Trung Quốc chiếm 60% lượng đất hiếm được khai thác trên thế giới và sự thống trị thị trường của nước này “quan trọng nhất” là về phương diện tinh chế, theo Alicia Garcia-Herrero, nhà kinh tế trưởng khu vực Châu Á - Thái Bình Dương của Natixis. Cụ thể, Trung Quốc kiểm soát 90% công suất chế biến khoáng sản với coban, lithium và niken.

“Vì vậy, Liên minh Châu Âu (EU) cần hạ thấp các tiêu chuẩn môi trường với nhà máy tinh chế hoặc tìm những nơi khác để tinh chế”, bà nói thêm.

Phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới trong tháng này, Chủ tịch Uỷ ban Châu Âu Ursula von der Leyen kêu gọi tạo sân chơi bình đẳng thông qua “giảm thiểu rủi ro, thay vì tách rời” khỏi nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Thừa nhận trong quá trình chuyển đổi năng lượng sạch, Châu Âu phụ thuộc “98%” vào Trung Quốc về các khoáng sản quan trọng, bà Ursula von der Leyen cũng nêu bật sự khác biệt của Liên minh Châu Âu so với Mỹ trong cách tiếp cận về thương mại với Trung Quốc.

Hiệp định thương mại tự do giữa Indonesia - EU

Vào cuối năm nay, Liên minh châu Âu (EU) và Indonesia sẽ thúc đẩy hoàn tất hiệp định thương mại tự do khi quốc gia Nam Á này chuẩn bị thúc đẩy ngành công nghiệp xe điện (EV) của mình.

Quốc gia Nam Á với hơn 280 triệu dân tự hào có nguồn niken dồi dào và các nguyên liệu thô quan trọng khác để sản xuất ô tô hiện đại. Nhưng Jakarta đã áp đặt lệnh cấm xuất khẩu niken và đang chuẩn bị một lệnh cấm khác đối với bauxite, loại quặng dùng để sản xuất nhôm.

Thay vì vận chuyển tài sản khoáng sản của mình sang Trung Quốc và các nước khác, Indonesia hiện có ý định xây dựng chuỗi cung ứng EV từ đầu đến cuối trên bờ biển của chính mình và đưa nền kinh tế nước nhà tham gia theo hướng chuỗi cung ứng.

Khi làm như vậy, quốc gia này cũng đang định vị mình là một giải pháp thay thế cho các thương hiệu quốc tế chống lại Trung Quốc.

Chiến lược dường như đã mang lại kết quả. Tháng trước, Bộ trưởng Đầu tư Indonesia Bahlil Lahadalia tiết lộ rằng nhà sản xuất ô tô Đức Volkswagen dự định xây dựng một hệ sinh thái pin EV ở Indonesia.

Thông báo được đưa ra tại hội chợ thương mại Hanover, nơi Thủ tướng Đức Olaf Scholz gặp Tổng thống Indonesia Joko Widodo. Vào thời điểm đó, ông Scholz nói với ông Widodo rằng ông đang "làm việc để cuối cùng đạt được thỏa thuận này về đích”.

“Hiện tại, chúng tôi nhập khẩu nhiều khoáng sản quan trọng từ Trung Quốc,” ông Scholz nói sau cuộc gặp với Widodo. "Và đó là mặc dù thực tế là đất hiếm, đồng hoặc niken thường không được khai thác ở đó mà ở các nước như Indonesia," ông nói thêm.

Ford và Tesla tìm chỗ đứng ở Indonesia

Mặc dù là quốc gia đông dân nhất Đông Nam Á và là nền kinh tế lớn nhất khu vực, quan hệ thương mại của EU với Indonesia tương đối nhỏ. Thương mại hàng hóa song phương trị giá chỉ 24,8 tỷ euro (27,3 tỷ USD) vào năm 2021. Con số này chưa bằng một nửa kim ngạch thương mại giữa EU và Việt Nam, quốc gia có dân số dưới 100 triệu người.

Và khi Đức tìm cách thắt chặt quan hệ, các đối thủ từ Mỹ đã bắt đầu hành động. Ford, gã khổng lồ sản xuất ô tô có trụ sở tại Mỹ, đã hợp tác với một số công ty đang hoạt động ở Indonesia. Trong khi đó, Tesla, công ty hàng đầu thế giới về xe điện cũng đang đàm phán với chính phủ Indonesia.

BASF SE có trụ sở chính tại Đức, một trong những nhà sản xuất hóa chất lớn nhất thế giới, cũng được cho là đang tìm cách đầu tư vào một nhà máy tinh chế niken-coban với công ty đa quốc gia Eramet SA của Pháp.

