Trong tiến trình lịch sử hàng ngàn năm, văn hóa là những giá trị chung của nhân loại, là tất cả những giá trị do con người sáng tạo ra trên nền của thế giới tự nhiên. Nói đến văn hóa, người ta thường hình dung ra những gì thanh cao, lịch lãm, sang trọng… Bản sắc văn hóa được bộc lộ rõ nét thông qua nhiều phương diện trong đó có nghệ thuật ngôn từ mà ở đó tác giả chính là nghệ sĩ. Đề cập đến thời cuộc với những vấn đề thời sự nóng bỏng, chấn động đời sống nhân loại (như sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu, hai cuộc chiến tranh vùng Vịnh; cuộc chiến Coxovo; cú đánh 11/9/2001 và cách thức chống khủng bố; các vấn đề sắc tộc, tôn giáo, nhân quyền, kỷ nguyên số với nỗi ám ảnh mạng xã hội “siêu quyền lực” và không thể kiểm soát…) để chỉ ra cái lõi văn hóa trong cuộc sống tưởng như xa xôi, khiên cưỡng.

Nhà báo Hồ Quang Lợi đã kết hợp thành công hai nội dung tưởng chừng ít liên quan này một cách hài hòa, nhuần nhuyễn, song lại không kém phần sâu sắc, tinh tế và vô cùng hấp dẫn, lột tả được mối quan hệ biện chứng thế cuộc – văn hóa trong cuốn sách có tên gọi “Thời cuộc và Văn hóa”.

Là một người nhạy cảm, hiểu biết và sắc sảo, nhà báo Hồ Quang Lợi luôn biết cách dẫn dắt các ý tưởng của mình trong sự cân bằng giữa lý trí và tình cảm. Mỗi từ, mỗi câu đều là nơi gặp gỡ giữa xúc cảm và tư duy, làm bừng lên ý nghĩa bí ẩn sâu xa của đời sống nhân loại mà ông luôn day dứt, trăn trở: lòng khát khao hòa bình, tình yêu tự do công lý, thái độ tôn trọng lẽ phải… Các trang viết của nhà báo Hồ Quang Lợi đều lấp lánh ánh sáng của lương tri, của tinh thần nhân ái, của lòng hướng thiện cao cả. Chất văn hóa trong con người ấy bộc lộ ra từng con chữ và nó làm nên vẻ đẹp sang trọng của văn hóa ngôn ngữ nơi ông mô tả sự nóng bỏng và quyết liệt của thời cuộc. Những con chữ khô khan vào tay ông lại trở nên có ma lực, sống động, có hồn để tạo nên phong cách Hồ Quang Lợi hút hồn người đọc.

Trong bài viết “Hồ Quang Lợi – một cây bút chính luận xuất sắc”, Tiến sĩ Phạm Quang Nghị - nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Bí thư Thành ủy Hà Nội nhận xét: “Tôi có cảm nhận đó là một sự thăng hoa cả về tư duy lẫn ngôn từ. Những câu chữ và ngôn từ của anh cứ như những cánh buồm no gió lướt trên mặt sóng”.

Xuyên suốt hành trình cầm bút, chất văn hóa thấm đẫm trong con người hiển hiện giữa các dòng chữ của Hồ Quang Lợi. Bởi vậy, ngòi bút ông hướng đến, quan tâm, dành cả trí lực và tâm huyết cho các vấn đề thời cuộc, những phong ba của chính trường thế giới, những nhịp thở thời sự trong cuộc sống đương đại, để nhìn nhận, phản ánh từ góc độ văn hóa. Đây là cuốn sách nhà báo Hồ Quang Lợi đề cao văn hóa như một thực thể độc lập chính thức nhưng người đọc vẫn bị cuốn hút bởi trí tuệ sắc sảo, tỉnh táo, không lên gân, khiên cưỡng lại đậm chất thời sự khi viết về những nhà văn hóa, những vấn đề văn hóa, đạo đức – phẩm cách nhà báo.

Độc giả dù khó tính vẫn tìm thấy ở đây hai chân dung hoàn chỉnh trong một con người: Nhà báo văn hóa trong Văn hóa nhà báo Hồ Quang Lợi, và cũng cảm nhận được sâu sắc Thời cuộc văn hóa và Văn hóa thời cuộc qua từng trang viết, từng câu chữ trong cuốn sách này của một “nghệ sĩ ngôn từ” hàng đầu trong làng báo chí Cách mạng Việt Nam – nhà báo Hồ Quang Lợi.

