Cạnh tranh đầu tư gay gắt tại Sri Lanka

Một nhóm nhỏ ngư dân miệt mài đánh bắt trên vùng nước nông ven biển dọc theo Pooneryn ở phía Bắc Sri Lanka, một khu vực hẻo lánh, nghèo khó không xa mũi phía Nam của Ấn Độ. Đó là nơi ông Gautam Adani - tỷ phú Ấn Độ, người giàu nhất châu Á và vượt qua Jeff Bezos trong năm nay làm người giàu thứ 2 thế giới - lên kế hoạch xây dựng các nhà máy điện tái tạo, đẩy ông vào tâm điểm của một cuộc đụng độ chính trị quốc tế.

Với việc Sri Lanka đang chìm trong cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất kể từ khi giành độc lập vào năm 1948, Ấn Độ đang tái can dự và cố gắng làm nghiêng cán cân trong cuộc tranh chấp chiến lược với Trung Quốc trên hòn đảo này, một chiến trường then chốt vì nó nằm trên tuyến vận tải biển quan trọng toàn cầu.

Đi đầu trong những nỗ lực đó là tỷ phú Adani, một người ủng hộ lâu năm của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, và đã bị một số nhà lập pháp Sri Lanka cáo buộc là đã ký các thỏa thuận cảng và năng lượng mờ ám gắn liền với lợi ích của New Delhi, điều mà nhóm của ông luôn từ chối và nói rằng các khoản đầu tư đáp ứng nhu cầu của Sri Lanka.

Ngồi trên đỉnh khối tài sản trị giá 137 tỷ USD, tỷ phú Adani kiểm soát một đế chế rộng lớn bao gồm các cảng, nhà máy than, sản xuất và phân phối điện. Trong khi kiếm được phần lớn tài sản của mình từ Ấn Độ, Adani đã dần dần thực hiện nhiều giao dịch ở nước ngoài hơn và nói với các cổ đông vào tháng 7 rằng ông tìm kiếm một "sự mở rộng rộng hơn" ra ngoài biên giới Ấn Độ với "một số" Chính phủ nước ngoài đang tiếp cận tập đoàn của ông để phát triển cơ sở hạ tầng của họ.

Những động thái đó và sự thân cận được cho là của Adani với chính quyền của ông Modi đã thúc đẩy những gợi ý rằng ông trùm này có thể là nhân tố giúp Ấn Độ đẩy lùi Trung Quốc - quốc gia có động lực phát triển cơ sở hạ tầng Vành đai và Con đường nhằm tăng cường ảnh hưởng của Bắc Kinh tại các quốc gia chiến lược và trên trường toàn cầu.

Ông Akhil Ramesh, một thành viên thường trú tại Viện nghiên cứu Diễn đàn Thái Bình Dương ở Honolulu, Mỹ cho biết: “Ở những quốc gia mà Chính phủ Ấn Độ có quan hệ tốt hơn so với Chính phủ Trung Quốc, tỷ phú Adani có thể tìm thấy thành công”.

Trong khi Ấn Độ thiếu nguồn lực tài chính so với nước láng giềng, thì các khoản đầu tư của tỷ phú Adani vào các quốc gia như Israel và Sri Lanka hoàn toàn có thể cạnh tranh với các công ty nhà nước Trung Quốc.

Và chính ở Sri Lanka, nơi căng thẳng đó đang diễn ra gay gắt nhất. Các khoản đầu tư của tỷ phú Adani ở đó được nhiều quan chức Ấn Độ và Sri Lanka mô tả là thúc đẩy các mục tiêu của chính quyền ông Modi trên hòn đảo, giống như cách mà các hoạt động kinh doanh của tỷ phú này ở cảng, nhà máy điện và xi măng trùng khớp với các ưu tiên kinh tế của Chính phủ ở Ấn Độ. Ông Adani đã nhiều lần phủ nhận rằng các công ty của ông nhận được sự đối xử đặc biệt từ Chính phủ của Modi.

