Bước ngoặt gia nhập WTO

Kể từ khi làn sóng lớn của các nhà đầu tư nước ngoài đổ về Trung Quốc vào cuối những năm 1980, Trung Quốc thường xuyên ‘cảm nhận được những tảng đá’ của quá trình toàn cầu hóa, điều chỉnh sự cân bằng của mình thông qua cơ sở hạ tầng quy định, gần đây nhất là sự thay đổi với Luật Đầu tư nước ngoài mới.

Cuối những năm 1990, Trung Quốc bắt đầu khởi động các cuộc đàm phán gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Chính quyền Trung Quốc lúc ấy chịu sự giám sát của luật pháp quốc tế. Đường lối cải cách do Chủ tịch Giang Trạch Dân và Thủ tướng Chu Dung Cơ đứng đầu coi WTO là cơ hội để cải tổ trong tương lai và thu hút các nhà đầu tư nước ngoài, nhưng cũng cẩn thận duy trì tầm nhìn Đặng Tiểu Bình về "chủ nghĩa xã hội với các đặc điểm Trung Quốc".

Các quy định của Trung Quốc đã phát triển để đáp ứng với thực tế chính trị mới này, sau khi trở thành thành viên chính thức của WTO năm 2001. Cuối cùng, ‘học thuyết Ba đại diện’ đã công nhận ‘lực lượng sản xuất’ của thị trường. Nền tảng của hệ thống pháp luật thương mại hiện đại được đặt ra thông qua các quy chế thương mại liên quan đến hợp đồng, công ty, thủ tục dân sự và chứng khoán.

Những cải cách này đã khởi đầu cho một kỷ nguyên huyền thoại của sự phát triển cao. Tỷ lệ tăng trưởng GDP thực tế ở mức 10% trong 5 năm. Từ năm 2002 đến 2007, xuất khẩu đã tăng 30% hàng năm. Thị trường bất động sản bùng nổ, được thúc đẩy bởi GNI (thu nhập quốc dân), bình quân đầu người tăng từ 3.500 đô la Mỹ năm 2002 lên 6.830 đô la Mỹ năm 2007.

Sự quan tâm của nước ngoài đối với Trung Quốc cũng tăng mạnh. Các doanh nghiệp nước ngoài chiếm 28% sản lượng công nghiệp quốc gia của Trung Quốc trước khi gia nhập WTO. Đến năm 2003, con số này đã tăng lên 36%.

Ngay từ đầu, mục tiêu chính của Trung Quốc đằng sau việc thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) là tạo ra việc làm. Trung Quốc kỳ vọng việc gia nhập WTO của họ sẽ bổ sung khoảng 10 triệu việc làm cho nền kinh tế Trung Quốc nếu tăng trưởng tăng 2,9% hàng năm.

Cho đến khi Luật hợp đồng lao động được ban hành vào năm 2008, áp lực giảm chi phí lao động đã giảm xuống, với các doanh nghiệp tiết kiệm 20-30% hóa đơn lao động bằng cách bỏ qua các khoản đóng bảo hiểm xã hội.

Một thị trường lao động tương đối không được kiểm soát đã thu hút FDI từ khu vực sản xuất toàn cầu, chiếm hơn 60% vốn FDI vào trong giai đoạn này.

Mong muốn thu hút và giữ lại công nghệ nước ngoài của Trung Quốc đã thúc đẩy sự phát triển của luật gia nhập thị trường. Chính phủ Trung Quốc chỉ công nhận một số hình thức quan hệ đối tác thương mại như liên doanh cổ phần, liên doanh theo hợp đồng và các doanh nghiệp nước ngoài sở hữu 100% vốn, với các liên doanh (JV) nhanh chóng trở thành phương thức được lựa chọn.

Những quan hệ đối tác này cho phép các nhà đầu tư phòng ngừa rủi ro trong khi hưởng lợi từ chuyên môn thiết yếu của địa phương. Đến năm 2006, 49% nhà đầu tư nước ngoài vào Trung Quốc thông qua các liên doanh.

Sự lan tỏa về địa lý của FDI cũng đã thay đổi theo thời gian. Các khu vực ven biển của Trung Quốc, nơi có các Đặc khu kinh tế (SEZ) tiên phong, là những khu vực thu hút đầu tiên và lớn nhất của FDI. Đến năm 2011, các SEZ ở các vùng ven biển chiếm 22% GDP của Trung Quốc, 45% vốn FDI và đã tạo ra 30 triệu việc làm.

Tầm nhìn rộng lớn

Tất cả những thành tựu này đều xuất phát từ tầm nhìn chính trị rộng lớn hơn của Trung Quốc - thu hút vốn nước ngoài bằng cách cung cấp chi phí sản xuất thấp hơn, đồng thời mở rộng việc làm và tiếp cận công nghệ.

