Báo chí luôn là lực lượng tin cậy, tiên phong, tận tâm cống hiến vì sự nghiệp chung

+ Nhìn lại hành trình trăm năm của Báo chí Cách mạng Việt Nam, nhiều ý kiến cho rằng một trong những giá trị lớn lao nhất mà Báo chí Cách mạng đã tạo dựng được đó là không chỉ là phương tiện thông tin mà còn trở thành nguồn cảm hứng và sức mạnh tinh thần vô giá cổ vũ toàn dân tộc trong nhiều chặng đường xây dựng và bảo vệ đất nước. Ông nhìn nhận như thế nào về điều này?

- Nhà báo Lê Quốc Minh: Báo chí Cách mạng Việt Nam mang bản sắc khác biệt với khái niệm báo chí thị trường thông thường. Nhìn lại chặng đường phát triển suốt 100 năm qua, mở lại những trang báo từ cả thế kỷ trước cho đến những tờ báo, những đài phát thanh, kênh truyền hình đã đồng hành với cả dân tộc trong các cuộc đấu tranh giành độc lập, thống nhất Tổ quốc và dựng xây đất nước, báo chí không chỉ đóng một vai trò rất quan trọng trong việc tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, là diễn đàn của nhân dân, mà còn có tác dụng cổ vũ toàn dân tộc, lan tỏa năng lượng tích cực, tạo sự đồng thuận trong xã hội và thu hút sự ủng hộ của bạn bè quốc tế.

Kể từ buổi đầu còn đơn sơ của Báo chí Cách mạng cho đến thời điểm hiện nay, khi mà báo chí - truyền thông đã vô cùng hiện đại trong một xã hội phát triển vô cùng nhanh chóng, báo chí luôn là lực lượng tin cậy, tiên phong, tận tâm cống hiến vì sự nghiệp chung. Chúng ta tự hào có những nhà báo xuất sắc, là tấm gương cho bao thế hệ noi theo, chúng ta cũng tin tưởng vào đội ngũ những người làm báo trẻ đầy nhiệt huyết, năng động, có nhiều kỹ năng đáp ứng đòi hỏi ngày càng khắt khe của độc giả, khán thính giả trong kỷ nguyên số.

+ Nhớ về cội nguồn cũng chính là lúc mỗi người làm báo chúng ta cảm nhận rõ hơn vinh dự cũng như trách nhiệm “phụng sự nhân dân, phụng sự cách mạng” của mình. Trong thời đại kỷ nguyên số hiện nay, theo ông, trách nhiệm, sứ mệnh lớn nhất của Báo chí Cách mạng Việt Nam sẽ phải là gì?

- Nhà báo Lê Quốc Minh: Tôi xin khẳng định rằng công nghệ làm báo có thể thay đổi, nhu cầu của người dùng cũng có thể thay đổi qua từng thời kỳ nhưng sứ mệnh “phụng sự nhân dân, phụng sự cách mạng” của Báo chí Cách mạng Việt Nam không bao giờ thay đổi. Vấn đề ở đây là phải có những cách làm chuyên nghiệp, mới mẻ, hiện đại, có công cụ đo lường để đảm bảo thông điệp nhắm trúng độc giả, khán thính giả, thấy được hiệu quả của các nội dung báo chí, lượng hóa được chứ không chỉ là những đánh giá hiệu quả một cách cảm tính.

Trước đây chúng ta đăng tải cái gì trên báo, trên đài thì độc giả cũng theo dõi, cũng tin tưởng, người ta thậm chí có câu là “đúng như đài”. Nhưng bây giờ xã hội tràn ngập thông tin, người dùng có thể tiếp cận thông tin từ nhiều nguồn chứ không chỉ trông cậy vào báo chí, và người dùng cũng dễ bị xao lãng hơn khi có quá nhiều nguồn tin như thế. Vì vậy, muốn tuyên truyền hiệu quả, muốn phụng sự hiệu quả thì nội dung trên báo chí phải chuyên nghiệp hơn, hấp dẫn hơn, sáng tạo hơn.

