Trước thời điểm đó, bệnh đậu mùa đã định hình tiến trình lịch sử loài người, giết chết hàng triệu người trên khắp thế giới. Chỉ trong thế kỷ 20, virus này đã cướp đi sinh mạng của khoảng 300 triệu người.

Sau hàng trăm năm nỗ lực khoa học và nghiên cứu sức khỏe cộng đồng chuyên sâu, các chương trình tiêm chủng trên toàn thế giới được áp dụng vào những năm 1970 đã chấm dứt tai họa của bệnh đậu mùa. Nhưng vắc xin đầu tiên trên thế giới được phát triển như thế nào, tại sao điều quan trọng là vắc xin vẫn được dự trữ và sử dụng trong các trường hợp bệnh đậu mùa ở khỉ?

Học từ dân gian

Nguồn gốc khoa học của vắc xin thực sự bắt nguồn từ dân gian. Vào thế kỷ 18, người ta đồn rằng những người vắt sữa bò ở Anh thường mắc các trường hợp mắc bệnh đậu mùa bò nhẹ nhưng hiếm khi mắc bệnh đậu mùa.

Bệnh đậu mùa bò là một bệnh tương tự như bệnh đậu mùa, nhưng nhẹ hơn và hiện được biết là do virus cùng họ lây truyền.

Edward Jenner, một bác sĩ khi đó đã bắt đầu thử nghiệm bệnh đậu bò trong công việc tiêm chủng của chính mình. Vào những năm 1790, ông Jenner đã dùng một chiếc kim tiêm để chích một lượng mủ đậu bò vào dưới da của một cậu bé 9 tuổi. Khi cậu bé tiếp xúc với bệnh đậu mùa sau đó, cậu bé dường như đã được miễn dịch.

Ông Jenner không phải là người đầu tiên sử dụng mủ để bảo vệ khỏi bệnh đầu mùa. Các thủ pháp tương tự đã xuất hiện độc lập ở nhiều khu vực trên thế giới, bao gồm Thổ Nhĩ Kỳ, Trung Quốc, châu Phi và Ấn Độ, ngay từ thế kỷ thứ 10. Trong khi các bác sĩ Trung Quốc thổi mủ đậu mùa bò đã khô, đắp lên mũi, các bác sĩ Thổ Nhĩ Kỳ và châu Phi lại đưa mủ vào dưới da, giống như ông Jenner.

Mặc dù những phương pháp như vậy có nhiều rủi ro, nhưng mọi người chấp nhận một dạng bệnh nhẹ và khả năng tử vong thấp để đổi lấy sự bảo vệ khỏi bệnh đậu mùa.

Phải đến khi nghiên cứu của ông Jenner được công bố, giới khoa học và y học mới chú ý đến vai trò của mủ trong việc ngăn ngừa bệnh đậu mùa. Công việc của ông Jenner đã tạo ra một phương pháp bảo vệ chống lại bệnh đậu mùa đã được chứng minh là ít rủi ro hơn, đánh dấu một bước ngoặt trong việc điều trị căn bệnh này.

Nhu cầu tiêm chủng lan rộng khắp thế giới vào giữa cuối thế kỷ 19. Ở các quốc gia như Anh, Đức và Mỹ, việc tiêm chủng được miễn phí cho tất cả người dân, và sau đó trở thành bắt buộc.

Phụ nữ ở tầng lớp trung và thượng lưu cũng quan tâm đến việc tiêm chủng để ngăn ngừa khuôn mặt bị sẹo rỗ, trong khi những người được tiêm hoặc phục hồi sau bệnh đậu mùa được phép làm việc an toàn với trẻ em.

Thành tựu vĩ đại

Các chương trình tiêm chủng cũng được thúc đẩy bởi các yếu tố kinh tế. Các tầng lớp quý tộc hiểu rằng bệnh đậu mùa bùng phát ở những người nghèo gây ra tình trạng thiếu lao động. Việc tiêm chủng miễn phí cho tất cả mọi người có liên quan nhiều đến việc bảo vệ sự giàu có của xã hội.

Tuy nhiên, giống như ngày nay, các chương trình tiêm chủng không được tổ chức phổ biến. Nhiều người xem các thủ thuật nhỏ có khả năng tử vong là quá rủi ro, trong khi những người phản đối tôn giáo tin rằng việc tiêm chủng đã can thiệp vào kế hoạch của Đức Chúa Trời.

Thuốc chủng ngừa đậu mùa hiện đại được tạo ra vào những năm 1950. Các phương pháp khoa học tiên tiến hơn có nghĩa là nó có thể được phân lập và cho phép lưu trữ lâu dài và phân phối ổn định đến các địa điểm trên khắp thế giới.

Vắc xin đậu mùa mới không thực sự chứa virus đậu mùa, mà là tiêm vào một loại virus đậu mùa tương tự nhưng ít gây hại hơn. Giống như tiêm phòng bệnh đậu mùa bò, việc tiêm vắc xin gây ra một nốt sẩn nhỏ phát triển trên da. Sau đó, hệ thống phòng thủ của cơ thể học cách nhận biết và tiêu diệt nó.

WHO đã khởi động chiến dịch lớn đầu tiên vào những năm 1950, với hy vọng đạt được 80% tỷ lệ bao phủ vắc xin ở mỗi quốc gia. Mục tiêu này có vẻ sẽ rất khó khăn, với nguồn cung cấp vắc xin và cơ sở hạ tầng y tế đặc biệt thấp ở các nước kém phát triển, thiếu nguồn lực cho các chương trình y tế công cộng ở quy mô toàn cầu.

Tuy nhiên, chương trình đã rất thành công. Năm 1966, bệnh đậu mùa vẫn còn là bệnh lưu hành ở 33 quốc gia. Căn bệnh cuối cùng do bệnh đậu mùa gây ra xảy ra ở Somalia vào năm 1977. Ba năm sau, WHO tuyên bố đã loại trừ bệnh đậu mùa.

Quốc Thiên (theo DW)