Thời kỳ hợp tác vàng son đặt dấu chấm hết?

Vài năm trước, giới đầu tư Trung Quốc từng thực hiện nhiều thương vụ đầu tư “khủng” như mua khách sạn 5 sao ở New York xa hoa (Mỹ), thâu tóm hãng hóa chất Thụy Sĩ, đến mua đại gia robot Đức. Tuy nhiên, thời kỳ vàng son đó đã đặt dấu chấm hết.

Thay vì đổ tiền vào châu Âu, các nhà đầu tư tại nền kinh tế thứ hai thế giới tập trung khai thác tiềm năng tại các nhà máy ở Đông Nam Á, cũng như các dự án năng lượng và khai mỏ ở châu Á, Trung Đông, Nam Mỹ. Trung Quốc muốn củng cố quan hệ tại các địa điểm này, đồng thời muốn bảo đảm nguồn cung các tài nguyên thiết yếu.

Trong nửa đầu năm 2023, dòng vốn đầu tư ra nước ngoài của Trung Quốc đạt tổng cộng 29,5 tỷ USD. Nước nhận nhiều đầu tư nhất là Indonesia – nơi có dự trữ nickel khổng lồ. Nickel là thành phần chính trong nhiều loại pin dùng trong xe điện, số liệu từ Viện Doanh nghiệp Mỹ (AEI) trích dẫn.

7 năm về trước, các công ty Trung Quốc thực hiện 120 vụ đầu tư vào các nước G7. Trong đó, một nửa là vào Mỹ. Các thương vụ nổi bật là nhóm công ty Trung Quốc mua hãng máy in Lexmark (Mỹ) và Midea (Trung Quốc) mua hãng robot Kuka (Đức). Năm ngoái, số thương vụ đầu tư vào G7 chỉ còn 13 (còn 7,4 tỷ USD).

Theo báo cáo hồi tháng 5 của hãng nghiên cứu Rhodium Group, FDI của Trung Quốc vào châu Âu xuống thấp nhất một thập kỷ, với 8,8 tỷ USD năm ngoái. Xe điện là ngành hiếm hoi vẫn thu hút đầu tư của Trung Quốc. Tuy nhiên, quy mô không đủ lớn để bù đắp phần hao hụt.

Sự thay đổi về dòng chảy đầu tư cho thấy phản ứng của Trung Quốc trong bối cảnh quan hệ với phương Tây xấu đi. Việc này có thể khiến các nước phương Tây tạo được ít việc làm hơn, đồng thời giảm lượng vốn mà các doanh nhân khởi nghiệp có thể tiếp cận. Hiện tại, việc kinh tế Trung Quốc yếu đi cũng đã khiến thế giới mất đi một cỗ máy tăng trưởng truyền thống.

Derek Scissors – nhà nghiên cứu tại AEI cho rằng kinh tế Mỹ sẽ không chịu nhiều tác động từ việc Trung Quốc giảm đầu tư. Tuy nhiên, một số nền kinh tế phương Tây nhỏ hơn như Australia, Canada và Hungary có thể chịu thiệt hại lớn hơn.

Dòng tiền của Trung Quốc vào phương Tây giảm cũng có điểm tích cực. Ví dụ như giảm hoạt động đầu cơ từng khiến giá bất động sản lên cao tại Canada, Mỹ và Australia. Năm 2015, hãng bảo hiểm Anbang mua khách sạn Waldorf Astoria (Mỹ) với giá 1,95 tỷ USD – kỷ lục với một khách sạn Mỹ thời đó.

Nhìn rộng ra, diễn biến này cho thấy toàn cầu hóa đang suy giảm và các căng thẳng chính trị đang có khả năng trầm trọng thêm. Số liệu của Liên Hợp Quốc cho thấy đầu tư nước ngoài của Trung Quốc chỉ còn 147 tỷ USD năm ngoái, giảm 18% so với năm trước đó. Con số này chạm đỉnh 196 tỷ USD năm 2016.

Nở rộ đầu tư vào châu Á, Nam Mỹ, Trung Đông

Dù đã nới lỏng kiểm soát Covid-19 từ năm ngoái, Trung Quốc khó có thể quay về thời kỳ trước năm 2019. Giới phân tích cho rằng một phần nguyên nhân là căng thẳng địa chính trị với Mỹ và các đồng minh, khiến nhiều nước chặn đầu tư từ Trung Quốc với lý do an ninh quốc gia.

Bên cạnh đó, nhân dân yếu, doanh nghiệp tư nhân chật vật và giới chức tập trung củng cố kinh tế trong nước cũng khiến dòng tiền đầu tư ra nước ngoài yếu đi.

"Khả năng Trung Quốc đầu tư sang các nền kinh tế tiên tiến đang co lại", Louis Kuijs – kinh tế trưởng phụ trách châu Á – Thái Bình Dương tại S&P Global Ratings cho biết. Trong 3-5 năm tới, ông cho rằng đầu tư ra nước ngoài của Trung Quốc khó tăng vọt.

Thay vào đó, Trung Quốc đang định hướng lại đầu tư để củng cố sự thống trị trong các lĩnh vực như năng lượng tái tạo và xe điện. Điều này đồng nghĩa họ sẽ tập trung vào các thị trường mới nổi, từ Đông Nam Á, Trung Đông đến châu Phi.

Các chủ nhà máy người Trung Quốc đang tìm cách mở rộng hoạt động để có khách hàng mới. Ưu tiên của Bắc Kinh hiện tại cũng là các thị trường giàu tài nguyên.

Năm 2022, các công ty Trung Quốc đã rót 24,5 tỷ USD vào châu Á, Nam Mỹ và Trung Đông, tăng 13% so với năm 2021. Các thương vụ nổi bật là 1,9 tỷ USD của đại gia dầu khí CNOOC rót vào Brazil và các khoản đầu tư của hãng xe Great Wall Motor, BYD vào Thái Lan. BYD tháng này cũng cho biết có kế hoạch đầu tư hơn 600 triệu USD vào một số nhà máy ở Brazil.

Không chỉ Trung Quốc, đầu tư ra nước ngoài của nhiều quốc gia cũng giảm. Số liệu của Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD) cho thấy trong năm 2022, đầu tư nước ngoài trên thế giới giảm 14% so với năm trước đó. Nguyên nhân là lạm phát, nỗi lo suy thoái và biến động trên thị trường tài chính khiến nhà đầu tư chần chừ.

Nhưng sức giảm của Trung Quốc mạnh hơn và kéo dài hơn, đặc biệt là tại các nước phát triển. Đây được cho là dấu hiệu Trung Quốc muốn độc lập kinh tế khỏi phương Tây.

"Kinh tế Trung Quốc trì trệ và biến động địa chính trị sẽ khiến việc quay về mức đầu tư năm 2016 là không thể", Rhodium Group kết luận.

Khánh Vy (Theo WSJ, Donga)