Một thị trấn suối nước nóng rỉ sét Beppu ở vùng nông thôn Nhật Bản đang nổi lên như một trung tâm không thể thiếu cho các tài năng kinh doanh châu Á, nơi sinh ra các công ty khởi nghiệp và công nhân, những người sẵn sàng "phi kiệu" thay thế các công ty Nhật Bản.

Sự biến đổi của thành phố Beppu, trên hòn đảo Kyushu phía nam, là một minh họa cho sự thay đổi đang dần tiến lên ở cấp quốc gia. Khi châu Á trỗi dậy như một trung tâm tăng trưởng toàn cầu, Nhật Bản đặt mục tiêu khai thác năng lượng đó và bảo đảm tương lai của chính mình như một cường quốc kinh tế bằng cách thu hút các công nhân và nhà đổi mới quốc tế trẻ tuổi.

Quay phim Watcharainthorn Khamkherd. Ảnh: Nikkei

Watcharainthorn Khamkherd, quay phim 23 tuổi người Thái Lan, đến thị trấn suối nước nóng Beppu trên hòn đảo phía nam Kyushu, Nhật Bản để lập nghiệp. Thông thạo tiếng Anh, Khamkherd cùng một người bạn học Việt Nam thành lập công ty chuyên sản xuất video hồi tháng 4/2018.

Công ty, với tên gọi Steqqi, chuyên sản xuất các video cho doanh nghiệp Nhật Bản có nhu cầu "quảng bá sản phẩm của họ tại châu Á". 

"Chúng tôi có thể làm điều đó cho họ vì chúng tôi có nhiều mối quan hệ với sinh viên tại trường đại học châu Á - Thái Bình Dương. Chúng tôi có thể làm video bằng nhiều thứ tiếng với các góc nhìn khác nhau", Khamkherd nói.

Thị trấn Beppu dường như đang nắm lấy vai trò là bến đỗ cho những người muốn khởi nghiệp. Với hy vọng đảo ngược đà giảm của nền kinh tế địa phương, người dân nơi đây cởi mở chào đón người trẻ từ nhiều nước châu Á. Họ cho sinh viên ngoại quốc thuê phòng trong các căn hộ. Các nhà hàng, khách sạn và siêu thị sẵn lòng thuê thanh niên nước ngoài làm việc bán thời gian. Sau khi tốt nghiệp, những người trẻ này có thể "đầu quân" cho các doanh nghiệp địa phương ở nhiều vị trí khác nhau từ nhân viên, trưởng nhóm cho đến quản lý. 

Kể từ khi nhậm chức vào năm 2012, Thủ tướng Shinzo Abe áp dụng nhiều biện pháp để thu hút nhân lực nước ngoài nhằm vực dậy nền kinh tế đang già hóa. Số lượng lao động nước ngoài làm việc ở Nhật Bản đã tăng 86% lên 1,3 triệu chỉ trong vòng 5 năm, đa số thông qua chương trình thực tập sinh đào tạo nghề.

Đến năm 2017, chính quyền Thủ tướng Abe áp dụng chương trình "thẻ xanh", cấp thẻ thường trú nhân cho người lao động tay nghề cao với thời hạn một năm. Mục đích của chương trình này là để thu hút các kỹ sư công nghệ thông tin, các nhà đầu tư và doanh nhân trên khắp thế giới đến Nhật Bản, nhằm tạo ra một trung tâm toàn cầu về đổi mới tài chính và công nghệ.

Hồi tháng 12/2018, Nhật Bản lần đầu tiên thông qua dự luật tiếp nhận công nhân nước ngoài trong các ngành nghề chân tay, đồng thời mở ra cho những người lao động phổ thông này cơ hội cư trú lâu dài. Theo đó, công nhân nước ngoài sẽ được cấp thị thực làm việc 5 năm trong 14 ngành nghề quy định với điều kiện họ đáp ứng được yêu cầu về trình độ tiếng Nhật và kỹ năng nghề. Những người có trình độ lao động cao hơn sẽ có cơ hội được cấp thẻ thường trú nhân. Tuy nhiên, hạn chế lớn của đạo luật này là cấm người lao động mang theo gia đình trong thời gian thị thực lao động 5 năm có hiệu lực. 

Số lượng lao động nước ngoài tại Nhật Bản đã tăng nhanh trong vài năm trở lại đây.