Vào tháng 10 năm ngoái, Adani đã nhấn mạnh "mối quan hệ bền chặt" giữa hai quốc gia khi ông gặp Tổng thống Sri Lanka lúc bấy giờ là ông Gotabaya Rajapaksa, chỉ vài tháng sau khi ký một thỏa thuận cảng Colombo trị giá 750 triệu USD. Đó là một ví dụ hiếm hoi về đầu tư cơ sở hạ tầng của Ấn Độ vào Sri Lanka, sau khi Colombo trong những năm trước xoay trục sang Bắc Kinh - nơi đã tài trợ mọi thứ từ đường cao tốc đến cảng thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường - và phung phí vào các dự án vay nợ.

Vào đầu năm 2022, Adani đã lặng lẽ ký các biên bản ghi nhớ để xây dựng các dự án năng lượng tái tạo có công suất 500 megawatt ở Pooneryn và Mannar, các quận phía Bắc khác gần Ấn Độ, theo báo cáo của các phương tiện truyền thông địa phương được xác nhận vài tháng sau đó bởi một dòng tweet từ Bộ trưởng Bộ Điện lực và Năng lượng Sri Lanka, ông Kanchana Wijesekera.

Người phát ngôn của Tập đoàn Adani và Bộ Ngoại giao Ấn Độ từ chối bình luận. Đại sứ Trung Quốc tại Colombo và đại diện của Tổng thống Sri Lanka đã không trả lời các yêu cầu bình luận. Bộ trưởng Wijesekera cũng không trả lời tin nhắn.

Lợi ích đi kèm thách thức

Tỷ phú Ấn Độ thậm chí đã bắt đầu công khai chỉ trích Trung Quốc, khi phát biểu vào tháng 9 tại một hội nghị ở Singapore, rằng Trung Quốc “ngày càng bị cô lập” với Siêu dự án Vành đai và Con đường đang đối mặt với “sự kháng cự”.

Mặc dù vậy, tham vọng toàn cầu của ông Adani cũng phải đối mặt với những thách thức. Khi tỷ phú tăng cường ảnh hưởng của mình ở Sri Lanka, các phương tiện truyền thông địa phương và các chính trị gia đối lập đã tuyên bố rằng các công ty của ông đã lách luật.

Ngay sau khi truyền thông Sri Lanka đưa tin tỷ phú Adani đã ký các thỏa thuận quyền lực vào tháng 3, ông Ajith Perera, người điều hành của Samagi Jana Balawegaya (SJB) - đảng đối lập lớn nhất của đất nước - đã phản đối thứ mà ông gọi là "cửa sau" của Adani để bước vào ngành năng lượng của Sri Lanka. Ông Perera cho biết trên Facebook rằng chính quyền của cựu Tổng thống Rajapaksa đang "nuông chiều" những người bạn khét tiếng của Tổng thống Modi.

"Nó phải minh bạch và phải được đấu thầu. Tốc độ của khoản đầu tư không quan trọng đối với chúng tôi - nhưng đầu tư phải minh bạch, đó phải là một sân chơi bình đẳng”, ông Eran Wickramaratne, một nhà lập pháp nổi tiếng của đảng SJB, cho biết trong các cuộc phỏng vấn. Đồng thời ông cho biết thêm rằng “chúng ta không thể đổ lỗi cho nhà đầu tư nước ngoài, lỗi là ở Chính phủ và hệ thống của chúng ta”.

Người phát ngôn của cựu Tổng thống Rajapaksa đã không trả lời yêu cầu bình luận.

Trong một tuyên bố về các cuộc phản đối với hãng thông tấn lớn nhất Ấn Độ - Press Trust of India, Tập đoàn Adani cho biết ý định đầu tư vào Sri Lanka "là để giải quyết nhu cầu của một nước láng giềng có giá trị. Là một tập đoàn có trách nhiệm, chúng tôi thấy đây là điều cần thiết khi đó là một phần của quan hệ đối tác mà hai quốc gia luôn chia sẻ”.

