Tháng 1/2022, Khu du lịch quốc gia Tam Đảo được công nhận là Khu du lịch cấp quốc gia và tới tháng 11/2022, thị trấn Tam Đảo, Vĩnh Phúc, được nhận giải "Thị trấn điểm đến hàng đầu thế giới 2022" do World Travel Awards công bố. Đây là giải thưởng du lịch uy tín hàng đầu thế giới, được ví von như giải Oscar trong lĩnh vực du lịch, nhằm ghi nhận, khen thưởng và tôn vinh những tên tuổi xuất sắc trong tất cả các lĩnh vực của ngành du lịch trên toàn cầu.

Để đạt được kết quả đó là một dấu ấn không nhỏ cho sự cố gắng của các cấp uỷ, chính quyền và nhân dân các dân tộc huyện Tam Đảo nói riêng và tỉnh Vĩnh Phúc nói chung trong việc xây dựng Khu du lịch quốc gia Tam Đảo có thương hiệu, là một trong những trung tâm du lịch của vùng và cả nước, điểm đến hấp dẫn, thân thiện của du khách.

Địa danh Núi Tam Đảo 

Về vị trí địa lý, núi Tam Đảo nằm ở phía Bắc thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc, có chiều dài khoảng 50km, chạy dài suốt từ đèo Khế đến Đa Phúc, nơi quy tụ các cánh cung Đông Bắc. Với diện tích khoảng 10 - 15km2, núi Tam Đảo chia ngăn thành danh giới tự nhiên giữa tỉnh Vĩnh Phúc và các tỉnh Tuyên Quang, Thái Nguyên.

Tên gọi “Tam Đảo” có được là do 3 ngọn núi Ngọn Thạch Bàn, Thiên Thị và Phù Nghĩa tạo thành. Từ trên cao, 3 chỏm núi nổi lên bồng bềnh ẩn hiện trong mây như ba hòn đảo giữa biển nước mênh mông. 

Tam Đảo có nhiều cảnh quan thiên nhiên đẹp, có thế mạnh trong phát triển du lịch như: Đỉnh Rùng Rình, rừng Ma, ao Dứa, Thác Bạc, suối Bát Nhã, suối Giải Oan. Các công trình tự nhiên và nhân tạo, tạo cảnh quan đẹp như: Một số thác nước và mặt nước như Thác Bạc, Thậm Thình, Bản Long, Hồ Xạ Hương, Hồ Vĩnh Thành, tháp truyền hình Tam Đảo ở độ cao trên 1200m...

Cụm di tích lịch sử phong phú, di sản văn hóa đa dạng

Toàn huyện Tam Đảo có 103 di tích gồm: 1 di tích quốc gia đặc biệt, 17 di tích xếp hạng cấp tỉnh, 85 di tích công trình tín ngưỡng, tôn giáo chưa xếp hạng. Một số di tích nổi tiếng như: Đền thờ Quốc Mẫu Lăng Thị Tiêu, Đền Bà chúa Thượng ngàn, Đền thờ Đức Thánh Trần, Thiền viện Trúc Lâm Tây Thiên... Hệ thống di tích lịch sử cách mạng khá đa dạng như bia tưởng niệm búa liềm (xã Tam Quan) - Nơi tưởng niệm đồng chí Kim Ngọc - Nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Nguyên Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Phú về hoạt động ở đây trong những năm kháng chiến chống Pháp; Đồn binh Nhật - Nơi ghi dấu trận đánh lịch sử ngày 16/7/1945, đơn vị Việt Nam Giải phóng quân đã cùng với quần chúng nhân dân tiến hành tập kích, tiêu diệt hoàn toàn đồn binh Nhật, giải phóng hàng trăm tù binh. Sở chỉ huy Chiến dịch Trần Hưng Đạo (năm 1950 - 1951). Hệ thống hầm của Bộ Chính trị trong kháng chiến chống Mỹ. Và khu di tích lưu niệm nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh nhiều lần về thăm và làm việc tại thị trấn Tam Đảo (hay còn gọi là nhà Rông).

Ngoài ra, Tam Đảo còn lưu giữ nhiều giá trị di sản văn hóa phi vật thể, lễ hội văn hóa đặc sắc. Trên địa bàn huyện có 44 lễ hội truyền thống lớn, nhỏ ở các xã, thôn được tổ chức tại các đình, đền, chùa trong năm.

Một số lễ hội tiêu biểu có sức thu hút khách du lịch lớn như Lễ hội Tây Thiên được tổ chức từ ngày 15 - 17 tháng 2 âm lịch hàng năm, để tưởng nhớ Quốc Mẫu Lăng Thị Tiêu, chính Vương phi của Hùng Chiêu vương thứ VII - người đã có công lớn trong việc giúp Vua Hùng mở mang bờ cõi, dạy dân trồng lúa nước, chiêu mộ quân sĩ, củng cố vương triều. Bà được sắc phong Sơn trụ Quốc Mẫu tối linh Đại Vương thuộc hàng Thượng đẳng phúc thần. Di tích thờ bà tại thị trấn Đại Đình, huyện Tam Đảo được Thủ tướng Chính phủ công nhận là di tích lịch sử quốc gia đặc biệt từ tháng 12/2015. Năm 2020, tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận “Tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên là di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia”.

