Đó là những câu cuối của bài thơ "Bài hát ấy vẫn còn dang dở"- một trong những bài thơ cuối cùng nhà thơ, nhà biên kịch Lưu Quang Vũ viết tặng người vợ thương yêu của mình- nhà thơ Xuân Quỳnh, với sự da diết "đụng" tới cõi hư vô, như một “định mệnh”… một lần nữa được cất lên tại khán phòng Nhà hát Lớn Hà Nội trong chương trình “Đêm thơ, nhạc, kịch “Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh: Tình yêu ở lại”, diễn ra tối 26/8 đã gieo vào lòng khán giả- những người yêu mến, ngưỡng mộ họ bao niềm xúc động khi nhớ lại những kỷ niệm gắn liền với vợ chồng cố nghệ sĩ tài hoa này.

Những ký ức không thể nào quên.

Mặc dù còn gần 1h đồng hồ nữa buổi lễ mới bắt đầu, nhưng trước cửa và hành lang Nhà hát Lớn, Hà Nội, khán giả- là những người thân gia đình, bạn bè văn nghệ sĩ, người hâm mộ của vợ chồng nhà thơ, nhà viết kịch Lưu Quang Vũ- Xuân Quỳnh đã đến rất đông và rất sớm. Họ tranh thủ trò chuyện, nghẹn ngào ôn lại những kỷ niệm, dạo bước và chụp ảnh lưu niệm quanh khu trưng bày phía ngoài Nhà hát như một triển lãm sắp đặt nhỏ, những bức áp phích giới thiệu những vở kịch nổi tiếng của Lưu Quang Vũ, những bức ảnh tư liệu, những trang bản thảo còn dang dở… 

Và khán phòng Nhà hát Lớn khi buổi lễ bắt đầu không còn một chỗ trống, tràn ngập một không khí trang trọng và đầy xúc động… những người yêu mến nhà thơ, nhà biên kịch Lưu Quang Vũ và nhà thơ Xuân Quỳnh có mặt tại đây để cùng tưởng nhớ về cuộc đời và những dấu ấn sáng tạo của hai người thân yêu, đáng trọng đó. Dù cặp vợ chồng nhà thơ, nhà viết kịch Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh đã rời xa cuộc đời đến nay tròn 30 năm nhưng những ký ức, cảm xúc, niềm thương nhớ lại ùa về vẫn còn nguyên vẹn và sự ngưỡng mộ từ phía công chúng, bạn bè dành cho họ vẫn luôn còn mãi. Sau 15 năm gắn bó, bây giờ anh chị lại tiếp tục bên nhau, vĩnh viễn bên nhau cùng tình yêu bất tử của mình.

30 năm trôi qua mà như một chớp mắt. Cũng vào "mùa thu vàng hoa cúc" này của 30 năm trước, chiều ngày 29/8/1988 Lưu Quang Vũ- Xuân Quỳnh và con trai Lưu Quỳnh Thơ, họ đã vĩnh viễn ra đi cùng nhau trong một chuyến đi từ phía biển. Cái "chuyến xe định mệnh" ấy cướp đi của làng văn nghệ nước nhà một gia đình nghệ sĩ rất đỗi tài hoa. Sự ra đi đột ngột và tang lễ của ba người đã trở thành một sự kiện gây chấn động, bàng hoàng cho khán giả cả nước và bạn bè văn nghệ sĩ quốc tế.

Những kỷ niệm như vẫn còn tươi rói về những ngày đẹp nhất mà họ đã sống, đã cống hiến cho nghệ thuật, những nỗi đau vẫn còn hằn sâu trong ký ức người ở lại, như vừa mới hôm qua.

