Mổ lợn ăn Tết là tập tục truyền thống được đồng bào Mông vùng cao huyện Mường Khương (tỉnh Lào Cai) lưu giữ từ bao đời nay. Theo quan niệm của đồng bào, dù khó khăn đến mấy, hầu hết các gia đình luôn cố gắng nuôi lợn để ăn Tết.

Người Mông ở Mường Khương thường nuôi giống lợn đen bản địa. Lợn được nuôi chủ yếu để phục vụ gia đình nên không dùng thức ăn tăng trọng, chủ yếu thả rông tự kiếm ăn nên thịt săn chắc, thơm ngon. Lợn được nuôi trong nhiều tháng hoặc cả năm mà chỉ đạt cân nặng từ 50-70 kg.

Thời gian ăn Tết của đồng bào Mông cũng chỉ kéo dài trong 3 ngày nhưng tục mổ lợn ăn Tết của người Mông thường kéo dài khoảng 1 tháng, từ đầu tháng Chạp và kết thúc vào ngày cuối cùng của năm âm lịch.

Đồng bào Mông mổ lợn để ăn mừng, cầu cho một năm mùa màng bội thu, gặt hái được nhiều thành công. Việc nuôi được một con lợn để mổ trong dịp lễ, Tết cũng đồng nghĩa với việc thể hiện cuộc sống của bà con ngày càng thêm sung túc.

Theo thông lệ bắt đầu từ cuối tháng 11 âm lịch hàng năm, đặc biệt từ ngày mùng 10 đến ngày 27-28 tháng Chạp, hầu hết các hộ gia đình người Mông lần lượt mổ lợn tết mời anh em họ hàng, bạn bè đến dự.

Đây là dịp để anh em họ hàng gặp mặt, chia sẻ niềm vui, kinh nghiệm làm ăn trong năm, chúc tụng những điều hay trong năm mới, giao lưu hát dân ca Mông, để thể hiện tinh thần đoàn kết trong cộng đồng.

Người Mông có quan niệm, ăn Tết to hay không phụ thuộc vào con lợn gia đình sẽ mổ to hay nhỏ. Vì thế, nhà nào cũng cố gắng nuôi vài con lợn đen, chăm sóc cho béo để đến Tết, chọn con to nhất làm thịt, một phần cho gia chủ, một phần chia cho con cháu ăn Tết.

Khi mổ lợn, các gia đình hỗ trợ nhau, lần lượt từng nhà mổ hoặc bố trí được thì 2 nhà cùng mổ, rồi cùng gia chủ ăn bữa cơm đoàn kết.

Ngày mổ lợn, tùy theo tuổi chủ nhà để chọn ngày hợp, ngày đẹp để mổ lợn Tết, cúng ông bà tổ tiên. Con lợn được làm ngay trên tấm phản trước ban thờ, trước cửa nhà. Chủ nhà mổ lợn và khấn thắp hương báo công với tổ tiên về thành quả trong năm cũ, cầu một năm mới làm ăn gặp nhiều may mắn.

Lợn được mổ xong, lấy nội tạng, tiết, một phần xương thịt để làm tiệc đãi khách. Phần lớn số thịt còn lại được ướp muối để vào ngày Tết đem ra chế biến các món ăn; ngoài ra còn dành một phần để treo trên gác bếp làm món thịt lợn treo hay còn gọi là thịt lợn hun khói - đặc sản của người Mông.

Đặc biệt là trong mâm cỗ ngày mổ lợn Tết và mâm cỗ Tết của người Mông thường có rất ít những món rau và không có món canh. Bởi đồng bào kiêng ăn rau và ăn canh trong ngày Tết. Trong ba ngày Tết, người Mông chỉ ăn thịt, vì theo truyền thống từ xưa, sang năm mới ăn thịt thì mới may mắn, công việc mới ăn nên làm ra.

Thêm nữa, trước đây, do nghèo khó nên thường mâm cỗ ngày mổ lợn Tết của người Mông đơn giản chỉ vài món thịt ba chỉ xào, luộc, thịt nạc xào, lòng lợn, gan, phèo xào dưa, tiết canh…

Giờ đây cuộc sống khá hơn và học được đồng bào Tày, Nùng cách nấu nướng nên mâm cỗ của người Mông phong phú hơn xưa, có đủ các món chế biến từ thịt lợn, có thêm các món thịt nạc xào rau đương quy, lợn hấp, lợn nướng lá chanh, xào cần tây...

Tục mổ lợn ăn Tết của người Mông là một phong tục truyền thống, được gìn giữ từ nhiều đời nay. Đây không chỉ là nét văn hóa của người Mông, mà còn tạo nên những bữa cơm đoàn viên gia đình, dòng họ, làng bản, hướng tới năm mới no ấm, đủ đầy, yên vui.

T.Toàn