Nằm tách biệt dưới chân núi Lơ Pang có một ngôi làng của người Ba Na – làng A Lao, đây là ngôi làng sở hữu rừng trắc tiền tỷ, quý hiếm ở Gia Lai. Theo đó, cây trắc là cây gỗ nhóm 1 ở Việt Nam, thuộc loại gỗ quý hiếm. Cây trắc phát triển tương đối chậm, lúc nhỏ chịu bóng, lớn lên ưa sáng.

Tại Gia Lai hiện nay diện tích trắc chỉ đếm trên đầu ngón tay. Vì là loại gỗ quý hiếm, có giá trị cao nên khi khó khăn, nhà có người đau ốm, người dân chỉ cần bán một vài cây là đủ chi tiêu trong gia đình.

Điển hình là ông Biên (người dân làng A Lao), năm 2019 ông đã bán 10 cây trắc con với giá 70 triệu đồng cho người dân ở TP Pleiku mua về trồng làm cảnh. Nhờ số tiền này, ông Biên đã mua được ti vi, tủ lạnh, xe công nông và sửa lại căn nhà.

Vào những ngày đầu đông, chúng tôi có dịp được mục sở thị vườn trắc quý hiếm tại làng A Lao. Theo chân anh A Mưm (người dân làng A Lao) chưa đầy 30 phút chúng tôi đã đặt chân đến đồi Tchre. Đồi Tchre được xem là nơi tập trung nhiều cây trắc nhất của làng A Lao với hàng ngàn cây trắc nằm san sát nhau.

Chỉ tính riêng quả đồi Tchre đã có 4 hộ dân, gồm Yoh, Mưm, Hnghiệp, Lư. Mỗi hộ đều sở hữu cho mình vườn trắc trị giá hàng tỷ đồng. Trong đó, vườn trắc của ông Yok và anh Mưm là lớn nhất với tổng 4.500 cây.

Vừa đi anh Mưm vừa chia sẻ: “Tất cả 180 hộ ở làng A Lao nhà nào cũng đều trồng cây trắc. Tuy nhiên, cây trắc của các hộ gia đình không nằm tập trung mà rải rác nhiều nơi. Ngày trước thấy cây trắc mọc nhiều trong vườn rẫy nên gia đình mình đã tách tách các cây trắc con để nhân rộng diện tích trồng trắc. Qua nhiều năm nhân giống, chăm sóc gia đình hiện đang sở hữu khoảng 2.000 cây trắc, từ 15 - 20 năm tuổi, nhiều cây có đường kính gốc hơn 30 cm. Mỗi khi có công chuyện gia đình sẽ bán vài cây lớn với giá hàng chục triệu đồng/cây”.

Theo quan sát ở đồi Tchre phần lớn những cây trắc thân to hơn bắp đùi người, cao chừng 4 - 5m, còn những cây non thì nhiều vô kể. Cây trắc mọc thành từng hàng, trồng xen trong vườn rẫy của người dân. Vì là cây gỗ quý nên trước đây loài cây này thường bị khai thác, đào tận gốc.

Tuy nhiên, nhờ sức sống mãnh liệt nên rễ cây còn lại đã đâm chồi rồi lớn lên thành những cây con. Thấy được giá trị của cây trắc, nhiều hộ dân dành luôn cả mảnh vườn để trồng, nhân rộng cây trắc. Tương tự anh Mưm, ông Yok - Trưởng thôn ở làng A Lao hiện cũng đang sở hữu 2.500 cây trắc trên diện tích 3 ha, với tuổi thọ khoảng 15 năm.

"Ngày trước, bao quanh làng đều là cây trắc, sau đó trắc mất dần nên người dân trồng mỳ, cà phê thế chỗ trắc. Tưởng rằng đã tuyệt chủng giống gỗ quý, ấy vậy mà những cây trắc non lại mọc lên rất nhiều trong vườn rẫy. Biết cây quý, người dân làng bắt đầu giữ lại để gây giống và chăm sóc. Chỉ vài năm nữa thôi, làng A Lao sẽ phất lên nhờ cây gỗ quý này…”, ông Yok cho hay.

Nhận thấy giá trị cao từ cây trắc, nhiều năm nay người Ba Na ở làng A Lao đã có ý thức bảo vệ và nhân giống loại cây gỗ quý. Nhờ vậy, diện tích cây trắc trong làng A Lao nói riêng và huyện Mang Yang nói chung tăng lên đáng kể.

Ngày trước, nhiều người dân trong và ngoài tỉnh cũng đến hỏi mua các loại cây trắc lớn nhỏ để về làm gỗ hoặc di thực làm cây cảnh, cũng vì cuộc sống còn nhiều khó khăn nên người dân làng A Lao đã bán một phần cây trắc trong vườn để trang trải chi phí.

Tuy nhiên, hiện nay khi biết được cây trắc trồng càng lâu năm thì giá trị càng cao nên hiện nay người dân làng A Lao rất ít khi bán mà tích cực chăm sóc và bảo vệ. Bên cạnh đó, người dân thường xen canh một số loại cây khác như mỳ, bời lời…với phương châm lấy ngắn nuôi dài.

Ông Trần Minh Hoàng - Kiểm lâm viên phụ trách địa bàn xã Lơ Pang cho hay: “Trắc là cây rừng nhưng được nhiều hộ dân trồng trên đất nông nghiệp của gia đình. Điều đó đồng nghĩa người dân sẽ được hưởng lợi từ việc trồng và chăm sóc loại cây gỗ quý này. Hiện nay huyện Mang Yang rất chú trọng tới công tác trồng rừng. Do vậy, chúng tôi luôn khuyến khích dân tiếp tục bảo vệ những cánh rừng trắc và trồng thêm mới để bảo tồn nguồn ghen”.

Hiện nay, nhằm giữ gìn rừng gỗ trắc quý hiếm, các cấp chính quyền và người dân làng A Lao đã và đang tích cực gìn giữ, chăm sóc và nhân giống loại gỗ quý này.