Với tình cảm yêu thương, trân quý vợ chồng, gia đình cố nhà thơ, nhà viết kịch Lưu Quang Vũ- Xuân Quỳnh, mặc dù đã từng gặp nhau trong nhiều lần tưởng niệm trước song tại buổi lễ này, NSND Doãn Châu, NSƯT Lê Chức, Nhà phê bình- TS. Nguyễn Thị Minh Thái, nhà thơ Anh Ngọc, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên, nhạc sĩ Nguyễn Cường, nhà thơ Trần Đăng Khoa, nhà thơ Hồng Thanh Quang, nhà văn Ngô Thảo... khi nhắc nhớ về những kỷ niệm với 2 con người tài năng tột bậc mà bình dị, luôn sống và nghĩ cho người khác, đến tận giây phút cuối đời vẫn gắn bó bên nhau vẫn không giấu nổi sự xúc động, khiến khán giả rưng rưng nghẹn ngào.

NSƯT Lê Chức nghẹn lời khi kể phút giây ông cậy nắp quan tài, đưa thi hài 3 người vào nhà lạnh. NSND Doãn Châu nhắc lại lời cuối cùng mà bạn ông- nhà thơ Lưu Quang Vũ đã nói cùng ông trong đêm định mệnh cuối cùng, bên bờ biển, rằng "Dù cuộc đời có khó khăn, vất vả đến đâu, chúng ta cũng phải cố gắng vượt qua, cũng phải sống thật đẹp, thật có ích cho cuộc đời này”. Và NSND Doãn Châu không thể ngờ rằng, đó là lời dặn cuối cùng của người bạn thân thiết đối với mình, bởi sau buổi trò chuyện đó, cả 3 đã vĩnh viễn rời xa thế gian.

Khi nghe tin vợ chồng Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh và con trai Lưu Quỳnh Thơ bị tử nạn (Lưu Quỳnh Thơ được NSND Doãn Châu nhận làm con nuôi, đặt tên là Doãn Mí Quỳnh Thơ) ông đã bàng hoàng tột độ. Ông cứ đập đầu vào tường mà gào thét tên những người ông yêu quý.

Còn với nhà thơ Anh Ngọc, đọc bài thơ "Vườn trong phố" trong đó có các câu thơ như: “…Mảnh vườn em vẫn là mảnh vườn xanh/Nơi ban đầu lòng ta ươm tổ mật/Nơi ta hái những chùm thơ thứ nhất/Nơi thu sang mây trắng vẫn bay về”, để nhà thơ lý giải vì sao ông “mê” thơ của nhà thơ Lưu Quang Vũ. "Với những câu thơ đẹp đẽ, chạm vào xúc cảm thế này mà không mê, không yêu nhà thơ Lưu Quang Vũ sao được”, nhà thơ  Anh Ngọc xúc động nói.

Nhớ về Lưu Quang Vũ- Xuân Quỳnh, nhà thơ Trần Đăng Khoa đã chia sẻ với khán giả về một câu chuyện mà ông giữ kín trong lòng suốt nhiều năm nay, về lời "tiên đoán" của ông trước cái ngày “định mệnh ấy” khi ông nói với nhà thơ Xuân Quỳnh. Dù là 2 con người tài năng, nhân hậu và cống hiến hết mình cho nghệ thuật, cho tình yêu thương gia đình bè bạn như Lưu Quang Vũ- Xuân Quỳnh, họ cũng không chống lại được số mệnh của mình…

“Tôi đề nghị TP. Hà Nội nên có một con đường mang tên “Lưu Quang Vũ- Xuân Quỳnh”. Phải chọn một con đường thật đẹp, nơi có nhiều đôi trai gái hẹn hò để đặt tên con đường ấy bằng tên của cặp vợ chồng tác giả tài danh này. Đừng đặt tên họ cho hai con đường riêng biệt bởi họ đã sống cùng nhau, đã yêu nhau đến tận cùng, ngay cả cái chết cũng không làm chia lìa họ được”, Nhà thơ Trần Đăng Khoa đề đạt.

"Vũ không mất, Quỳnh không mất, Thơ không mất! Họ không mất đi đâu cả, họ vẫn sống cùng chúng  ta trong cuộc sống này, vì những điều tốt đẹp thì không bao giờ mất"- NSƯT Lê Chức nói thay cho tâm sự của rất nhiều người.

