Bước đột phá

Dharavi rộng gần 2,6 triệu m2 được quây bằng tôn, khối bê tông và tấm nhựa ở giữa Mumbai, và chật ních người. Với khoảng 1 triệu cư dân, khu ổ chuột này là một trong những khu ổ chuột lớn nhất thế giới. Là một bối cảnh cho những câu chuyện trở nên giàu có từ khố rách áo ôm kỳ lạ.

Trong “Triệu phú khu ổ chuột”, bộ phim đã giành được 8 giải Oscar năm 2009, những trải nghiệm gian khổ của một thanh niên sống tại Dharavi đã giúp anh giành chiến thắng trong chương trình trò chơi truyền hình “Ai là triệu phú?” phiên bản Ấn Độ. Trong “Gully Boy”, một bộ phim nổi tiếng gần đây của Bollywood, một rapper sống trong khu ổ chuột này đã vượt qua định kiến để giành được trái tim của tầng lớp thượng lưu phương Tây hóa của thành phố. Nhưng câu chuyện mới nhất của Dharavi có thể sẽ trở thành câu chuyện kịch tính nhất.

Nằm lọt thỏm giữa thủ đô tài chính hạn chế về không gian của Ấn Độ, khu ổ chuột là một trở ngại lớn đối với sự phát triển của Mumbai - và lớn hơn là cả Ấn Độ. Do đó, chính quyền bang Maharashtra, nơi có thành phố Mumbai tọa lạc, trong gần hai thập kỷ qua đã cố gắng lôi kéo các nhà phát triển tư nhân đến Dharavi với những hứa hẹn về lợi nhuận cao. Tuy nhiên, nó đã thất bại, chủ yếu là do trở ngại chính đối với hầu hết các dự án cơ sở hạ tầng lớn ở Ấn Độ. Nhiều người sống trong khu ổ chuột không muốn rời đi. Và ở Ấn Độ, người nghèo có tiếng nói.

Tái phát triển khu ổ chuột theo cách tránh được khủng hoảng chính trị đồng thời tạo ra lợi nhuận hấp dẫn là một nỗ lực đáng gờm. Ông SVR Srinivas, quan chức phụ trách dự án, đã gọi đây là “một trong những nhiệm vụ phức tạp nhất từng được thực hiện trên thế giới”. Tuy nhiên, hồi tháng trước đã có tin tức về một bước đột phá có thể xảy ra. Một hợp đồng mới để tái quy hoạch khu ổ chuột Dharavi đã được trao cho tỷ phú Gautam Adani, người giàu nhất châu Á và có lẽ là người có mối quan hệ tốt nhất ở Ấn Độ.

Ông Adani, một nhà kinh doanh kim cương trước đây có tập đoàn lớn kiểm soát các cảng, trang trại điện mặt trời, chế biến thực phẩm, mỏ than và nhiều ngành khác, đã tiết lộ một số chi tiết của thỏa thuận, dự kiến sẽ được ký kết trong vài tuần tới. Nhưng kế hoạch lâu dài là tái định cư cho những cư dân Dharavi đã định cư ở khu ổ chuột trước năm 2000 trong các căn hộ mới được xây dựng trong khu vực ổ chuột này. Hầu hết những người khác sẽ được cung cấp nhà cho thuê công cộng mới trong bán kính 10 km xung quanh với tùy chọn mua nhà trả góp.

Nhiều trong số hàng nghìn khu tiểu thủ công nghiệp của khu ổ chuột, nơi sản xuất hàng dệt may, da và kim loại trong xe tải, cũng sẽ được di dời trong ranh giới của khu ổ chuột Dharavi, ngay cả khi nhóm này có thể phải thu nhỏ quy mô. Những người được coi là gây ảnh hưởng không tốt đến khu dân cư sẽ bị bắt buộc di dời. Bất cứ khu ổ chuột cũ nào còn sót lại sẽ được tỷ phú Adani tái quy hoạch.

Liệu có đồng thuận dời đi?

Nằm ở vị trí tuyệt vời trên ba tuyến đường sắt ngoại ô, một tuyến tàu điện ngầm sắp tới và liền kề với khu thương mại chính của Mumbai, một foot vuông của mỗi bất động sản tại khu này có thể trị giá 30.000-40.000 rupee (360-480 USD) theo tỷ giá hiện nay, ông Gulam Zia, Giám đốc điều hành Knight Frank India cho biết.

Vị trí và sự nổi tiếng của Dharavi khiến nó trở thành một ví dụ điển hình về một vấn đề lớn hơn nhiều. Các thành phố của Ấn Độ là nơi sinh sống của hơn 1/3 dân số, tương đương khoảng 480 triệu người, và là động cơ tăng trưởng của đất nước.

Tuy nhiên, điều kiện tồi tệ mà hầu hết cư dân thành phố sống, học tập và lao động bị hạn chế đáng kể. Khoảng 1/2 đến 1/3 người dân sống trong các khu ổ chuột không được tiếp cận nguồn nước máy. Vào năm 2016, 1/3 cư dân đô thị của Ấn Độ sống hơn 3 người trong một phòng.

