Ngày 2/4, Tổng thống Mỹ Donald Trump công bố loạt thuế quan mới đối với hầu hết các quốc gia trên thế giới. Ông mô tả các mức thuế này là "tử tế và có đi có lại", ám chỉ rằng thuế được điều chỉnh cho từng quốc gia và có mục đích cân bằng mức thuế nhập khẩu giữa Mỹ và các quốc gia khác.

Ông Trump nhấn mạnh: "Có đi có lại. Điều đó có nghĩa là họ làm điều đó với chúng ta, và chúng ta làm điều đó với họ".

Tuy nhiên, một số bài đăng trên mạng xã hội X đã phản bác, cho rằng thuế quan mới không thực sự dựa trên việc cân bằng mức thuế giữa Mỹ và các quốc gia khác.

Thay vào đó, mức thuế được tính toán dựa trên thâm hụt thương mại của Mỹ với từng quốc gia, tức là lấy lượng hàng hóa xuất khẩu của quốc gia đó sang Mỹ trừ đi lượng hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ, rồi chia cho lượng hàng hóa mà Mỹ nhập khẩu từ quốc gia đó. Nói cách khác, mức thuế không liên quan gì đến mức thuế quan mà các quốc gia áp dụng đối với hàng hóa của Mỹ.

Phó Thư ký Báo chí Nhà Trắng Kush Desai đã lên tiếng phản hồi rằng các phép tính này thực sự dựa trên cả rào cản thuế quan và phi thuế quan. Tuy nhiên, thực tế lại có những điểm đáng chú ý.

Trước khi phân tích công thức thuế quan mới, cần hiểu một số khái niệm cơ bản trong kinh tế thương mại. Nhập khẩu là hàng hóa được vận chuyển vào một quốc gia, trong khi xuất khẩu là hàng hóa được vận chuyển ra khỏi quốc gia đó. Cán cân thương mại của một quốc gia được tính bằng cách trừ giá trị xuất khẩu khỏi giá trị nhập khẩu.

Ví dụ, theo số liệu từ Đại diện Thương mại Mỹ, vào năm 2024, Mỹ đã xuất khẩu 143,5 tỷ USD hàng hóa sang Trung Quốc và nhập khẩu 438,9 tỷ USD từ Trung Quốc, dẫn đến thâm hụt thương mại với Trung Quốc là 295,4 tỷ USD.

Các bài đăng trên mạng xã hội cho rằng mức thuế quan mới được tính bằng cách lấy thâm hụt thương mại của Mỹ với từng quốc gia, chia cho lượng hàng hóa mà Mỹ nhập khẩu từ quốc gia đó. Cụ thể, với Trung Quốc, thâm hụt thương mại là 295,4 tỷ USD và lượng hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc là 438,9 tỷ USD. Khi chia thâm hụt cho lượng hàng nhập khẩu, ta có tỷ lệ thuế quan khoảng 67%.

Một ví dụ khác là thâm hụt thương mại của Mỹ với Na Uy là 2 tỷ USD, trong khi lượng hàng nhập khẩu từ Na Uy là 6,6 tỷ USD. Tỷ lệ thuế quan trong trường hợp này là 30%. Những số liệu này có thể được kiểm tra qua các bảng mà Nhà Trắng đăng tải trên mạng xã hội.

Theo Đại diện Thương mại Mỹ, mục tiêu của các mức thuế này là "giảm thâm hụt thương mại song phương xuống mức 0", nghĩa là tạo ra sự cân bằng giữa xuất khẩu và nhập khẩu của Mỹ. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia kinh tế đã chỉ ra rằng mục tiêu này có vấn đề nghiêm trọng về lý thuyết và thực tế.

Chuyên gia kinh tế Oleksandr Shepotylo từ Đại học Aston, Birmingham, cho biết rằng việc giảm thâm hụt thương mại song phương xuống 0 là một mục tiêu không hợp lý về mặt kinh tế. Ông cho rằng không có lý do kinh tế nào để cố gắng cân bằng thương mại với tất cả các quốc gia, và công thức này thực chất chỉ là một lý thuyết không thể thực thi trong thực tế.

Ngọc Ánh (theo Snopes, FT)