Chris Humphrey, giám đốc điều hành của Hội đồng Kinh doanh EU-ASEAN, đại diện cho các doanh nghiệp châu Âu ở Đông Nam Á, cho hay: “Tôi tin rằng chúng ta sẽ thấy nhiều thương vụ đầu tư như vậy trong tương lai”.

Thương vụ bạc tỷ chưa được xác nhận

Một trong những sản phẩm chính được sử dụng để sản xuất pin EV là kết tủa hydroxit hỗn hợp (MHP), một vật liệu niken trung gian. Đối với Kevin O'Rourke, một nhà phân tích và hiệu trưởng tại công ty tư vấn Reformasi Information Services có trụ sở tại Jakarta, MHP là "dầu thô của tương lai".

Ông O'Rourke nói thêm: "Cả hai bên đều mong muốn Đức mua MHP từ Indonesia. Đối với cả hai bên, làm như vậy sẽ giảm sự phụ thuộc tương ứng của họ vào Trung Quốc, những công ty hiện chiếm toàn bộ sản lượng MHP của Indonesia".

Đầu năm nay, các quan chức Indonesia cho biết BASF và Eramet đang lên kế hoạch thỏa thuận hợp tác trị giá 2,6 tỷ USD để sản xuất MHP, mặc dù thỏa thuận này chưa được các công ty chính thức xác nhận. Eramet cho biết nhà máy, nếu được phê duyệt, có thể sẽ bắt đầu hoạt động vào năm 2026.

Quá trình sản xuất MHP hiện tại của Indonesia, do các công ty thuộc sở hữu của Trung Quốc kiểm soát, sử dụng quy trình Lọc axit áp suất cao (HPAL) được sử dụng để chiết xuất niken và coban từ các thân quặng đá ong. Các công ty không tiết lộ có bao nhiêu dòng chất thải độc hại tiềm tàng kết thúc trong môi trường vốn đã bị ảnh hưởng của Indonesia.

O'Rourke cho biết: "EU đã lên tiếng một cách đúng đắn về việc cung cấp vật liệu pin không thân thiện với môi trường cho xe điện, xét về chất thải độc hại cũng như lượng khí thải nhà kính cao".

Nhưng nhà máy BASF và Eramet có mục đích cũng sẽ sử dụng các quy trình HPAL, theo hãng tin Reuters.

Volkswagen có thể hợp tác với hãng Trung Quốc tại Indonesia

Có nhiều cách khác để sản xuất MHP và chuỗi sản xuất carbon âm đã được bắt đầu ở Australia. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng liệu các công ty nước ngoài có bỏ tiền đầu tư vào các quy trình tương tự ở Indonesia hay không vẫn còn là một câu hỏi.

Họ cũng đặt câu hỏi về cam kết của chính phủ Indonesia đối với giải pháp thay thế sạch hơn này.

Các công ty phương Tây cũng có thể cần hợp tác với các doanh nghiệp Trung Quốc đã có mặt trong khu vực. Theo tuyên bố từ Bộ trưởng đầu tư của Indonesia trong tháng này, nhà sản xuất ô tô Đức Volkswagen có thể hợp tác với nhà sản xuất pin khoáng sản Trung Quốc Chiết Giang Huayou Cobalt, một liên doanh là công ty đầu tiên vận chuyển MHP đến Trung Quốc vào năm ngoái.

Áp lực gia tăng

Người phát ngôn của Hiệp hội Công nghiệp Ô tô Đức (VDA) nói với DW rằng điều rất quan trọng đối với EU và Indonesia là nhanh chóng hoàn tất hiệp định thương mại tự do.

Người đại diện cho biết: “Điều này có thể đóng góp quan trọng vào việc mở rộng và đa dạng hóa cần thiết chuỗi cung ứng nguyên liệu thô toàn cầu, vốn là cơ sở để thúc đẩy phương tiện di chuyển bằng điện, đồng thời cải thiện khả năng tiếp cận thị trường cho phương tiện và phụ tùng cho cả hai bên”.

Nhiều chính trị gia từ châu Âu và Indonesia đã khẳng định rằng họ có ý định hoàn tất các cuộc đàm phán vào cuối năm nay. Thời gian là điều cốt yếu, vì các cuộc bầu cử vào năm 2024 sẽ có thể có sự chuyển dịch của Tổng thống Widodo cũng như Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen, một người ủng hộ mạnh mẽ thỏa thuận thương mại tự do ở Đông Nam Á.

Khánh Vy (Theo DW)