Nhìn vào thực đơn ở New York của chuỗi nhà hàng thức ăn Nhật Bản Ootoya, ông Izuru Kato - nhà kinh tế trưởng của Totan Research có trụ sở tại Tokyo, đã vô cùng ngạc nhiên.

Một suất cá nướng tại nhà hàng này đổi từ USD sang yên có giá tương đương 6.000 yên bao gồm cả thuế và tiền boa - bữa ăn này có giá gấp sáu lần giá của bữa ăn tương tự ở Nhật Bản. Đó không phải là lựa chọn dễ dàng đối với mức lương của một công nhân Nhật Bản điển hình trong tình hình hiện nay.

Sự chênh lệch bữa trưa chỉ là một ví dụ cho thấy sự chênh lệch ngày càng lớn về giá cả và số tiền chi trả giữa Nhật Bản và các nền kinh tế tiên tiến khác.

Đồng yên gần đây giảm xuống mức thấp nhất trong 32 năm là một yếu tố dẫn đến sự chênh lệch này. Nhưng các nhà kinh tế cho biết đây cũng là một dấu hiệu cảnh báo từ các thị trường về tác dụng phụ của việc các nhà hoạch định chính sách phụ thuộc vào tiền tệ một cách dễ dàng và miễn cưỡng giải quyết các vấn đề sâu sắc như dịch chuyển lao động.

Takuya Hoshino thuộc Viện nghiên cứu Dai-ichi Life cho biết: “Chúng ta cần một thị trường lao động linh hoạt hơn, nơi những người lao động đã học được các kỹ năng có thể chuyển sang các ngành tăng trưởng với mức lương cao hơn.”

Chương trình nới lỏng tiền tệ lớn do Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) thực hiện bắt đầu vào năm 2013 đã chứng kiến giá trị của đồng tiền Nhật Bản giảm một nửa so với mức đỉnh năm 2011 là 75 yên so với đồng USD. Các nhà chức trách đã kỳ vọng rằng điều này sẽ kích thích nền kinh tế, khuyến khích giá cả cao hơn và do đó, tiền lương cao hơn. Nhưng không một chỉ số nào trong số này có sự tăng trưởng đáng chú ý, ngoại trừ sự suy giảm của đồng yên.

Phân tích khu vực tư nhân cho thấy niềm tin kinh tế quan trọng hơn đối với tăng trưởng tiền lương so với đồng yên yếu.

Goldman Sachs đã xem xét dữ liệu trả lương trong bốn thập kỷ, từ năm 1982 đến năm tài chính 2020, để xác định mức lương không làm thêm giờ, chiếm gần 80% tổng số, bị ảnh hưởng như thế nào bởi các yếu tố bao gồm giá cả, tăng trưởng lợi nhuận trước thuế và kỳ vọng tăng trưởng kinh tế của Nhật Bản trong 5 năm tiếp theo.

Triển vọng tăng trưởng của người sử dụng lao động là yếu tố đóng góp lớn nhất, mức lương sẽ tăng 0,6% cho mỗi lần cải thiện 1 điểm phần trăm trong tỷ lệ tăng trưởng dự kiến trong một cuộc khảo sát của Chính phủ về tâm lý kinh doanh. Ảnh hưởng của lạm phát cho thấy sự yếu hơn nhiều, với mức lương chỉ nhích hơn 0,1% cho mỗi lần tăng lạm phát lên 1 điểm.

Naohiko Baba, nhà kinh tế trưởng Nhật Bản tại Goldman Sachs cho biết: “Lương không làm thêm giờ là một chi phí cố định, vì vậy nếu các công ty không tự tin vào sự tăng trưởng trong tương lai thì họ sẽ không tăng lương”.

Tăng trưởng tiền lương không phải là chỉ số duy nhất cho thấy Nhật Bản đang tụt hậu. Đầu tư trong nước của các công ty Nhật Bản đã giảm dần kể từ những năm 1990, và việc chuyển đổi sang công nghệ kỹ thuật số diễn ra chậm chạp.

Chỉ số năng lực sản xuất của Chính phủ đã giảm 14% kể từ năm 2000, ngay cả khi chỉ số này ở Mỹ đã tăng 18% so với cùng kỳ. Nhật Bản hiện đang đứng thứ 28 về năng suất bình quân đầu người trong số 38 thành viên của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế. Một phần của điều này phản ánh tác động yếu kém của tình trạng suy giảm dân số đối với kỳ vọng tăng trưởng.

Lạm phát gần đây đang thúc đẩy một số doanh nghiệp đầu tư vào việc cung cấp các sản phẩm và dịch vụ có giá trị cao hơn nhằm phá vỡ vòng luẩn quẩn này.

Takeshi Niinami, chủ tịch tập đoàn đồ uống Suntory Holdings, cho biết: “Chúng tôi đang phát triển các sản phẩm sáng tạo và các nhãn hiệu cao cấp” có thể bán với giá đủ cao để giảm chi phí nguyên liệu gia tăng. Theo ông: “Với các sản phẩm có giá trị gia tăng cao, chúng tôi có thể tăng lợi nhuận gộp và thúc đẩy tỷ suất lợi nhuận.”

Chính sách tiền tệ siêu lỏng lẻo của BOJ, được dự định như một sự thúc đẩy tạm thời cho nền kinh tế, đã được duy trì với một chút tiến bộ về các cải cách cần tuân theo. Theo Totan Research, Nhật Bản ghi nhận mức tăng trưởng chậm nhất và mức sụt giảm về giá trị đồng yên lớn nhất trong số các nền kinh tế tiên tiến trong thập kỷ qua.

Takao Komine, giáo sư tại Đại học Taisho, cho biết đất nước “nên nhanh chóng thoát khỏi phản ứng chính sách khẩn cấp này.”

Huy Hoàng (Theo Asia Nikkei)