Giữa muôn vàn thách thức có rất nhiều cơ hội cho báo chí

+ Đất nước bước vào kỷ nguyên mới, báo chí đồng hành cùng dân tộc, vì thế, như một lẽ đương nhiên, báo chí cũng cần “bắt kịp, tiến cùng”. Yếu tố cần thiết nhất để báo chí “bắt kịp” là gì, thưa ông? Phải chăng đó là nhiệt huyết dám đổi mới, dám sáng tạo, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ để không ngừng sáng tạo nên những giá trị mới, đáp ứng nhu cầu liên tục thay đổi của độc giả? Có ý kiến cho rằng: Báo chí đang bước vào một giai đoạn mới, nơi biên giới giữa thông tin, công nghệ và thương mại ngày càng mờ nhạt, ông có đồng tình với quan điểm này?

- Nhà báo Lê Quốc Minh: Bây giờ là lúc làm báo dễ nhất mà cũng khó nhất. Nói dễ nhất là vì người làm báo giờ đây có rất nhiều công cụ hỗ trợ chứ không chỉ có chiếc bút, cuốn sổ và chiếc máy ảnh như vài chục năm trước. Nhưng nói khó nhất là bởi vì báo chí đứng trước sự cạnh tranh quá lớn – cạnh tranh giữa các cơ quan báo chí với nhau và cạnh tranh với hàng tỷ kênh nội dung từ các cá nhân và tổ chức phi báo chí.

Ngày trước các nhà báo hơn nhau ở chỗ “ngửi” được tin nóng, nhưng bây giờ các tòa soạn dùng phần mềm để quét tin từ mọi nguồn trên thế giới. Trước kia còn nói chuyện thông tin độc quyền chứ bây giờ khó xảy ra trường hợp một thông tin đột xuất mà chỉ có một phóng viên hoặc một tòa soạn tiếp cận được. Và thực tế chứng minh rằng bây giờ nhà báo không phải là những người phát hiện và đăng tải thông tin sớm nhất.

Sự phát triển của công nghệ, đặc biệt là sự phổ biến của mạng xã hội và những thiết bị cầm tay ngày càng hiện đại với giá cả phải chăng, đang giúp cho mỗi cá nhân đều có thể trở thành những nhà báo công dân, đưa thông tin từ mọi ngóc ngách của cuộc sống lên Internet. Người dùng thậm chí không thể nhớ họ tiếp cận một thông tin là qua nguồn nào, qua cơ quan báo chí nào. Đó là chưa kể đến sự phát triển vô cùng nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo tạo sinh (GenAI) mà nhiều chuyên gia cho rằng đang đe dọa cướp đi vị trí trung gian của báo chí giữa thông tin và người dùng.

Nhưng giữa muôn vàn thách thức thì cũng có rất nhiều cơ hội cho báo chí. Sự cạnh tranh khốc liệt sẽ khiến nhiều cơ quan báo chí phải thu hẹp hoạt động hoặc thậm chí không còn tồn tại, nhưng sẽ là bệ phóng cho những cơ quan báo chí dám đổi mới mạnh mẽ, dám tạo ra sự khác biệt. Không ít người có thái độ dè bỉu, nói rằng họ không cần báo chí nữa vì đã có mọi thông tin trên mạng xã hội. Nhưng thực tế đã cho thấy rằng những thông tin chính thống, chính thức trên báo chí vẫn thu hút sự chú ý của người dùng, dù họ có đọc gì trên mạng xã hội thì cũng tìm đến nguồn chính thống để thẩm định, tham chiếu. Nhiều thông tin lan tỏa trên mạng xã hội thì thực ra đều là từ nguồn báo chí. Và các nghiên cứu cũng khẳng định rằng những người phụ thuộc vào mạng xã hội thì có nhiều nguy cơ tiếp cận tin giả, tin xấu độc.

