Theo đó, chiều 22/10, tiếp theo chương trình kỳ họp thứ 8, Quốc hội khoá XV, Quốc hội đã thảo luận về dự thảo Luật Phòng, chống mua bán người (sửa đổi). Trước khi thảo luận, Quốc hội đã nghe Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Phòng, chống mua bán người (sửa đổi). 

Theo đó, Dự thảo Luật sau khi được tiếp thu, chỉnh lý, hoàn thiện trình Quốc hội xem xét tại kỳ họp này gồm 8 chương và 65 điều (giảm 1 điều so với dự thảo Luật trình Quốc hội, trong đó bỏ các điều 34, 56, 58, 59; bổ sung các điều 21, 40 và 64; sửa đổi 63 điều, giữ nguyên 2 điều).

Mua bán bào thai nhằm mục đích mua bán đứa trẻ sau khi được sinh ra đang là thực tế đáng lo ngại

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp cho biết, một số ý kiến đề nghị bổ sung hành vi “thỏa thuận mua bán người từ khi còn đang là bào thai” vào khái niệm mua bán người tại khoản 1 Điều 2 làm cơ sở đấu tranh phòng, chống hiệu quả thực trạng thỏa thuận mua bán người khi còn đang là bào thai; trong khi đó, có ý kiến băn khoăn thực tiễn hiện nay đã xảy ra tình trạng thỏa thuận mua bán bào thai trong bụng mẹ nhưng để nhằm nuôi dưỡng đứa trẻ sau khi sinh thì trường hợp này có phải là mua bán người hay không?

Về nội dung trên, Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp cho biết, qua rà soát quy định của pháp luật liên quan, trong một số trường hợp quyền dân sự chỉ có thể được xác lập sau khi một người được sinh ra và còn sống; theo quy định của Bộ luật Hình sự (BLHS) thì việc phạm tội đối với phụ nữ mang thai chỉ bị coi là tình tiết tăng nặng mà không bị coi là phạm tội đối với nhiều người. Như vậy, về mặt pháp lý chỉ được coi là người khi được sinh ra và còn sống.

Cũng theo bà Lê Thị Nga, theo y học thì bào thai cũng chưa được xác định là con người. Khoản 1 Điều 2 của dự thảo Luật quy định khái niệm về mua bán người, trong khi bào thai chưa được xác định là con người như trên đã phân tích nên Uỷ ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) cho rằng việc quy định mua bán bào thai trong khái niệm mua bán người là không phù hợp.

Tuy nhiên, Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp cũng cho biết, những năm qua, tình trạng mua bán bào thai nhằm mục đích mua bán đứa trẻ sau khi được sinh ra đang là thực tế đáng lo ngại. Việc thỏa thuận mua bán này thực chất là tiền đề của hành vi mua bán người (mua bán người từ giai đoạn còn đang là bào thai), nhưng việc xử lý hành vi này lại chưa được pháp luật điều chỉnh.

"Trước yêu cầu nâng cao hiệu quả các biện pháp phòng chống mua bán người (PCMBN) từ sớm, từ xa; đồng thời, tạo cơ sở pháp lý để tiếp tục hoàn thiện pháp luật về xử lý hành vi xâm phạm liên quan đến phụ nữ, trẻ em, tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội, khoản 2 Điều 3 dự thảo Luật đã quy định hành vi nghiêm cấm “thỏa thuận mua bán người từ khi còn đang là bào thai”, Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp nêu rõ.

Xác định nạn nhân cần phải dựa trên tiêu chí cụ thể

Về khái niệm nạn nhân, người đang trong quá trình xác định là nạn nhân (khoản 6 và khoản 7 Điều 2), Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết, một số ý kiến ĐBQH đề nghị cân nhắc, quy định nạn nhân là bất kỳ người nào là đối tượng của hành vi mua bán người mà không chỉ là đối tượng bị xâm hại bởi hành vi mua bán người để phù hợp với Công ước Asean về phòng, chống buôn bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em.

Về nội dung này, bà Lê Thị Nga cho biết, nếu quy định theo hướng nạn nhân là bất kỳ người nào là đối tượng của hành vi mua bán người thì sẽ rất khó chứng minh trên thực tế, không bảo đảm tính khả thi. Vì vậy, việc xác định nạn nhân cần phải dựa trên tiêu chí cụ thể, như bị xâm hại bởi hành vi mua bán người và được cơ quan có thẩm quyền xác định.

Đồng thời, dự thảo Luật cũng quy định rộng hơn so với yêu cầu của các điều ước quốc tế trong việc hỗ trợ cả người đang trong quá trình xác định là nạn nhân. Do đó, UBTVQH đề nghị cho giữ như trong dự thảo Luật.

Trong khi đó, có ý kiến đề nghị làm rõ khái niệm “hỗ trợ pháp luật” có nội hàm khác gì với “trợ giúp pháp lý”; đề nghị bỏ cụm từ “hỗ trợ pháp luật” vì Điều 27 của Luật Trợ giúp pháp lý quy định các hình thức trợ giúp pháp lý bao gồm: tham gia tố tụng; tư vấn pháp luật; đại diện ngoài tố tụng nên chỉ cần quy định về Trợ giúp pháp lý đã bao hàm cả nội dung hỗ trợ pháp luật.

Làm rõ nội dung trên, Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp cho biết, tại khoản 2 Điều 27 của Luật Trợ giúp pháp lý quy định các hình thức trợ giúp pháp lý bao gồm: tham gia tố tụng, tư vấn pháp luật, đại diện ngoài tố tụng và được thực hiện bởi Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước hoặc tổ chức tham gia trợ giúp pháp lý và phải theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định.

Theo quy định của Luật hiện hành thì nạn nhân được trợ giúp pháp lý để làm thủ tục đăng ký cư trú, hộ tịch, nhận chế độ hỗ trợ, đòi bồi thường thiệt hại.

Để bảo đảm mục tiêu lấy nạn nhân, người đang trong quá trình xác định là nạn nhân là trung tâm thì việc hỗ trợ cho họ sau khi tiếp nhận cần kịp thời, nhanh chóng và phải thực hiện ngay. Do đó, khái niệm “hỗ trợ pháp luật” trong dự thảo Luật được hiểu là việc tư vấn để phòng ngừa bị mua bán trở lại, tư vấn làm thủ tục đăng ký cư trú, hộ tịch, làm căn cước, nhận chế độ hỗ và được thực hiện bởi Ủy ban nhân dân cấp xã, Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài nơi tiếp nhận. Đồng thời, Điều 42 của dự thảo Luật được tách thành 2 khoản quy định về trợ giúp pháp lý và hỗ trợ pháp luật.