Tiết kiệm hay là... chết

Khi châu Âu phải đối mặt với tình trạng thiếu năng lượng, tập đoàn vật liệu xây dựng Saint-Gobain của Pháp đã đặt mua thêm áo khoác và găng tay cho công nhân, những người sẽ phải làm việc trong điều kiện giá rét vào mùa đông này. Để cắt giảm lượng khí tiêu thụ, nhiệt độ sẽ được duy trì ở mức 8 độ C trong nhà xưởng, thay vì 15 độ C như trước.

PCT sản xuất của hãng, Benoit d'Iribarne, cho biết: “Nó sẽ giống như làm việc ngoài trời, vì vậy chúng tôi phải cung cấp cho họ tất cả các công cụ để làm việc ngoài trời”. Tắt máy sưởi không chỉ giúp tiết kiệm chi phí cho nhiều công ty công nghiệp châu Âu, mà với giá năng lượng tăng cao chưa từng có sau khi Nga tấn công Ukraine, đây đã trở thành vấn đề sống còn.

Ngành công nghiệp của Liên minh châu Âu sử dụng khoảng 35 triệu người hoặc khoảng 15% dân số lao động. Đầu tháng 10, các nhà công nghiệp hàng đầu của khối đã cảnh báo cuộc khủng hoảng năng lượng sẽ tàn phá lĩnh vực này. “Giá năng lượng tăng cao hiện đang dẫn đến sự suy giảm đáng báo động trong khả năng cạnh tranh của lĩnh vực công nghiệp châu Âu”, Hiệp hội Công nghiệp châu Âu cho biết trong một bức thư gửi Ủy ban châu Âu và Hội đồng châu Âu. “Nếu không có hành động ngay lập tức..., thiệt hại sẽ không thể khắc phục được”, bức thư cho biết thêm.

Nhìn bề ngoài, các công ty công nghiệp châu Âu đang tỏ ra dũng cảm, khi họ nói về các biện pháp tiết kiệm năng lượng và các chi phí khác. Trong khi một số công ty đang tìm kiếm than đá và các nhiên liệu hóa thạch khác để vượt qua mùa đông, một số còn lạc quan rằng cuộc cách mạng năng lượng xanh đang được thúc đẩy.

Nhưng đã có bằng chứng cho thấy các công ty lớn đang giảm sản lượng mạnh vì thiếu hụt năng lượng, ngay cả trước khi mùa đông bắt đầu. Một số sản xuất hóa chất, phân bón đến gốm sứ cảnh báo rằng họ có nguy cơ mất thị phần vĩnh viễn và có thể buộc phải chuyển một số hoạt động sản xuất sang các khu vực khác trên thế giới có thể cung cấp năng lượng rẻ hơn và ổn định hơn.

Hồi chuông cảnh báo còn đang vang lên trong giới chính trị gia châu Âu. Thủ tướng Bỉ, Alexander De Croo, cho biết: “Chúng tôi đang mạo hiểm với một tiến trình phi công nghiệp hóa lớn ở lục địa châu Âu".

Trong khi đó, các công ty trong các lĩnh vực từ thép đến hóa chất, gốm sứ đến sản xuất giấy, phân bón đến ô tô đang chạy đua để giảm chi phí năng lượng và chuẩn bị cho tình trạng thiếu khí đốt trong mùa đông. Nhiều nơi đang tìm cách giảm sử dụng năng lượng. Ví dụ, nhà sản xuất ô tô Pháp Renault đang giảm thời gian giữ sơn nóng - một quy trình chiếm tới 40% nhu cầu khí đốt của họ.

Những đổi mới như vậy hứa hẹn sẽ cung cấp các nhà máy và quy trình tiết kiệm hơn trong tương lai. Nhưng trước hết, các doanh nghiệp này phải vượt qua mùa đông này. Vả lại, các công ty cũng đã phải tăng giá sản phẩm. Công ty hóa chất Lanxess có trụ sở tại Cologne, chuyên sản xuất hóa chất cơ bản và thành phần hoạt tính cho thị trường dược phẩm, đã tăng giá cơ bản lên tới 35% do chi phí năng lượng bắt đầu tăng.

Nhưng việc tăng giá vẫn không giải quyết được vấn đề thiếu gas. Tập đoàn giấy và bao bì DS Smith đã ra lệnh cho các nhà máy của họ cắt giảm tiêu thụ nhiên liệu 15%, mức giảm tự nguyện đã được các nước thành viên EU đồng ý vào tháng 7. Các máy từng chạy không tải giữa các lần chạy sản xuất giờ sẽ bị tắt, cũng như các bộ điều nhiệt.

Valeo, nhà cung cấp ô tô của Pháp, cũng đã yêu cầu các nhà máy giảm tiêu thụ năng lượng 20%, với các biện pháp như ngừng sản xuất vào cuối tuần và giảm nhiệt độ trong tuần. Solvay, công ty hóa chất của Bỉ, cho biết họ đang hoạt động với lượng khí đốt ít hơn 30%, bằng cách sử dụng năng lượng thay thế.