Dù có sử dụng AI thì con người vẫn phải làm chủ mọi công đoạn trong quá trình sản xuất và phát hành nội dung báo chí

+ Thực tế cho thấy, sự phát triển vũ bão của công nghệ số đang làm thay đổi căn bản cách thức sản xuất, phân phối và tiêu thụ thông tin, và nếu các tòa soạn không chuyển đổi trọng tâm, mở rộng ra các nền tảng số, sẽ rất khó để phát triển được độc giả. Tuy nhiên việc mở rộng nền tảng số chỉ có thể làm được khi các tòa soạn chuyển mình thành công ty báo chí - công nghệ (media-tech). Là người từng đề cập tới xu hướng tòa soạn media-tech từ nhiều năm trước, ông có thể nói rõ hơn về những cái được của xu hướng này đối với các cơ quan báo chí Việt Nam trong bối cảnh truyền thông hiện nay? Theo ông, để chuyển mình thành media-tech, các cơ quan báo chí cần hội tụ những yếu tố nào?

- Nhà báo Lê Quốc Minh: Báo chí hiện đại không thể tách rời công nghệ, đó là điều không phải bàn cãi. Trong mọi khâu của quá trình sản xuất nội dung báo chí, công nghệ càng ngày càng chiếm một vị trí quan trọng – kể cả báo in cho đến phát thanh truyền hình và đặc biệt mà thông tin điện tử. Xu hướng từ nhiều năm trước là các công ty công nghệ cũng dần phát triển nội dung để trở thành các công ty tech-media, cạnh tranh với báo chí và thu hút người dùng.

Ngược lại, các cơ quan báo chí truyền thông cũng đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ để trở thành các cơ quan media-tech, nhằm chủ động về công nghệ. Đã có những người khổng lồ báo chí làm được điều này, như New York Times, Washington Post, Financial Times, Reuters, Axel Springer, The Times of India, South China Morning Post, Nhân dân Nhật báo, v.v…

Tuy nhiên, đa số các cơ quan báo chí khó có thể đi theo con đường này, đơn giản là vì chi phí quá lớn cho đội ngũ công nghệ. Vì thế, họ sẽ chọn con đường hợp tác với các đối tác công nghệ chiến lược, và có hơn 1 đối tác để đảm bảo sự linh hoạt và không bị lệ thuộc. Nhưng sự hợp tác này đòi hỏi các đối tác công nghệ phải đồng hành thường xuyên, liên tục, thậm chí có những nhân viên công nghệ phụ trách riêng từng cơ quan báo chí để thực sự hiểu rõ nhu cầu và có các phương án hỗ trợ phù hợp, chứ không phải là kiểu mua đứt bán đoạn phần mềm và chỉ hỗ trợ kiểu hậu mãi. Trong các cơ quan báo chí cũng phải có người am hiểu công nghệ để làm đầu mối phối hợp chặt chẽ. Đây là cách thức khả thi mà tôi nghĩ hầu hết các cơ quan báo chí ở Việt Nam có thể tham khảo.

+ Nói tới báo chí Việt Nam trong kỷ nguyên phát triển mới không thể không đề cập tới trí tuệ nhân tạo (AI). Xung quanh câu chuyện AI và báo chí, tôi nhớ tới một câu nói của ông “Đừng chờ đợi mà hãy làm đi”, cái gì thế giới gợi mở, đang làm, chúng ta thay vì đứng ngồi chờ hãy bắt tay vào làm. Báo chí thế giới đang thúc đẩy quá trình tiếp nhận và triển khai AI, tại Việt Nam, một số cơ quan báo chí bước đầu đã thành công trong việc ứng dụng AI trong quy trình sản xuất thông tin, ông nhìn nhận như thế nào về cơ hội của báo chí Việt Nam khi bước lên con tàu AI?

- Nhà báo Lê Quốc Minh: Trí tuệ nhân tạo đã được xác định là công cụ có thể hỗ trợ rất nhiều cho các cơ quan báo chí, nhưng áp dụng vào khâu nào, áp dụng đến đâu thì thực sự chưa có bất kỳ định hướng cụ thể nào. Thế giới cũng đang vừa làm vừa thử nghiệm, đồng thời đưa ra những khuyến cáo để các cơ quan báo chí thận trọng. Nhưng điều đó không có nghĩa là chúng ta cứ chờ đợi mà phải chủ động nghiên cứu và ứng dụng tùy theo năng lực của mình.

