Vào những năm 1990, nhà máy của ông đặt tại thủ đô Harare của Zimbabwe đã gây tiếng vang lớn. Nhà máy sở hữu một lực lượng lao động 350 người và sản xuất 20.000 tủ lạnh mỗi năm.

Ngày nay, công ty chỉ sử dụng 50 lao động và sản lượng hàng năm chỉ là 1.000 chiếc.

Cỏ dại mọc bên ngoài nhiều tòa nhà trong khu công nghiệp xung quanh. Một số nhà máy đã bị đóng băng trong nhiều năm.

"Thực trạng đó đủ cho bạn biết các biện pháp trừng phạt đã tác động ra sao đến Zimbabwe", ông Jokonya nói với AFP.

Ông này cũng đề cập đến một trong những vết thương lớn nhất mà nền kinh tế Zimbabwe phải gánh chịu là các lệnh trừng phạt do Mỹ dẫn đầu áp đặt cách đây 2 thập kỷ khi Tổng thống Robert Mugabe phát động một cuộc đàn áp bạo lực bầu cử.

Dự định áp dụng cho giới thượng lưu, các biện pháp trừng phạt đã áp đặt lệnh cấm đi lại và đóng băng tài sản mà các quan chức hàng đầu của Zimbabwe nắm giữ. Nhưng các biện pháp này đã có tác động sâu rộng và có thể là ngoài ý muốn đối với nền kinh tế Zimbabwe bằng cách hạn chế khả năng tiếp cận của nước này với hệ thống ngân hàng quốc tế.

Đối với trường hợp của Công ty Điện lạnh Hoàng gia, ông Jokonya muốn nhận một khoản vay để mở rộng sản xuất tại Imperial. Tất cả các thiết bị của nhà máy cần phải được nhập khẩu, mà ông phải trả bằng đồng đô-la Mỹ.

Nhưng Đạo luật phục hồi kinh tế và dân chủ Zimbabwe (Zidera) của Mỹ đã cấm các tổ chức cho vay toàn cầu làm việc với Zimbabwe. Các tổ chức như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) thường là tuyến hỗ trợ đầu tiên cho các quốc gia gặp khó khăn về tài chính.

Zimbabwe đã không đáp ứng tất cả các yêu cầu để nhận sự hỗ trợ của IMF và đạo luật Zidera khiến nước này khó có thể cố gắng làm điều đó, hoặc để IMF xem xét các thỏa hiệp.

Các ngân hàng tư nhân tại Zimbabwe cũng gặp khó khăn trong việc tiếp cận các nguồn vốn quốc tế. Đạo luật Zidera áp dụng các hình phạt nghiêm khắc đối với các công ty giao dịch với các công ty bị pháp luật nhắm mục tiêu.

Kết quả là Zimbabwe có nguồn cung đô-la Mỹ ít ỏi trong nước, và việc các doanh nhân tìm cách tiếp cận với đồng bạc xanh ở nước ngoài thông qua các ngân hàng tư nhân là rất rủi ro.

Không có tín dụng

Một chuyên gia của Liên Hợp Quốc cho biết sau chuyến thăm vào tháng 11 năm trước rằng 87 tổ chức tài chính đã ngừng kinh doanh với Zimbabwe vì lo ngại sẽ vi phạm các lệnh trừng phạt.

Và phiên bản mới nhất của Đạo luật Zidera, được thông qua vào năm 2018 càng nâng cao ngưỡng để có thể dỡ bỏ các lệnh trừng phạt. Nhìn chung, đạo luật yêu cầu Zimbabwe tổ chức các cuộc bầu cử tốt hơn và tôn trọng nhân quyền.

Nhưng nó cũng yêu cầu Zimbabwe tuân theo phán quyết của tòa án Nam Phi và phải trả khoảng 9 tỷ USD cho nông dân da trắng bị tịch thu tài sản trong cuộc cải cách ruộng đất của Mugabe hai thập kỷ trước.

Toàn bộ GDP của Zimbabwe chỉ là 16,7 tỷ USD. Nước này đã thực hiện các khoản thanh toán ban đầu là 53 triệu USD, một phần rất nhỏ so với số tiền được yêu cầu.

Để quản lý nguồn dự trữ ngoại hối hạn chế của đất nước, ngân hàng trung ương tổ chức các cuộc đấu giá đồng đô-la Mỹ hàng tuần. Các nhà hoạch định chính sách phân bổ đô-la dựa trên các ứng dụng mà họ cho là cấp thiết nhất.

“Họ cho bạn đô-la nhưng nó không đủ. Chừng ấy sẽ không giúp bất cứ doanh nghiệp nào có thể sản xuất hoàn toàn”, ông Jokonya nói.

Trừng phạt quá đà, liệu có đáng trách?

Các quốc gia châu Phi khác và một báo cáo viên của Liên Hợp Quốc ủng hộ việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt, nhưng quan điểm này không được Mỹ ủng hộ.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Ned Price cho biết qua email: “Đổ lỗi cho các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ đối với các vấn đề của Zimbabwe làm mất đi cốt lõi của việc quản trị tốt hơn đang được yêu cầu ở Zimbabwe. Các tệ nạn kinh tế của Zimbabwe, chúng tôi biết, là do các nhà lãnh đạo ... lạm dụng quyền lực”.

Nhưng thực tế, người dân Zimbabwe thậm chí không thể sử dụng các dịch vụ như PayPal để đặt hàng từ nước ngoài, phát ngôn viên Chính phủ Nick Mangwana cho biết.

Nhà kinh tế Gift Mugano cho biết các lệnh trừng phạt đã cắt giảm hiệu quả người dân Zimbabwe khỏi tín dụng quốc tế và chuyển tiền bằng đô-la Mỹ.

Ông Mugano nói: “Đó là khi bạn không có vốn, không có việc làm và không có nhà đầu tư nào đến một quốc gia đang bị trừng phạt”.

Tuy nhiên, nhà phân tích chính trị Eldred Masunungure thuộc Đại học Zimbabwe cho biết những người giàu có của Zimbabwe chỉ cần đi du lịch và gửi tiền ở các ngân hàng châu Á và Trung Đông để tránh các lệnh trừng phạt.

Những người bình thường thì không có sự xa xỉ như vậy, ông Masunungure nhấn mạnh.

Ông nói thêm rằng, thay vì mang lại thay đổi chính trị cho Zimbabwe, 20 năm trừng phạt chỉ được "sử dụng như một bằng chứng ngoại phạm cho hoạt động kinh tế kém của Chính phủ".

Sơn Tùng (Theo Yahoo News)