố Lào Cai phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Lào Cai tổ chức hoạt động phục dựng và bảo tồn Tết cơm mới của người Xá Phó.

Đây là một trong những nội dung triển khai thực hiện Dự án 6 về "Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch" thuộc Chương trình MTQG phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2023 trên địa bàn tỉnh Lào Cai.

Người Xá Phó ở Lào Cai thuộc nhóm dân tộc Phù Lá, cư trú chủ yếu tại các huyện Sa Pa, Văn Bàn và thành phố Lào Cai. Trải qua lịch sử phát triển, người Xá Phó đã hình thành nên nhiều giá trị văn hóa truyền thống độc đáo, đậm nét bản sắc riêng biệt, trong đó có Tết mừng cơm mới.

Tuy nhiên, quá trình phát triển của xã hội cũng khiến cho một số bản sắc văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số bị phai nhạt, thậm chí là mai một và biến mất khỏi đời sống cộng đồng.

Tết cơm mới của người Xá Phó được tổ chức hằng năm vào tháng 8 hoặc tháng 10 âm lịch. Khi những bông lúa ngoài ruộng hoặc trên nương trĩu bông, người Xá Phó náo nức tổ chức nghi lễ rước hồn mẹ lúa về kho để nghỉ ngơi, chuẩn bị cho một năm canh tác mới.

Đồng thời, dâng cơm mới mời tổ tiên, mừng cho mùa màng bội thu, cầu mưa thuận gió hòa, làm ăn phát đạt, mùa màng tươi tốt, con cháu mạnh khỏe và bày tỏ sự tôn kính lên ông bà tổ tiên đã khuất.

Đây cũng là dịp để đồng bào Xá Phó cùng nhau vui chơi, với các trò chơi dân gian sôi động như đánh yến, tó má lẹ, đánh quay, tung còn, kéo co, đi cà kheo, múa xoè và những tiết mục văn hóa văn nghệ đặc trưng của dân tộc.

Trong Tết mừng cơm mới  của dân tộc Xá Phó thì nghi lễ đón "hồn lúa mới" hay rước "hồn lúa mới" về nhà là quan trọng nhất.

Xuất phát từ quan niệm vạn vật hữu linh và sự trân trọng giá trị của cây lúa trong đời sống sản xuất và sinh hoạt, người Xá Phó đã “thiêng hóa” hình ảnh cây lúa trong tâm thức tín ngưỡng tộc người, họ đều cho rằng cây lúa cũng có linh hồn. Do đó, mỗi khi tổ chức Tết mừng cơm mới mỗi gia đình phải đi rước “hồn lúa mới” từ cánh đồng, nương rẫy về nhà. Hình tượng cây lúa và “hồn lúa” trong tâm thức của người dân mang đậm tính nhân văn, bản sắc văn hóa tộc người.

Sau các nghi lễ giữ hồn lúa, hái lúa, bó lúa, gùi lúa về gia đình, mâm cơm mới được trang trọng dâng lên bàn thờ tổ tiên, mừng cho mùa màng một năm bội thu. Tiếp đó là phần hội với các tiết mục mang đậm bản sắc của người Xa Phó, như: Múa nghi lễ tra lúa nương, hát dân ca giao duyên, biểu diễn sáo cúc kẹ cùng với các trò chơi đánh yến, tung còn, đi cà kheo, đánh quay, kéo co và xoè kèn ma nhí... thu hút đông đảo bà con dân bản tham gia.

Việc tổ chức phục dựng và bảo tồn Tết cơm mới của người Xá Phó ở xã Thống Nhất, thành phố Lào Cai với mục tiêu từng bước tạo thành điểm nhấn trong du lịch trải nghiệm trên địa bàn Lào Cai.

Theo Ban tổ chức, hiện nay du khách đến với Lào Cai có xu hướng khám phá, trải nghiệm những nét văn hóa độc đáo của đồng bào các dân tộc, việc bảo tồn, phát huy Tết cơm mới của dân tộc Xá Phó với phương châm vừa bảo tồn văn hóa vừa tạo sản phẩm du lịch độc đáo mang đậm bản sắc phục vụ phát triển du lịch địa phương.

Do đó, để phát huy hiệu quả nguồn lực đầu tư của nhà nước, xã hội và cộng đồng trong việc bảo tồn, phát huy di sản Tết mừng cơm mới của người Xá Phó, trong quá trình nghiên cứu tổ chức phục dựng cần khai thác và phục dựng những chi tiết độc đáo nhất, ý nghĩa nhất đối với đời sống tinh thần và tín ngưỡng của người Xá Phó hướng đến mục tiêu “bảo tồn sống” các giá trị di sản.

Ngoài việc phục dựng và bảo tồn các giá trị di sản văn hóa phi vật thể, thì cộng đồng người Xá Phó ở xã Thống Nhất còn được quan tâm đầu tư xây dựng công trình nhà văn hoá cùng đầy đủ các trang thiết bị để phục vụ đời sống tinh thần của người dân.

Đây chính là những lợi ích đem lại từ quá trình thực hiện Đề án 6 của Chính phủ, khiến người dân tộc Xá Phó nói riêng, và cộng đồng các dân tộc thiểu số ở Lào Cai đều rất vui mừng.

Khánh Ngọc