Chúng tôi biết có một số cơ quan báo chí ở Việt Nam đã ứng dụng AI khá tốt, nhất là trong việc biên tập lỗi chính tả, ngữ pháp, logic ngôn từ, AI cũng được sử dụng hiệu quả trong việc theo dõi và phân tích người dùng, gợi ý chủ đề, giải băng phỏng vấn, dịch thuật tự động, tóm tắt nội dung,… Có câu nói rằng “cái gì máy móc làm tốt thì hãy để cho máy móc làm,” để con người có thời gian hơn cho hoạt động sáng tạo. Nhưng cho dù có sử dụng AI thì con người vẫn phải làm chủ mọi công đoạn trong quá trình sản xuất và phát hành nội dung báo chí.

+ Kinh tế được xem là yếu tố căn bản tạo nên sự phát triển lành mạnh của nền Báo chí Cách mạng Việt Nam. Tuy nhiên, vấn đề kinh tế báo chí - truyền thông Việt Nam chưa bao giờ nóng bỏng, phức tạp và nan giải như những năm gần đây. Theo ông, đâu là những nút thắt cần nhanh chóng được tháo gỡ để thúc đẩy kinh tế báo chí?

- Nhà báo Lê Quốc Minh: Đang có nhiều nỗ lực ở nghị trường để tăng tỷ lệ, dung lượng dành cho quảng cáo, đồng thời giảm thuế cho báo chí. Đây là điều cần thiết, nút thắt này lẽ ra phải được tháo gỡ từ lâu. Tuy nhiên, cần phải thừa nhận một thực tế rằng giai đoạn hiện nay quá khó khăn cho báo chí, không chỉ với báo in mà cả phát thanh - truyền hình và điện tử. Sau đại dịch Covid-19, quảng cáo báo in sụt giảm nghiêm trọng, doanh thu quảng cáo trên nền tảng khác cũng chẳng khá hơn.

Cho nên dù có được tăng diện tích quảng cáo trên báo in, tăng thời lượng trên phát thanh - truyền hình thì vào thời điểm hiện nay chưa có ý nghĩa nhiều, khi mà số lượng quảng cáo đi ngang hoặc thậm chí đi xuống. Không còn hình ảnh về số lượng dày quảng cáo báo in trong các số báo ra hằng ngày, hằng tuần, không còn cảnh “chen chúc” để đặt quảng cáo vào các khung giờ vàng trên sóng phát thanh và truyền hình như trước. Các khoản thu của hầu hết các cơ quan báo chí chưa đủ bù chi, nói gì đến chuyện đóng thuế để mà hưởng lợi từ mức giảm. Hy vọng các giải pháp này sẽ phát huy hiệu quả khi kinh tế thế giới và kinh tế Việt Nam khởi sắc hơn, doanh nghiệp đổ tiền vào các cơ quan báo chí nhiều hơn.

Mặt khác, tôi cho rằng các cơ quan báo chí không nên thụ động chờ đợi nguồn thu quảng cáo cũng như những chính sách ưu đãi. Tuy quảng cáo vẫn là nguồn thu quan trọng cho báo chí, chiếm tỷ trọng không nhỏ, nhưng nhiều hội nghị, nghiên cứu trên thế giới đều chỉ ra yêu cầu phải đa dạng hóa nguồn thu, và thực tế là nhiều cơ quan báo chí trên thế giới khá thành công, đặc biệt là chú trọng nguồn thu từ độc giả, dù dưới hình thức thu phí đọc báo điện tử hay cơ chế đóng phí thành viên.

Ngoài ra còn rất nhiều mô hình kinh doanh khác dành cho báo chí, ví dụ như tiếp thị liên kết, cấp phép sản phẩm, kinh doanh dịch vụ công nghệ thông tin (IT), kinh doanh nội dung, tổ chức sự kiện,… Chưa nhiều cơ quan báo chí ở Việt Nam thử nghiệm các hình thức tạo nguồn thu mới, vẫn còn quá phụ thuộc vào nguồn thu quảng cáo. Tôi cho rằng tư duy này cần phải thay đổi, và thay đổi sớm.

+ Xin trân trọng cảm ơn ông!

Hồng Sâm (Thực hiện)