Trong bối cảnh nhiều trữ lượng dầu khí tại Lãnh thổ Nam Cực thuộc Anh đã được phát hiện, Nga cũng được cho là đã tìm thấy một mỏ dầu khổng lồ tại khu vực này, làm dấy lên lo ngại về khả năng khai thác.

Theo báo cáo, trữ lượng này có thể lên tới 511 tỷ thùng dầu, gấp 10 lần tổng sản lượng dầu từ Biển Bắc trong 50 năm qua. Những phát hiện này, khi được trình bày trước Ủy ban Kiểm toán Môi trường của Quốc hội Anh, đã đặt ra nhiều câu hỏi về mục đích thực sự của các tàu nghiên cứu Nga.

Mặc dù Hiệp ước Nam Cực năm 1959 nghiêm cấm khai thác dầu, các chuyên gia lo ngại rằng các cuộc khảo sát địa chấn của Nga chỉ là bước đệm cho kế hoạch khai thác thương mại trong tương lai, bất chấp tuyên bố của Moscow rằng hoạt động này chỉ nhằm mục đích nghiên cứu khoa học.

Tham vọng địa cực: Nghiên cứu khoa học hay tìm kiếm dầu mỏ?

Công ty thăm dò địa chất Rosgeo của Nga đã điều tàu Alexander Karpinsky đến khu vực này để thực hiện các khảo sát địa chấn. Moscow khẳng định hoạt động này hoàn toàn mang tính khoa học, song nhiều chuyên gia cho rằng đây là bước chuẩn bị cho khai thác dầu khí.

"Điều này làm lung lay nguyên tắc hợp tác toàn cầu vốn tồn tại lâu nay ở khu vực này", Giáo sư Klaus Dodds, chuyên gia địa chính trị tại Đại học Royal Holloway, nhận định. Ông cho rằng các hoạt động của Nga không chỉ thách thức quy chuẩn về nghiên cứu địa chấn mà còn thể hiện chiến lược dài hạn nhằm khai thác nguồn tài nguyên chưa được khai thác tại Nam Cực.

Trong bối cảnh nhu cầu nhiên liệu hóa thạch toàn cầu gia tăng và các lệnh trừng phạt tác động mạnh đến nền kinh tế Nga, một cơ hội đầy tiềm năng đang nằm ngay dưới lớp băng giá. Nếu thành công, hoạt động khai thác dầu tại Nam Cực có thể mang lại lợi ích lớn cho Moscow.

Khí hậu khắc nghiệt của Nam Cực từ lâu đã là rào cản tự nhiên đối với hoạt động khai thác tài nguyên. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu đang khiến băng tan nhanh chóng, giúp tiếp cận những khu vực trước đây gần như không thể khai thác. Sự thay đổi này đã kích thích sự quan tâm không chỉ của Nga mà còn của nhiều quốc gia khác đối với nguồn tài nguyên khoáng sản dồi dào của Nam Cực.

Cuộc cạnh tranh địa chính trị: Ai sẽ kiểm soát Nam Cực?

Hệ thống Hiệp ước Nam Cực từ lâu được coi là một mô hình hợp tác quốc tế hiệu quả, duy trì châu lục này như một khu vực dành riêng cho hòa bình và khoa học. Tuy nhiên, những căng thẳng địa chính trị gần đây cho thấy thỏa thuận này có thể đối mặt với nhiều thách thức lớn trong tương lai.

Các quốc gia có tuyên bố chủ quyền lâu đời tại Nam Cực như Argentina và Chile đã phản ứng gay gắt trước hoạt động của Nga. Chile thậm chí đã triển khai các biện pháp phòng ngừa, đặt lực lượng phòng vệ trong tình trạng cảnh giác cao và tổ chức họp an ninh tại căn cứ Nam Cực của nước này để tái khẳng định chủ quyền.

Bất chấp những tuyên bố cứng rắn, nhiều chuyên gia lo ngại rằng cuộc cạnh tranh ngày càng gay gắt về tài nguyên có thể làm suy yếu hiệp ước, khiến mục tiêu bảo tồn bị lu mờ trước lợi ích kinh tế và chính trị.

Băng tan do biến đổi khí hậu không chỉ mở ra cơ hội tiếp cận tài nguyên mà còn đe dọa hệ sinh thái toàn cầu. Các nhà khoa học cảnh báo rằng ngay cả một sự mất mát nhỏ từ dải băng Đông Nam Cực cũng có thể làm thay đổi đáng kể mô hình lượng mưa toàn cầu, gây bất ổn khí hậu nghiêm trọng.

Washington thay đổi chính sách: Tái khẳng định cam kết với Nam Cực

Nam Cực từ lâu được coi là biểu tượng của hợp tác khoa học quốc tế, nhưng môi trường địa chính trị hiện nay đang đặt ra nhiều thách thức đối với cơ chế quản lý khu vực này. Hiệp ước Nam Cực không phải là một hiệp ước của Liên Hợp Quốc, do đó có nhiều ý kiến cho rằng cần đưa hiệp ước này vào một khuôn khổ đa phương rộng hơn để đảm bảo tính ràng buộc và thực thi hiệu quả hơn.

Việc ngoại giao khoa học đóng vai trò như một công cụ để vượt qua xung đột không phải chưa từng có tiền lệ. Trạm nghiên cứu Vernadsky, ban đầu thuộc sở hữu của Anh, đã được chuyển giao cho Ukraine vào năm 1996, cho thấy cách hợp tác khoa học có thể giúp xoa dịu căng thẳng địa chính trị. Được đặt theo tên nhà khoa học Nga - Ukraine Vladimir Vernadsky, trạm nghiên cứu này là một minh chứng cho khả năng hợp tác khoa học vượt qua ranh giới chính trị.

Gần đây, Mỹ đã thể hiện sự quan tâm chiến lược ngày càng lớn đối với Nam Cực. Chính quyền Washington đã tái khẳng định cam kết thúc đẩy hợp tác quốc tế thông qua Hệ thống Hiệp ước Nam Cực trong một bản ghi nhớ an ninh quốc gia được công bố vào tháng 5. Nếu các cường quốc toàn cầu ưu tiên hợp tác đa phương, Nam Cực có thể tiếp tục là một khu vực dành cho khoa học thay vì trở thành mặt trận mới trong cuộc chạy đua khai thác tài nguyên.

Hiệp ước Nam Cực đang đối mặt với thách thức lớn khi Nga phát hiện trữ lượng dầu khổng lồ tại đây. Moscow khẳng định mục đích của mình là nghiên cứu khoa học, nhưng giới quan sát lo ngại một cuộc đua khai thác tài nguyên có thể sớm nổ ra.

Khi biến đổi khí hậu đang định hình lại hành tinh, thế giới đứng trước lựa chọn: tiếp tục bảo tồn Nam Cực hay nhượng bộ trước áp lực kinh tế và lợi ích khai thác?

Dũng Phan (Theo Eco News)