Lễ Vu Lan và Xá tội vong nhân là 2 lễ đều được cúng vào ngày Rằm tháng 7, nhưng lại xuất phát từ những điển tích riêng biệt.

Theo Giáo hội phật giáo Việt Nam, lễ Vu Lan là để cầu siêu cho cha mẹ nhiều đời được siêu thoát, trong khi ý nghĩa của xá tội vong nhân cúng cho những vong hồn không nơi nương tựa, không người thờ cúng.

Nguồn gốc ngày lễ Vu lan

Lễ Vu Lan hay còn gọi là lễ báo hiếu có nguồn gốc từ Đạo Phật Bắc Tông (Đại thừa), là một ngày lễ chính của Bắc Tông. Câu chuyện nguồn gốc ra đời của ngày này liên quan đến sự tích về đại đức Mục Kiền Liên (đệ tử của Phật Thích Ca) với lòng đại hiếu đã cứu mẹ mình ra khỏi kiếp ngạ quỷ.

Theo kinh Vu Lan bồn, Mục Kiền Liên đã tu luyện thành công nhiều phép thần thông. Mẫu thân ông là bà Thanh Đề đã qua đời, ông tưởng nhớ và muốn biết bây giờ mẹ như thế nào nên dùng mắt phép nhìn khắp trời đất để tìm. Thấy mẹ mình, vì gây nhiều nghiệp ác nên phải làm ngạ quỷ, bị đói khát hành hạ khổ sở, ông đã đem cơm xuống tận cõi quỷ để dâng mẹ.

Do đói ăn lâu ngày nên mẹ của ông khi ăn đã dùng một tay che bát cơm của mình đi tránh không cho các cô hồn khác đến tranh cướp, vì vậy khi thức ăn đưa lên miệng thức ăn đã hóa thành lửa đỏ.

Mục Liên quay về tìm Phật để hỏi cách cứu mẹ, Phật dạy rằng: "Dù ông thần thông quảng đại đến đâu cũng không đủ sức cứu mẹ ông đâu. Chỉ có một cách nhờ hợp lực của chư tăng khắp mười phương mới mong giải cứu được. Ngày rằm tháng bảy là ngày thích hợp để cung thỉnh chư tăng, hãy sắm sửa lễ cúng vào ngày đó".

Làm theo lời Phật, mẹ của Mục Liên đã được giải thoát. Phật cũng dạy rằng chúng sinh ai muốn báo hiếu cho cha mẹ cũng theo cách này (Vu Lan Bồn Pháp). Từ đó ngày lễ Vu Lan ra đời.

Nguồn gốc ngày lễ Vu Lan

Theo tín ngưỡng dân gian, từ ngày 2 đến 15 tháng 7 âm lịch, Quỷ môn quan được mở để các vong hồn được trở lại dương thế. Ngay cả những linh hồn tội lỗi, khi còn sống gây nhiều tội ác nên khi chết bị đọa vào địa ngục, trong dịp này cũng được tha ra để hưởng lộc cúng của nhân gian. Vì thế, rằm tháng bảy cũng được coi là ngày xá tội vong nhân.

Trong dịp này, các gia đình soạn lễ cúng ông bà tổ tiên, người thân đã khuất, đồng thời cúng thực phẩm, tiền vàng cho các cô hồn dã quỷ không có thân nhân, vất vưởng lang thang. Hành động này vừa thể hiện truyền thống uống nước nhớ nguồn, vừa thể hiện chất nhân văn, nhân đạo của người Việt. 

Để cho các vong hồn này không quấy nhiễu đời sống và có thể siêu thoát thì người ta cúng cháo loãng, gạo, bỏng, muối…

Truyền thuyết khác nói rằng, phật A Nan Đà khi đang ngồi trong tịnh thất thì có một con quỷ miệng lửa (diệm khẩu) hiện lên báo, 3 ngày nữa ông sẽ chết và hóa thành quỷ đói. Cách duy nhất để sống đó là cúng cho bọn quỷ đói thức ăn để được tăng thọ.

Ngài còn được Phật truyền cho bài chú "Cứu Bạt Diệm Khẩu Ngạ Quỷ Ðà La Ni", đem tụng trong lễ cúng để được thêm phước.