Ngày 9/4, Bộ trưởng Bộ VHTT&DL Nguyễn Văn Hùng đã ký quyết định số 956/QĐ-BVHTTDL, đưa nghề chằm nón ngựa Phú Gia ở tỉnh Bình Định vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Nghề chằm nón ngựa Phú Gia là nghề thủ công truyền thống được người dân thôn Phú Gia, xã Cát Tường, huyện Phù Cát, tỉnh Bình Định gìn giữ gần 300 năm nay.

Ngoài thôn Phú Gia, những thôn lân cận của xã Cát Tường, như: Kiều Đông, Xuân Quang cũng làm các công đoạn liên quan đến nghề chằm nón, nhưng tập trung nhiều nhất vẫn là ở thôn Phú Gia.

Hiện nay, ở Cát Tường có khoảng 120 hộ vẫn giữ nghề làm nón ngựa. Theo những người cao niên ở làng thì tuy nghề làm nón ngựa vẫn được tiếp tục duy trì nhưng dường như những chiếc nón đẹp và sắc sảo như cách đây vài chục năm ngày càng hiếm.

Một chiếc nón ngựa thường phải qua bốn công đoạn, thứ nhất là tạo sườn mê. Ở công đoạn này rễ cây giang lấy từ trên núi đem phơi khô, chẻ thành những sợi nhỏ mỏng như sợi cước. Cách thức đan nang theo kiểu đan giỏ, các lỗ nang có hình lục giác tạo thành một miếng mê lớn.

Công đoạn thắt nang sườn: Đặt miếng mê lên khuôn nón mẫu, khâu vành nang dưới cùng để tạo sườn hình nón. Tiếp đến là khâu sườn đứng và sườn ngang bằng các sợi giang có kích cỡ như sợi tăm.

Hai công đoạn làm sườn nón này phải do những người thợ chuyên nghiệp thực hiện để cho những người thợ làm nón bình thường thực hiện tiếp các công đoạn sau.

Công đoạn thêu hoa văn trên sườn: Thông thường người thợ thêu hoa văn theo các đề tài long, lân, quy, phụng; lưỡng long tranh châu; mai lan cúc trúc; câu thơ; câu đối hoặc những cảnh vật trên nang sườn.

Công đoạn cuối cùng là lợp lá chằm chỉ. Lá kè tươi được hái về từ vùng núi Vĩnh Thạnh, Gia Lai sẽ được xử lý công phu, tướt bỏ sống lá, phơi khô trong bóng râm, đặt trên chậu lửa và lồng tre để xông lá cho chín, sau đem ra ngoài trời phơi sương, hơ lửa để vuốt cho lá được thẳng, phẳng.

Người thợ dùng kéo chuyên dụng có bản mỏng, lưỡi dài để cắt lá thành từng miếng nhỏ theo chiều cao nón. Xếp chồng mép mí lá bủa (xòe) đều xung quanh sườn nón từ đỉnh xuống.

Tiếp đến là chằm (khâu) lá vào sườn nón, chỉ chằm nằm dưới mí lá nên nhìn bên ngoài không thấy đường chằm. Chằm xong, người thợ cắt bỏ những sợi chỉ thừa dính trên bề mặt nón và không quên trang trí một đùm chỉ ngũ sắc ở đỉnh nón.

Sản phẩm nón ngựa Phú Gia mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống của miền đất võ Bình Định. Chiếc nón ngựa Phú Gia là mặt hàng được nhiều du khách trong và ngoài nước chọn mua khi đến với Bình Định.

Khánh Ngọc