Những điều còn mãi

Diễn ra trong hơn 2 tiếng đồng hồ, Đêm thơ, nhạc, kịch “Tình yêu ở lại”, khi những bài thơ, ca khúc phổ thơ của hai nghệ sĩ tài hoa Lưu Quang Vũ- Xuân Quỳnh đã được tái hiện lại một cách sống động qua giọng đọc của NSƯT Vương Hà, NSƯT Lê Chức, nhà thơ Anh Ngọc, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên, nhà thơ Hồng Thanh Quang, NSND Lê Khanh; Cùng các ca sĩ Tùng Dương, Ánh Tuyết, Minh Thu, Thùy Dung, cùng Tốp hát múa Nhà hát Tuổi trẻ.

Nhìn lại những gì họ để lại, dù chỉ 1 phần rất nhỏ thôi trong buổi tối đầy ý nghĩa này này, khi những lời thơ dù đã nhuốm màu thời gian nhưng vẫn làm thổn thức bao người có mặt. Đặc biệt, với những bài thơ tình viết cho nhau, chất thơ và hồn thơ của Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh như khiến người ta say đắm hơn trong men nồng tình yêu, trong lâng lâng hạnh phúc… Đó là những tư tưởng luôn tươi mới, thấy như 30 năm không còn là khoảng cách thời gian. Họ ra đi để lại cho chúng ta tình yêu “Đã qua mùa thác lũ, chỉ còn anh và em cùng tình yêu ở lại”.

Họ đã để lại một gia tài đồ sộ những tác phẩm văn học nghệ thuật, những viên ngọc sáng ngời cùng tình yêu ấy đã trở thành một tượng đài. Và tình yêu ấy, hòa cùng tình yêu đất nước, đã khiến cho tên tuổi và những tác phẩm của họ sống mãi với thời gian. 30 năm qua người ta vẫn luôn tìm thấy đâu đó chính mình trong từng vần thơ Xuân Quỳnh. Người ta nói rằng,  Xuân Quỳnh- Nữ chúa của thơ tình, một đời thơ trọn vẹn như một đời yêu của người phụ nữ, dù bao tổn thương với người yêu, nhưng không một lần chối bỏ tình yêu. Tiếng thơ ấy là tiếng lòng của bất kỳ ai, có thể cất lên ở bất cứ nơi đâu, bất cứ khi nào…

Những vần thơ để lại. Cảm thức về tình yêu trong mỗi sáng tác của nữ sĩ Xuân Quỳnh, bao năm qua, vẫn luôn khiến người ta nghẹn ngào, day dứt. Một trái tim yêu mãnh liệt, “dữ dội và dịu êm”, “ồn ào và lặng lẽ”, cháy đến tận cùng khao khát yêu và được yêu; yêu đến say mê, yêu đến tận cùng.

Và không chỉ có thơ cho chồng mà còn cả thơ cho con. Những bài thơ trong tập “Bầu trời trong quả trứng” của nhà thơ Xuân Quỳnh cũng vẽ nên bức chân dung một người phụ nữ yêu con mình và yêu tha thiết con chồng. Tình yêu ấy không mông lung, xa vợi… mà đời thường, đẹp đẽ đến ngất ngây.

Cũng như thơ của nhà thơ Xuân Quỳnh, những vần thơ của Lưu Quang Vũ, 30 năm qua vẫn được nhiều thế hệ thuộc lòng, ngâm nga, bởi giá trị nghệ thuật và những xúc cảm nhân văn của chúng, qua thời gian chỉ làm ánh thêm lên những sắc màu của những viên ngọc quý…