Trong bài viết thay Lời tựa của cuốn sách, Tiến sĩ Phạm Quang Nghị nói: “Trong đội ngũ những người làm báo, Hồ Quang Lợi là người sớm nổi tiếng, mặc dù với nếp nghĩ truyền thống, khi nói sự nổi tiếng về nghề của một ai đó rất hiếm khi chúng ta suy tôn người trẻ. Hầu như các danh hiệu tôn vinh, kể cả đến bây giờ, đều luôn mang tính dáng dấp của sự “kính lão đắc thọ”. Một nghệ sĩ hát rất hay, múa rất đẹp, thường chỉ được tôn vinh, được nhận những danh hiệu phong tặng khi đã về già dẫu ai cũng biết làm như thế là trái với sự tổng kết vô cùng chí lý trong dân gian: “Thầy già, con hát trẻ”.

“Với Hồ Quang Lợi, có lẽ không phải chờ đến bây giờ, khi anh đã gần 40 năm tuổi nghề, hơn 60 năm tuổi đời, mọi người mới gọi anh là một nhà báo nổi tiếng. Một cây bút từ lâu đã lựa chọn cho mình một thể loại không hề dễ dàng, chuyên viết bình luận, chính luận đã nhận được nhiều giải thưởng Báo chí Quốc gia; là Phó Tổng Biên tập báo Quân đội nhân dân, Tổng Biên tập báo Hànộimới, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Nhà báo Việt Nam… Có lẽ nhiều người không nhớ và cũng không biết đến những chức danh lãnh đạo của anh. Nhưng nói đến nhà báo Hồ Quang Lợi thì chẳng mấy ai lại không biết. Tôi nghĩ, với những người lao động bằng nghề cầm bút, thì đó là niềm vui, là vinh dự lớn lao nhất. Và tôi dám chắc, những người có tiền rừng bạc biển, chức trọng quyền cao, dẫu muốn đổi, muốn mua cũng không được”.

Trò chuyện với nhà báo Hồ Quang Lợi trước khi cuốn sách ra mắt độc giả, ông nói: “Tại sao tôi lại làm cuốn sách này bởi vì khoảng vài ba chục năm nay thế giới có những biến động quá kinh khủng, quá mạnh; những biến động ấy tạo nên những va đập vào đời sống văn hóa tinh thần của nhân loại, của thế giới, của từng dân tộc. Trong những va đập lịch sử ấy, có những giá trị văn hóa còn giữ được, cũng có những giá trị đã bị lung lay, gây ra những khổ đau, đổ vỡ. Làm sao để tránh được khổ đau, được đổ vỡ, thì trong đường đi của nhân loại, mỗi dân tộc phải tự rút cho mình những bài học. Có một câu ngạn ngữ là “Cái đẹp cứu rỗi thế giới”, thì cái đẹp ở đây chính là văn hóa!”.

Cuốn sách dày 523 trang, gồm năm phần: Trong lốc xoáy thế sự; Văn hóa giữ nước; Phẩm cách những con người; Lõi làng văn hiến Việt Nam; Văn hóa và báo chí. Tập hợp 56 bài viết trong suốt hơn 20 năm qua là 56 lát cắt nóng hổi của thời cuộc, những biến động lớn của thế giới. Có những biến sự quốc tế dù đã diễn ra hơn 20 năm qua nhưng dư âm của nó còn ảnh hưởng tới Việt Nam đến tận ngày hôm nay. Bởi lẽ, như tác giả nói: “Thế giới như một ngôi làm bé nhỏ, cho nên thực ra, có những việc ở rất xa xôi nhưng ngay lập tức có thể ảnh hưởng tới mình. Từ cái nhìn thế giới mà rút ra những vấn đề của trong nước, nhìn vào Việt Nam”.

Đọc cuốn sách “Thời cuộc và Văn hóa” để thấy thể loại bình luận tưởng như rất khô khan, khó viết, khó đọc lại rất giản dị và khoa học. Cuốn sách mang đến một cách để nhìn nhận quá khứ, chiêm nghiệm ở hiện tại để mỗi người đưa ra một dự cảm về tương lai của thế giới, của Việt Nam và của chính mình.

Xuyên suốt cuốn sách là vô vàn những sự kiện lớn, tạo nên một bức tranh tổng thể về diện mạo văn hóa của thời chúng ta đang sống. Từ đó, chúng ta có thể thấy rằng, dù đời sống có thay đổi ra sao thì điều quan trọng nhất là cốt cách văn hóa không bao giờ thay đổi. Cốt cách văn hóa không phải là điều gì xa xôi mà luôn có trong chúng ta, đó là tình yêu đất, tình yêu con người, là thái độ với cái xấu, cái tốt, cái tử tế, lương thiện trong Con người.

Tử Hưng