Các nhà lãnh đạo Trung Quốc củng cố niềm tin của họ vào tính ưu việt tương đối của ‘mô hình Trung Quốc’ vào năm 2008. Năm 2012, ông Tập Cận Bình tiếp quản quyền lãnh đạo Trung Quốc từ ông Hồ Cẩm Đào. Chủ tịch Tập Cận Bình có hai đường lối chính trị: chủ nghĩa cải cách và chủ nghĩa dân tộc. Nhà cải cách dành giá trị lớn cho tốc độ đổi mới và tiến bộ công nghệ cao hơn. Người theo chủ nghĩa dân tộc hướng tới việc khôi phục lại vinh quang đã mất của Trung Quốc - ‘tư tưởng Tập Cận Bình’ của ông chào đón ‘sự trẻ hóa tuyệt vời’ về sức mạnh kinh tế và sức mạnh quân sự của Trung Quốc.

Các đô thị rộng lớn của Trung Quốc trở thành sự phản ánh sự tiến bộ của Trung Quốc sau năm 2008. Họ là nơi tập trung tầng lớp trung lưu đang phát triển với thu nhập tăng nhanh. Doanh số bán hàng tiêu dùng đã tăng từ dưới 2 nghìn tỷ đô la Mỹ năm 2008 lên khoảng 5 nghìn tỷ đô la Mỹ vào năm 2019. Chi tiêu tự do ở thành thị tăng 9% trong giai đoạn 2010–2014.

FDI dần chuyển hướng sang nhu cầu trong nước do lợi thế so sánh của Trung Quốc mất dần nhờ yếu tố chi phí sản xuất thấp hơn. Điều này đã làm thay đổi cơ cấu ngành của đầu tư nước ngoài khi sản xuất giảm do tỷ trọng của FDI, trong khi công nghệ, dịch vụ CNTT, hàng không vũ trụ, giao thông vận tải và dịch vụ tài chính tăng lên.

Lúc này, luật pháp đòi hỏi sự tinh vi và chuyên biệt là cần thiết để thu hút các loại công ty nước ngoài mới. Thử nghiệm Khu Thương mại Tự do Thượng Hải vào năm 2013 được coi là tiêu chuẩn để cung cấp một môi trường pháp lý đồng bộ với các tiêu chuẩn quy định quốc tế. Luật Công ty sửa đổi cùng với Chương trình Thí điểm Cổ phần Ưu tiên phản ánh quyết tâm của Bắc Kinh trong việc cạnh tranh trên thị trường tài chính toàn cầu, trong khi Chiến lược Sở hữu trí tuệ Quốc gia năm 2008 chỉ ra quyết tâm thúc đẩy đổi mới.

Các lĩnh vực định hướng xuất khẩu và sử dụng nhiều lao động hiện phải đối mặt với áp lực do chi phí sản xuất tăng và các quy định nghiêm ngặt hơn về môi trường. Khi Trung Quốc tăng cường chuỗi giá trị, đường bờ biển phía đông tượng trưng cho sự phát triển vượt bậc mới được hình thành trong khi các khu vực phía tây và miền trung đã trở thành tuyến đầu trong chuỗi giá trị sản xuất.

Với tốc độ tăng trưởng FDI bão hòa, Trung Quốc đã đưa ra một loạt cải cách mới trong năm nay. Luật Đầu tư nước ngoài năm 2020 chuyển các nhà đầu tư nước ngoài từ vị trí danh nghĩa thành bệ đỡ quốc gia, bằng cách hợp nhất ba luật đầu tư nước ngoài riêng biệt cho các tổ chức có vốn nước ngoài.

Luật mới cấm chuyển giao công nghệ cưỡng bức, mang lại cho các tập đoàn đa quốc gia cho đến nay mức độ chắc chắn về chính sách không giới hạn, bằng cách mở rộng các biện pháp bảo vệ pháp lý. Những thay đổi này cũng thể hiện tham vọng của Trung Quốc trong việc nuôi dưỡng sự đổi mới bằng cách hứa hẹn bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và tính linh hoạt trong tái cơ cấu xuyên biên giới.

Trong tương lai cũng như trong quá khứ, các quy định đầu tư của Trung Quốc sẽ đáp ứng mức độ và bản chất của FDI, trong khi các nhà đầu tư điều chỉnh các quy định do chính phủ Trung Quốc đặt ra. Luật Đầu tư nước ngoài mới ở nhiều góc độ, như một sự tiếp nối các chính sách của quá khứ và được thay đổi trong điều kiện hoàn cảnh mới.   

Luật đầu tư nước ngoài mới của Trung Quốc được xem là sự thay đổi phù hợp thời cuộc và mang lại hy vọng thúc đẩy kinh tế trong tương lai.