Đặc biệt, hơn 30 năm qua, người ta vẫn luôn thấy sự vận động không ngừng của xã hội trong từng vở kịch Lưu Quang Vũ. Đọc những bài thơ ấy, xem những vở kịch ấy  ngày hôm nay, chúng ta ngỡ như tác giả vừa mới viết ngày hôm qua… Với tư tưởng và tầm nhìn vượt thời đại, họ đã tạo nên những tác phẩm không bao giờ cũ. Đó là những tác phẩm đi thẳng vào những vấn đề nóng bỏng nhất của cuộc sống đương đại. Điều đáng nói là Lưu Quang Vũ đã đem đến ngọn lửa của tình yêu và khát vọng, buộc chúng ta phải nghĩ, phải hành động và dám vượt lên mọi khó khăn, thử thách để đổi mới. “Sống mãi tuổi 17”; “Nàng Sita”, "Hồn Trương Ba da hàng thịt”; “Hoa cúc xanh trên đầm lầy” hay “Nguồn sáng trong đời”… là những thông điệp, những lời ông gửi gắm đến mai sau: Cuộc sống còn muôn vàn khó khăn, nhưng hãy tin ở Hoa Hồng, tin vào những điều tốt đẹp. Bởi con người chỉ hoàn thiện nhờ người khác, nhờ biết vì người khác, nhờ biết được yêu thương và biết được yêu thương.

Và kết quả của tình yêu của Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh là bé Mí- Lưu Quỳnh Thơ. Năm lên 3 tuổi Mí đã được nhận Giải Nhất cuộc thi tranh Quốc tế do UNESCO tổ chức:”Năm 2000. Em sẽ sống như thế nào”. Năm 1987, Tập thơ “Bầu trời trong quả trứng” của nhà thơ Xuân Quỳnh được NXB Kim Đồng xuất bản, với minh họa của bé Lưu Quỳnh Thơ, một ấn phẩm thật đẹp, tác phẩm đó đã nhận giải thưởng của Hội Nhà văn. Và hôm nay, 30 năm sau lời thơ ấy lại được vang lên qua phần nhạc của Nhạc sĩ- họa sĩ Lê Tâm

Lưu Quang Vũ và Xuân Quỳnh đã hoàn thành sứ mệnh của họ trên cuộc đời mình, không chỉ với tư cách của những thi nhân hay kịch tác gia, mà còn là biểu tượng của tài năng và tình yêu cao đẹp. Họ đã "làm ngọn lửa hồng, làm tấm gương trong" cho nhân thế, để chúng ta soi vào mà mơ tới những điều đẹp đẽ cho ngày mai. Lưu Quang Vũ- Xuân Quỳnh ra đi và gửi lại tình yêu cho chúng ta, trong mỗi việc ta làm, trong mỗi ngày ta đang sống với lòng tốt, tình yêu của con người.

30 năm đã qua, những ký ức về Lưu Quang Vũ- Xuân Quỳnh vẫn còn mãi. Những đêm kịch Lưu Quang Vũ vẫn sáng đèn, những cuốn thơ của Xuân Quỳnh, di cảo, nhật ký vẫn được in, tái bản, được đón đọc, tình yêu của hai người vẫn được nhắc đến như hình mẫu, như lý tưởng của tình yêu biết sống vì nhau, cùng nhau thăng hoa và sáng tạo.

*Nhà thơ, nhà viết kịch Lưu Quang Vũ được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2000. Nhà thơ Xuân Quỳnh được truy tặng Giải thưởng này năm 2017. Đây là cặp vợ chồng duy nhất của văn đàn Việt Nam cùng được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật. “Đêm thơ - nhạc - kịch Lưu Quang Vũ, Xuân Quỳnh - Tình yêu ở lại” được Báo Nông thôn ngày nay/ Dân Việt phối hợp với Nhà hát Tuổi trẻ, VTV 3 Đài Truyền hình Việt Nam tổ chức. Chương trình dự kiến sẽ phát sóng trên kênh VTV1, Đài Truyền hình Việt Nam vào ngày 29/8 - đúng 30 năm ngày mất của Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh và con trai Lưu Quỳnh Thơ.

                                                                                       

  Ngọc Lành