Trong bối cảnh báo chí số hóa ngày càng phát triển, báo chí dữ liệu đã khẳng định vị thế là một công cụ không thể thiếu, mang đến những đột phá trong cách thức truyền tải thông tin. Các tòa soạn báo trên thế giới đã chứng minh sức mạnh của báo chí dữ liệu qua những dự án điều tra, phân tích dữ liệu quy mô lớn, mang lại những tác động mạnh mẽ đến xã hội. Tại Việt Nam, báo Tuổi Trẻ và Báo Nghệ An là những đơn vị tiên phong trong việc ứng dụng loại hình báo chí này.

'Giải mã' dữ liệu, tạo niềm tin cho độc giả

Ông Đặng Anh Tuấn - Phó tổng thư ký toà soạn, Giám đốc Trung tâm Phát triển Nội dung số Báo Tuổi Trẻ, khẳng định: "Sự phân tích và trực quan hóa dữ liệu để tạo ra những bài viết có tính chuyên sâu, khách quan và dễ hiểu là rất cần thiết đối với báo chí hiện nay.

Những bài báo dựa trên số liệu cụ thể, bằng chứng thuyết phục sẽ giúp nâng cao tính chính xác và khách quan, giảm thiểu sai sót và cung cấp thông tin chính xác hơn cho độc giả. Có thể nói, báo chí dữ liệu tạo lợi thế cạnh tranh cho báo chí số trong bối cảnh báo chí truyền thống gặp nhiều khó khăn. Báo chí dữ liệu giúp các tờ báo tạo ra nội dung độc đáo, thu hút nhiều người bằng các bài viết chuyên sâu".

Để thực hiện điều này, Tuổi Trẻ đã đầu tư mạnh mẽ vào nguồn nhân lực, đội ngũ kỹ sư công nghệ và hoàn thiện tòa soạn số. Hệ thống IMS của báo được tích hợp nhiều tính năng hỗ trợ khai thác báo chí dữ liệu, trực quan hóa số liệu và truy vấn thông tin. Ông Tuấn chia sẻ: "Đội ngũ kỹ sư công nghệ cũng liên tục nghiên cứu và cập nhật các tính năng mới trong việc phân tích số liệu, ứng dụng AI để giảm thiểu quá trình truy vấn".

Minh chứng cho hiệu quả của việc ứng dụng báo chí dữ liệu là loạt bài "Xe Thành Bưởi vượt tốc độ đến 30.000 lần chỉ trong 3 tháng". Bằng việc thu thập và giải mã dữ liệu giám sát hành trình, phóng viên Tuổi Trẻ đã đưa ra những con số thuyết phục về số lần vi phạm tốc độ của hãng xe Thành Bưởi. "Những số liệu trực quan, những biểu đồ chi tiết, hấp dẫn đã thuyết phục, tạo niềm tin cho bạn đọc", ông Tuấn nói.

Báo chí dữ liệu được độc giả Tuổi Trẻ hưởng ứng và đánh giá cao. "Thống kê sơ bộ cho thấy, báo chí dữ liệu được bạn đọc Tuổi Trẻ đánh giá cao, để lại nhiều tương tác tốt, cách phản biện cho những vấn đề bài báo nêu cũng chính xác, trực quan, đi thẳng vào vấn đề…", ông Tuấn cho biết.

Tuy nhiên, ông Tuấn cũng chỉ ra những thách thức trong quá trình thực hiện báo chí dữ liệu, như thiếu dữ liệu công khai, dữ liệu không có cấu trúc, khối lượng dữ liệu lớn và thiếu hụt nhân lực chuyên môn. Đặc biệt, vấn đề pháp lý của nguồn dữ liệu là một thách thức lớn. "Với sự phát triển mạnh của AI hiện nay, việc tiếp cận nguồn dữ liệu không phải là vấn đề khó với người làm báo, nhưng nguồn dữ liệu 'đảm bảo tính pháp lý' lại là cả một vấn đề", ông Tuấn nhấn mạnh.