Nhiều ngành công nghiệp có nguy cơ biến mất 

Khí đốt là nguồn năng lượng quan trọng nhất cho các ngành công nghiệp của châu Âu. Theo Anouk Honoré, phó giám đốc chương trình nghiên cứu khí đốt tại Viện Nghiên cứu Năng lượng Oxford, tổng cộng ngành công nghiệp tiêu thụ khoảng 27 - 28% tổng nguồn cung của Liên minh châu Âu.

Và việc cắt giảm nhiên liệu này ra khỏi nhiều sản phẩm chế biến công nghiệp không hề dễ dàng. Khoảng 60% lượng tiêu thụ khí gas công nghiệp được sử dụng cho các quá trình duy trì nhiệt độ cao từ 500C trở lên, chẳng hạn như sản xuất thủy tinh, xi măng hoặc gốm sứ. Vì lý do đó, một số công ty đang chuyển sang sử dụng nhiên liệu hóa thạch, gây trở ngại cho các kế hoạch chuyển đổi xanh của EU.

Bayer, công ty dược phẩm và công nghệ sinh học của Đức, vào năm 2019 đã công bố kế hoạch chuyển hoàn toàn sang năng lượng tái tạo. Nhưng hiện tại họ đã tái sử dụng than để “đề phòng” thiếu nhiệt cho sản xuất. Hay nhà sản xuất ô tô Volkswagen đang vận hành các nhà máy điện than ở Wolfsburg cho hai mùa đông tới, thay vì chuyển sang sử dụng khí như kế hoạch khử cacbon.

Ngay cả đối với các quy trình công nghiệp ở nhiệt độ thấp hơn, các giải pháp thay thế cũng đang khan hiếm. Hạn hán vào mùa hè ở châu Âu đã làm cạn kiệt công suất thủy điện, trong khi các lò phản ứng hạt nhân đã cũ kỹ không thể đáp ứng nhu cầu. Vì vậy, một số ngành công nghiệp đã quyết định rằng cách tốt nhất để đối phó là… cắt giảm sản lượng!

Các nhà phân tích tại ngân hàng đầu tư Jefferies ước tính rằng gần 10% công suất thép thô của châu Âu đã bị cắt giảm trong những tháng gần đây. ArcelorMittal, nhà sản xuất thép lớn nhất châu Âu, dự kiến sản lượng của họ sẽ thấp hơn 17% trong quý này so với năm ngoái. Cơ quan thương mại kim loại Eurometaux cho biết tất cả các nhà máy luyện kẽm của EU đã phải cắt giảm hoặc thậm chí ngừng hoạt động hoàn toàn, sau khi khối đã mất 50% sản lượng nhôm sơ cấp.

Lĩnh vực phân bón, vốn dựa vào khí đốt làm nguyên liệu để tạo ra amoniac, cũng bị ảnh hưởng, với 70% công suất hoạt động bị cắt giảm - theo Fertilizers Europe. Goldman Sachs ước tính rằng 40% ngành công nghiệp hóa chất của châu Âu "có nguy cơ bị cắt giảm vĩnh viễn" trừ khi giá năng lượng sớm được kiềm chế trở lại. Câu chuyện tương tự cũng đang diễn ra trong ngành nhựa, gốm sứ và các ngành công nghiệp tiêu tốn nhiều năng lượng khác.

Trong một số lĩnh vực, việc ngừng hoạt động tạm thời không chỉ gây tốn kém, mà các thiết bị sản xuất có thể hỏng vĩnh viễn nếu không được vận hành thường xuyên. Bởi vậy, nhiều máy sản xuất thủy tinh vẫn tiếp tục đốt lò để giữ cho thủy tinh không đông đặc, sau khi đã cắt giảm mạnh sản xuất vì giá khí đốt đã tăng gần gấp 4 lần trong năm nay.

Mối đe dọa đặc biệt nghiêm trọng ở Trung và Đông Âu, nơi nhiều quốc gia phụ thuộc nhiều vào khí đốt của Nga. Trong số 45 triệu tấn sản xuất phân bón mỗi năm của châu Âu, chỉ riêng Ba Lan đã chiếm 6 triệu tấn. Song giờ tất cả 5 nhà máy của nó đều không hoạt động. Trong khi đó, nhiều nhà sản xuất phân bón khác tại khu vực này đều phải giảm quy mô đơn giản vì không có năng lượng để sản xuất hoặc với giá quá cao.

Các chuyên gia cảnh báo rằng tác động từ việc các ngành công nghiệp châu Âu cắt giảm công suất trong mùa đông này có thể rất tàn khốc.  Thậm chí, viễn cảnh tồi tệ là nhiều lĩnh vực công nghiệp từng là niềm tự hào của lục địa già có thể lụi tàn và nhiều công ty sẽ phải chuyển địa điểm sản xuất đến nơi khác trên thế giới nếu như không muốn rơi vào cảnh phá sản.

Hải Anh