Trong những túp lều ở khu Dharavi, trong những túp lều lụp xụp, hàng chục người sống trong một căn phòng nhỏ không phải là hiếm. Raju Korde, một doanh nhân ở Dharavi, nói: “Sống trong một ngôi nhà đàng hoàng, có nhà vệ sinh là một điều đáng quý ở đây”.

Như thường thấy ở Ấn Độ, nếu vấn đề được để lâu thì nó sẽ ngày càng lan rộng. Theo dự đoán, dân số thành thị của Ấn Độ sẽ tăng lên 43% tổng số vào năm 2035. Vì vậy, kế hoạch của ông Adani gặp rất nhiều khó khăn, và ông trùm sẽ bắt tay vào thực hiện với hai lợi thế lớn.

Đầu tiên, khả năng tài trợ cho chi phí trả trước lớn của dự án này trong trường hợp không có bất kỳ lợi nhuận nào trong vài năm. Ông Adani đã đảm bảo hợp đồng bằng khoản đầu tư tối thiểu là 50,7 tỷ rupee (614 triệu USD). Pankaj Kapoor của Liases Foras, một công ty nghiên cứu bất động sản, cho rằng tổng chi phí của dự án sẽ vào khoảng 230 tỷ rupee.

Thứ hai, ông Adani sẽ nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ Đảng Bharatiya Janata (BJP), lực lượng đứng sau chính quyền bang Maharashtra cũng như ở Delhi. BJP đã coi việc phát triển cơ sở hạ tầng là trọng tâm trong chương trình nghị sự của mình. Và ông Adani là một đồng minh thân cận của thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi.

Mặc dù vậy, khu ổ chuột khổng lồ này vẫn gây khó khăn. Ông Srinivas nói: “Chúng tôi không ở trong một chế độ độc tài. Thực hiện dự án này cần có sự đồng thuận”. Tuy nhiên, rất nhiều cư dân Dharavi sẽ thua cuộc trong quá trình tái phát triển mà khó có thể đưa ra được sự đồng thuận.

Những người sống trong khu ổ chuột đủ điều kiện nhận nhà mới lo lắng rằng họ sẽ mất khả năng tiếp cận thuận lợi hiện tại với trường học, nơi giao lưu và ý thức cộng đồng thể hiện rõ ràng trong các khu dân cư dựa trên đẳng cấp và sắc tộc của Dharavi. Nhiều người không tin vào lời hứa của Chính phủ. Mumbai có rất nhiều trường hợp cư dân khu ổ chuột cũ bị mắc kẹt trong cái gọi là nhà ở đền bù sau khi các nhà phát triển khu nhà mới của họ bị phá sản.

Các chủ doanh nghiệp nhỏ ở khu ổ chuột thậm chí còn sợ bị chuyển đi hơn, đặc biệt là những người phải đối mặt với việc bị chuyển đi xa. Mehmood Khan, người điều hành một doanh nghiệp tái chế nhôm trong cụm công nghiệp của Dharavi, cho biết: “Không ai chống lại sự phát triển. Nhưng nếu mọi người đang được tái định cư tại địa phương thì chúng tôi cũng nên được như vậy”.

Trên thực tế, chỉ có khoảng 30% cư dân khu ổ chuột đủ điều kiện được tái định cư miễn phí. Và trong số những người còn lại, có nhiều cư dân Dharavi đã chi hàng ngàn rupee để mua một căn nhà ổ chuột, không có giấy tờ chứng minh quyền sở hữu, trông chẳng có giá trị gì. Họ sẽ không phải lâm vào tình trạng này nếu không có sự thay đổi.

Ít nhất khu ổ chuột chưa cảm thấy sắp có sự thay đổi nào. Có rất ít sự phản đối có tổ chức đối với kế hoạch tái phát triển mới nhất. Nhiều thập kỷ với những kế hoạch di dời thất bại đã tạo ra một sự tự mãn nhất định ở Dharavi.

Ông Adani sẽ có 7 năm để hoàn thành nhà ở công cộng của dự án sau khi hợp đồng được ký kết. Ông sẽ có thêm 10 năm nữa để tái phát triển khu ổ chuột này.

“Hãy hỏi bất kỳ ai ở Dharavi và họ sẽ nói, \'Tại sao lại nói về nó? Nếu điều đó xảy ra thì có lẽ nó sẽ xảy ra sau 20 năm nữa”, Laxmi, một cư dân thế hệ thứ ba, làm việc trong một nhà trẻ dành cho trẻ em của những người nhặt rác, cho biết.

Sự kết hợp giữa ông Adani và các đồng minh của ông có vẻ như là một lực lượng chưa từng có để thay đổi ở Dharavi. Nhưng nhiều người dân địa phương nghĩ rằng họ đã trải qua điều này trước đây.

Hồng Vân (Theo Economist)