Hội vật Làng Hà xã Hồ Sơn là lễ hội lâu đời của cư dân vùng chân núi Tam Đảo. Hội vật Làng Hà được tổ chức vào mùng 7 Tết âm lịch, là cuộc tranh tài giữa các đô vật lừng danh trên địa bàn huyện, tạo không khí vui vẻ hồ hởi trong những ngày đầu năm nhưng cũng mang phong cách biểu diễn dân gian đặc trưng riêng biệt của dân tộc có truyền thống thượng võ lâu đời.

Nghệ thuật hát văn (hay hát chầu văn) - một trong những hình thức lễ nhạc gắn liền với nghi thức hầu đồng của tín ngưỡng Tứ phủ. Trong nhiều năm trở lại đây, UBND huyện Tam Đảo đã có những hoạt động thiết thực nâng cao nhận thức cho người dân trong việc bảo tồn, kế thừa những giá trị nghệ thuật của loại hình hát văn và hát chầu văn trong “Thực hành tín ngưỡng và thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” đã được UNESSCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Đồng thời huyện cũng tổ chức hướng dẫn, truyền dạy hát văn cho các CLB, các cháu thanh, thiếu niên để gìn giữ nét đẹp văn hóa truyền thống, góp phần bảo tồn, phát huy, phổ biến nghệ thuật hát văn của dân tộc.

Văn hóa ẩm thực độc đáo

Những món ăn dân dã nhưng được người người dân chế biến tương đối cầu kỳ với hương vị thơm ngon đặc trưng đã trở thành nét văn hóa ẩm thực độc đáo. Những loại bánh như Bánh trứng kiến, bánh trưng gù, bánh gio ... đã trở thành một món ăn đặc sản không thể thiếu trong những dịp lễ, tết của dân tộc Sán Dìu huyện Tam Đảo - Vĩnh Phúc và là món quà quen thuộc và quý giá của những người con xa quê.  

Bên cạnh các sản phẩm khác như rau su su, cây dược liệu... các sản phẩm Bò sữa, gà Tam Đảo... cũng đang được người tiêu dùng tin chọn. Đến nay, huyện đã có 12 sản phẩm được đánh giá đạt tiêu chuẩn OCOP chất lượng 3 sao phục vụ quà tặng khách du lịch.

Hiện nay cơ sở hạ tầng du lịch của huyện được nâng cấp và mở rộng. Tại khu di tích danh thắng Tây Thiên, hệ thống cáp treo và dịch vụ xe điện đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc đi lại phục vụ du khách thập phương. Tỉnh Vĩnh Phúc và huyện Tam Đảo đang tiếp tục hoàn thiện khu Trung tâm Văn hóa lễ hội Tây Thiên, một số các đền, chùa... Cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất, nhà hàng, khách sạn được xây dựng, nâng cấp, đầu tư mới, đáp ứng cơ bản nhu cầu nghỉ dưỡng, lưu trú cho du khách (hiện trên địa bàn huyện có 229 cơ sở lưu trú (78 khách sạn, 90 nhà nghỉ, 60 homestay, 1 vila) với trên 4.000 phòng.

Với những tiềm năng và thế mạnh đó, thị trấn Tam Đảo được Tổ chức World Travel Awards (Tổ chức Giải thưởng Du lịch Thế giới) vinh danh là "Tam Đảo - Thị trấn điểm đến hàng đầu thế giới năm 2022" tại Gala chung kết trao giải thưởng du lịch thế giới lần thứ 29 năm 2022 diễn ra ngày 11/11/2022 tại Oman. Đây là lần đầu tiên thị trấn Tam Đảo, huyện Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc được để cử và chính thức nhận giải thưởng danh giá của World Travel Awards.

Trên hành trình chiến thắng giải thưởng, thị trấn Tam Đảo đã vượt qua nhiều điểm đến nổi tiếng thế giới như Hana (Maui, Hawaii, Mỹ) hay Shirakawa-go (Ono, Gifu, Nhật Bản). Cùng được đề cử trong hạng mục này còn có 5 thị trấn khác của các quốc gia như Séc, Bosnia & Herzegovina, Nepal, Mỹ và New Zealand.

Động lực từ giải thưởng World Travel Awards 

Việc đón nhận Giải thưởng Du lịch "Tam Đảo - Thị trấn điểm đến hàng đầu thế giới" năm 2022 là sự ghi nhận cho những nỗ lực, cố gắng của chính quyền và nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc cũng như các dân tộc huyện Tam Đảo trong việc xây dựng Khu du lịch quốc gia Tam Đảo có thương hiệu, là một trong những trung tâm du lịch của vùng và cả nước, điểm đến hấp dẫn, thân thiện của du khách. Đồng thời, giải thưởng cũng là động lực để Tam Đảo tiếp tục phát huy giá trị giải thưởng, thu hút nguồn lực đầu tư, giữ gìn các giá trị văn hóa, vẻ đẹp tự nhiên vốn có để đem lại cho mỗi du khách có những kỳ nghỉ, trải nghiệm thú vị khi đến du lịch. 

Theo Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Vĩnh Phúc Vũ Việt Văn, Tam Đảo được một tổ chức uy tín trên thế giới vinh danh không chỉ là vinh dự cho Tam Đảo, tỉnh Vĩnh Phúc mà còn uy tín cho cả thương hiệu du lịch Việt Nam. Dưới góc độ của chính quyền địa phương, ông Văn nhấn mạnh, tỉnh Vĩnh Phúc cam kết sẽ có hành động cụ thể để Tam Đảo ngày một tốt hơn, hấp dẫn hơn, ấn tượng hơn trong mắt du khách trong nước và chinh phục được bạn bè quốc tế.