Ông cũng chia sẻ thêm về những kỳ vọng và nghi ngờ của độc giả đối với loại hình báo chí này, đồng thời khẳng định: "Dù báo chí dữ liệu gặp nhiều thách thức, nhưng nếu vượt qua được những rào cản nêu trên có thể mang lại giá trị lớn trong việc cung cấp thông tin chính xác, minh bạch và có chiều sâu cho công chúng".

Hành trình 'người trong cuộc' với chuyên trang đặc biệt

Báo Nghệ An đã khẳng định vị thế tiên phong trong việc ứng dụng loại hình báo chí dữ liệu minh chứng là giải thưởng "Cơ quan báo chí có sản phẩm truyền thông sáng tạo về xây dựng Đảng và tác phẩm chuyên đề xuất sắc" tại Giải Búa liềm vàng 2024. Ông Ngô Đức Kiên, Tổng biên tập Báo Nghệ An chia sẻ: "Không thể đứng ngoài cuộc, phải trở thành người trong cuộc của báo chí dữ liệu".

Để thực hiện thành công các dự án báo chí dữ liệu, theo ông Ngô Đức Kiên, việc hợp tác với đối tác công nghệ giỏi và đối tác nội dung bảo đảm tính chính xác là hai yếu tố then chốt. Ông nhấn mạnh: "Chúng tôi không chỉ tìm kiếm những đối tác có năng lực kỹ thuật, mà còn phải là những người có cùng tâm huyết, cùng chí hướng, cùng khát vọng gìn giữ và lan tỏa những giá trị lịch sử, văn hóa của quê hương".

Hai chuyên trang "Chủ tịch Hồ Chí Minh với quê hương Nghệ An" và "Cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh" là những minh chứng sống động cho nỗ lực này. Với "Chủ tịch Hồ Chí Minh với quê hương Nghệ An", báo đã phối hợp chặt chẽ với Khu di tích Kim Liên và Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, số hóa dữ liệu và lựa chọn chủ đề khoa học, đảm bảo tính pháp lý. Còn với "Cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh", báo đã hợp tác với Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh, hỗ trợ số hóa dữ liệu và xây dựng nội dung theo tiêu chí tòa soạn.

Những nỗ lực này đã mang đến cho độc giả những sản phẩm báo chí dữ liệu chất lượng, trực quan, sinh động, tăng cường tính tương tác, nâng cao nhận thức và xây dựng niềm tin.

"Thay vì đọc những dòng văn bản dài dòng, độc giả có thể 'thám hiểm' các địa điểm gắn liền với Bác Hồ, hay theo dõi diễn biến của Cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh một cách trực quan, sinh động", ông Kiên nhấn mạnh. Hơn nữa, báo chí dữ liệu còn khuyến khích sự tương tác, khám phá, giúp độc giả "tự do tìm hiểu sâu hơn về những khía cạnh mà họ quan tâm, từ đó tạo ra trải nghiệm đọc báo cá nhân hóa và thú vị".

Để có được những thành công đó, Báo Nghệ An đã chú trọng nâng cao năng lực cho đội ngũ nhà báo. "Chúng tôi tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về báo chí dữ liệu, phân tích dữ liệu và sử dụng các công cụ trực quan hóa dữ liệu", ông Kiên cho biết. Báo cũng xây dựng môi trường làm việc khuyến khích học hỏi, hợp tác với các đối tác công nghệ và khuyến khích thực hành.

Những dẫn chứng sinh động của báo Tuổi trẻ và báo Nghệ An cho thấy, báo chí dữ liệu không chỉ là một công cụ, mà còn là một phương thức tư duy mới, đòi hỏi sự thay đổi trong cách tiếp cận và xử lý thông tin. Với sự đầu tư và nỗ lực không ngừng, báo chí dữ liệu hứa hẹn sẽ tiếp tục mang đến những giá trị to lớn cho độc giả, góp phần xây dựng một nền báo chí Việt Nam hiện đại, chuyên nghiệp và đáng tin cậy.

Hoàng Anh