Vào tháng 6, Hiệp hội Kỹ sư của Hội đồng Điện lực Ceylon của Sri Lanka đã đe dọa sẽ đình công vì đạo luật loại bỏ sự cạnh tranh công khai khỏi việc phân bổ các dự án năng lượng mặt trời và gió, đặc biệt chỉ ra các kế hoạch của tỷ phú Adani ở miền Bắc Sri Lanka.

Cuối tháng đó, Chủ tịch của công ty điện lực nhà nước Ceylon Electricity Board (CEB) nói với Ủy ban Quốc hội rằng Chính phủ của ông Modi đã gây áp lực buộc Sri Lanka phải chấp nhận các đề xuất năng lượng của tỷ phú Adani.

Ông đã từ chức vài ngày sau đó, tuyên bố rằng ông "xúc động" khi đưa ra tuyên bố, và sau khi cựu Tổng thống Rajapaksa "dứt khoát" bác bỏ các cáo buộc.

Người phát ngôn của CEB đã không trả lời yêu cầu bình luận. “Chúng tôi rất thất vọng vì lời gièm pha đã xảy ra. Thực tế là vấn đề đã được giải quyết bởi và bên trong Chính phủ Sri Lanka”, Tập đoàn Adani cho biết vào thời điểm đó, theo một bản tin của kênh truyền hình Ấn Độ NDTV.

Các cuộc biểu tình xảy ra sau đó ở Thủ đô Colombo. Đám đông giương cao những tấm biển ghi "Hãy dừng Adani lại" và "Modi đừng khai thác khủng hoảng của chúng ta”.

Trong những năm gần đây, Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc đã rót hàng tỷ đô-la vào Nam Á, nhưng cuộc khủng hoảng kinh tế trầm trọng ở Sri Lanka, cùng với tình trạng thiếu lương thực, nhiên liệu, y tế và điện, đã tạo cơ hội cho Ấn Độ tăng cường ảnh hưởng của mình bằng chiến lược láng giềng.

New Delhi đã gửi cho Sri Lanka 4 tỷ USD viện trợ và hạn mức tín dụng trong năm nay vì nước này cũng cố gắng vừa ngăn chặn thảm họa nhân đạo ngay tại nước láng giềng, vừa thúc đẩy các mục tiêu địa chính trị của mình.

Cựu Tổng thống Rajapaksa rời khỏi đất nước vào tháng 7, trao quyền cai trị cho ông Ranil Wickremesinghe sau một thời gian bất ổn bạo lực. Kể từ đó, Tổng thống Wickremesignhe đã tìm cách xoa dịu tâm lý bài trừ Trung Quốc khi chính quyền của ông bắt đầu các cuộc đàm phán tái cơ cấu nợ với cả Bắc Kinh và New Delhi.

Bà Bhavani Fonseka, một nhà nghiên cứu cấp cao và luật sư tại Trung tâm Thay thế Chính sách có trụ sở tại Colombo, cho biết: “Ranil là một nhà lãnh đạo thực dụng ở chỗ ông ấy nhận ra rằng mọi tác nhân quốc tế đều cần thiết vào thời điểm này, ông ấy sẽ không đứng về phía nào”.

Với Ấn Độ, các thỏa thuận mới đã được ký kết, theo đó, Cảng cũng như Đặc khu kinh tế Adani đã được trao quyền phát triển, xây dựng và vận hành Cảng Container phía Tây, nắm giữ 51% cổ phần trong một liên doanh với tập đoàn địa phương John Keells Holdings PLC.

Bà Samantha Custer, Giám đốc phân tích chính sách tại AidData, một đơn vị nghiên cứu tại Đại học William & Mary ở Virginia, cho biết Ấn Độ có thể có lợi ích nhất định khi để một trong các công ty trong nước xây dựng một bến cảng gần dự án cảng của Trung Quốc. Bà nói, các công ty Ấn Độ thường gặp bất lợi vì bị ràng buộc tài chính bởi các công ty Trung Quốc được nhà nước trợ cấp.

Hồng Vân (Theo The Japan Times)