Những lao động trẻ, chăm chỉ và tham vọng từ khắp nơi ở châu Á đổ tới Nhật Bản, trở thành nhân tố "trời ban" cho một nền kinh tế đang thiếu nhân lực trầm trọng, đặc biệt trong ngành nông nghiệp và xây dựng. Sự hiện diện của lực lượng lao động nước ngoài không chỉ giúp hồi sinh các ngành công nghiệp mà còn là động lực khuyến khích nhiều doanh nghiệp Nhật Bản có cái nhìn xa hơn ngoài thị trường nội địa đã thu hẹp. 

Tuy nhiên, hành động của chính phủ ông Abe khiến các đảng đối lập lo ngại ông Abe sẽ điều chỉnh chính sách nhập cư, một chủ đề nhạy cảm ở đất nước Đông Á này. Không hề bị bối rối, chính phủ của ông Abe vẫn xúc tiến hành loạt sáng kiến để bổ sung cho lực lượng lao động trong nước đang thiếu hụt trầm trọng. 

Thủ tướng Abe tin rằng lao động nước ngoài sẽ giúp kinh tế Nhật Bản tăng trưởng ổn định trở lại. Tốc độ tăng trưởng kinh tế Nhật Bản trong quý III/2018 giảm 2,5% so với cùng kỳ năm trước. Trong bối cảnh mất đà tăng trưởng và lạm phát thấp, Thủ tướng Abe đặt mục tiêu GDP của Nhật Bản đến năm 2020 sẽ đạt 600 nghìn tỷ Yên (5,4 nghìn tỷ USD). GPD của nền kinh tế lớn thứ ba thế giới trong năm 2018 dao động trong khoảng 550 nghìn tỷ Yên.

Các nghị sĩ Nhật Bản tranh cãi trong phiên làm việc hồi tháng 12/2018 để xem xét dự thảo luật nới lỏng các quy định về lao động nhập cư. Ảnh: Kyodo

Một trở ngại lớn nhất mà Nhật Bản cần phải vượt qua đó là thiếu nguồn lao động.

Bất chấp các sáng kiến khuyến khích phụ nữ và người cao tuổi gia nhập thị trường lao động, số liệu tháng 9/2018 cho thấy tỷ lệ ứng viên trên số lượng việc làm ở Nhật Bản là 1,64, nghĩa là chỉ có 100 người lao động ứng tuyển cho 164 vị trí.

Do vậy, lao động nước ngoài hiện đang là lựa chọn tối ưu nhất cho công cuộc vực dậy nền kinh tế Nhật Bản. Lao động nước ngoài không chỉ đáp ứng nhu cầu tức thời của các doanh nghiệp Nhật Bản mà còn truyền sức sống vào nền kinh tế, mang đến những ý tưởng mới mẻ và tạo ra kết nối giữa nước chủ nhà và quốc gia của họ.

Dẫu vậy, việc tìm kiếm việc làm không hề đơn giản vì lao động nước ngoài phải nói được tiếng Nhật. Nhiều lao động gặp khó khăn với ngôn ngữ này. Trong tổng số 23.946 sinh viên nước ngoài tốt nghiệp đại học chính quy 4 năm và thạc sĩ ở Nhật Bản từ tháng 3/2016 đến 2017, chỉ 36% kiếm được việc làm tại đây. Mục tiêu của chính phủ Abe là nâng tỷ lệ này lên 50%.

Tìm kiếm một công việc tại Nhật Bản không đồng nghĩa với việc định cư tại nơi đây suốt đời. Nhiều lao động trí thức được phép mang theo vợ chồng, con cái nhưng không được đi cùng cha mẹ. Đó là lý do chính khiến nhiều người sau một thời gian lao động ở Nhật Bản quyết định trở về quê hương để chăm sóc người thân.

Quy tắc này còn nghiêm ngặt hơn đối với lao động phổ thông. Điều này đã khiến lao động lựa chọn Singapore, Trung Quốc, Malaysia và nhiều nước khác trong khu vực hơn thay vì Nhật Bản, bất chấp điều kiện sống và mức lương ở Nhật Bản cao hơn so với mặt bằng chung. 

Theo số liệu của tổ chức di cư quốc tế, tính đến tháng 6/2018, tỷ lệ lao động nhập cư so với dân bản địa ở các thành phố cấp trung ương ở Thái Lan là 5,2%, ở Hàn Quốc là 2,3% còn ở Nhật Bản chỉ ở mức 1,8%.

Kim Nai (Theo Nikkei)